Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

3. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va YAIM ni hisoblash usullari;

               Milliy iqtisodiyotda ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish hajmi va 

ularning o’sishi   bir   qator   ko’rsatkichlar   tizimi   orqali   makroiqtisodiy  

darajada   aniqlanib, tahlil   qilinadi.   Makroiqtisodiy   ko’rsatkichlar   orqali  

butun  iqtisodiyotning  holati uning o’sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, 

xulosa   chiqariladi.   Ular   yordamida   davlat     o’z     iqtisodiy     siyosatini  

belgilaydi.     Makroiqtisodiy     ko’rsatkichlar     tizimi,   YaIMni     uning  

harakatining   barcha   bosqichlarida,   ya’ni   ishlab   chiqarish, taqsimlash,  

qayta   taqsimlash   va   natijada   foydalanish   bosqichlarida   ko’rgazmali 

shaklda aks ettirishga imkon beradi.

Nihoyat     mazkur     ko’rsatkichlar     tizimi   mavjud         resurslar         va    

ulardan   foydalanishning       mos       kelishi       (tengligi)       kuzatilganda   

mamlakatdagi   umumiy iqtisodiy muvozanatlik holatini aks ettiradi.

Muayyan    mamlakat    iqtisodiy  holatini  ifoda  etuvchi  ko’rsatkichlar 

makroiqtisodiy   ko’rsatkichlar   deb   yuritiladi.   Makroiqtisodiy   ko’rsatkichlar 

miqdor va   sifat   ko’rsatkichlariga   guruhlanadi.   Makroiqtisodiy   miqdor  

ko’rsatkichlari   muayyan     mamlakatlar     iqtisodiyotini     ifodalasa,     sifat  

ko’rsatkichlari   mazkur mamlakatlar   iqtisodiyotini   nisbiy   jihatdan   aks  

---

ettiradi.   Makroiqtisodiy   miqdor ko’rsatkichlariga quyidagi ko’rsatkichlar 

kiradi : Yalpi  ichki  mahsulot  (YaIM), sof   ichki   maxsulot   (SIM),   milliy   

daromad   (MD),   shaxsiy   daromad   (ShD), ixtiyordagi  daromad  (ID)  va  

boshqalar. Makroiqtisodiy   sifat   ko’rsatkichlariga kuyidagi ko’rsatkichlar 

kiradi : inflyatsiyaning o’sish sur’atlari, ishsizlik darajasi, aholining  ish  bilan 

bandlik darajasi,  aholi  jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot va 

boshqalar.

Bu   ko’rsatkichlar   iqtisodiy   tizimning   umumiy   holatini   ifodalab,  

ijtimoiy ishlab     chiqarishdagi     barcha     qatnashuvchilarning     (korxona,   

tarmoq,   mintaqa, davlat)     faoliyatlari     natijasida     aniqlanadi.     Ular     

mamlakatning           iqtisodiy   imkoniyatlarini,   uning   ijtimoiy   -iqtisodiy 

rivojlanish   istiqbollarini   narxlash   uchun   ishlatiladi.           Bozoriqtisodiga   

o’tayotgan   mamlakatlarda   ijtimoiy   ishlab chiqarishning kengaytirilgan 

tushunchasiga   amal   qilinadi.   Shu   ma’noda,   ijtimoiy   ishlab     chikarish 

-iqtisodiyotning     daromad     yaratuvchi     barcha     soxalarining     ishlab 

chiqarishidir. Bu erda moddiy ishlab chiqarish soxalaridan tashqari, pulli 

xizmatlar ko’rsatuvchi tarmoqlar (moliya, sug’urta, sog’liqni saqlash, maorif 

va boshqalar) xam ijtimoiy ishlab chikarishga kiradi. Shu sababli, Bozor 

iktisodiyotiga o’tgan mamlakatlarda yaratilgan ijtimoiy maxsulot tarkibiga 

tovarlar xam, xizmatlar xam, milliy  daromadda  esa,  tovarlarni  sotishdan,  

xizmat     ko’rsatishdan     olingan   daromadlar     xisobga     olinadi,     ijtimoiy    

ishlab  chiqarishdan  chetda  fakat  bepul xizmatlar  ko’rsatish  jarayonlari  

qoladi.     Chunki     bepul     xizmatlar     ko’rsatuvchi   tarmoqlarda   daromad 

yaratilmaydi   va   xar   qanday   mamlakatda   bu   tarmoqlar   davlat   xisobiga  

faoliyat  ko’rsatadi.  Ijtimoiy  ishlab  chikarish  tushunchasidagi  farq qilish 

natijasida,   mamlakatlar   o’zining   mazmuniga   ko’ra   ajratib   turuvchi 

ko’rsatkichlardan   foydalanadi,   ularni   xisoblashning   turli   uslublari 

ko’llaniladi.

---

 YaIMni hisoblash usullari     Asosiy  makroiqtisodiy  ko’rsatkichlardan  

biri  bu -yalpi  ichki  mahsulotdir. Yalpi  ichki  mahsulot –bu  muayyan  davr  

mobaynida  (bir  yil)  kim  tomonidan yaratilishidan qatiy  nazar mamlakat 

hududida   yaratilgan   barcha   yakuniy   tovar   va   xizmatlarning   bozor 

qiymatidir.

YaIM   -bu   biror-bir   mamlakat   xududida   joylashgan   korxona   va 

tashkilotlarda ishlab chirarilgan tovar va xizmatlarning umumiy yiuindisidan 

iboratdir

.Yalpi ichki mahsulot 3 xil usul asosida aniqlanadi ;