Zichlik o‘lchash tizimlari. Zichlik to‘g‘risidagi umumiy tushunchalar

2-jadval:KiritishVorteks oqim o'lchagichning strukturasi chizmasi


3-jadval:KiritishVorteks oqim o'lchagichOqim diapazoni

Hajmi (mm)	Suyuqlik (Ma'lumot muhiti: normal haroratli suv, m³/soat)		Gaz (Ma'lumot muhiti: 20℃, 101325pa havo holati, m³/soat)
	Standart	Kengaytirilgan	Standart	Kengaytirilgan
15	0.8~6	0.5~8	6~40	5~50
20	1~8	0.5~12	8~50	6~60
25	1.5~12	0.8~16	10~80	8~120
40	2.5~30	2~40	25~200	20~300
50	3~50	2.5~60	30~300	25~500
65	5~80	4~100	50~500	40~800
80	8~120	6~160	80~800	60~1200
100	12~200	8~250	120~1200	100~2000
125	20~300	12~400	160~1600	150~3000
150	30~400	18~600	250~2500	200~4000
200	50~800	30~1200	400~4000	350~8000
250	80~1200	40~1600	600~6000	500~12000
300	100~1600	60~2500	1000~10000	600~16000
400	200~3000	120~5000	1600~16000	1000~25000
500	300~5000	200~8000	2500~25000	1600~40000
600	500~8000	300~10000	4000~40000	2500~60000

4-jadval: Vortex oqimi o‘lchagich modelini tanlash

1. Vorteks oqim o'lchagichni o'rnatishga qo'yiladigan talablar
Vorteks oqim o'lchagichni o'rnatish yuqori aniqlik va to'g'ri ishlashini kafolatlash uchun yuqori talablarga ega. Vorteks oqim o'lchagichni o'rnatish elektr motorlaridan, katta chastotali konvertordan, elektr kabelidan, transformatorlardan va boshqalardan uzoqda bo'lishi kerak.
Oqimning buzilishiga olib kelishi va o'lchovga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan burmalar, klapanlar, armatura, nasoslar va boshqalar mavjud bo'lgan joyga o'rnatmang.
Oldingi to'g'ri quvur liniyasi va to'g'ridan-to'g'ri quvur liniyasidan keyin quyidagi tavsiyalarga amal qilish kerak.

Radioizotopli zichlik o‘lchagich
Radioizotopli zichlik o‘lchagich sostaviga γ-nurlanishlar manbai 1 va priyomnigi 2 ki­radi, uning chiqish signali avtomatik potensiometr 3 ga beriladi. Priyomnik 2 qabul qiladigan nurlanish intensivligi truboprovoddan oqib o‘tadigan suyuqlikning zichligiga bog‘liq bo‘ladi: zichlik qancha katta bo‘lsa γ-nurlarning yutilishi shuncha kuchli va priyomnik 2 ning kirishida signal shuncha kucheiz bo‘ladi. Bu signalning kattaligiga truba devorlarining kalinligi, suyuqlik tarkibi va manba nurlanishini kamaytiradigan boshqa faktorlar ta’sir qiladi. Bu faktorlarning ta’siri stabil bo‘lganligi sababli asbobni darajalashda olingan tuzatmani ko‘rsatishlarga kiritish yo‘li bilan hisobga olinadi.PJR-2 tipidagi suyuqlik zichligini o‘lchasradioizotopliasbobning blok-sxemasi keltirilgan. Suyuqlik o‘tadigan truboprovod 2 da radioaktiv nurlanish manbai 1 va nurlanish priyomnigi 3 o‘rnatilgan. Nurlatkich sifatida radio­aktiv izotoplar (So60, Cs137) ishlatilgan.
Gamma nurlar truboprovod devorlari va nazorat qilinayotgan suyuqlik qatlamidan o‘tib, nurlanish priyomnigiga keladi.
O‘lchanayotgan zichlikning funksiyasi bo‘lgan priyomnikning elektr signali blok 4 da shakllanadi va elektron o‘zgartkich 5 kirishiga uzatiladi. Manba 6 dan chiqqan nurlar kompensatsion pona 7 dan o‘tib, priyomnik 8 ga keladi va blok 9 la ishlangan elektr signali hamda yuqorida aytilgan elektron o‘zgartkich 5 ga keladi. Manba 6 priyomnik 8 va blok 9, manba 1 priyomnik 3 va blok 4 ga o‘xshash. Signallar farqi elektron o‘zgartkich orqali kuchaytiriladi va reversiv dvigatel 10 ga uzatiladi. Reversiv dvigatel kompensatsion pona 7 va ikkilamchi asbob 12 ning differensial-transformatorli datchigidagi plunjer 11 bilan bog‘liq.
Signalning kattaligi va ishorasiga qarab reversiv dviga­tel ponani signallar farqi nolga tenglashguncha siljitadi. Ko‘rsatuvchi asbob bilan bog‘langan pona siljishining qiymati suyuqlik zichligining o‘zgarishiga proporsional.
PJR-2 zichlik o‘lchagichining o‘lchash diapozoni 600 ... 2000 kg/m3 asbobning o‘lchash xatoligi ± 2%.
Sanoat radioizotopli zichlik o‘lchagichlardan PJR-2, PJR-2N, PJR-5, PR-1024 va boshqa markalarini ishlab chiqaradi.Radioizotopli sath o‘lchagichlarining ishlash prinsipi yutish qobiliyati turlicha bo‘lgan ikki muhitdan o‘tayotgan nurlarning qayd qilinishi va muhitlarning chegarasi o‘zgarishi bilan nurlanish 
o‘zgarishiga asoslangan. Barcha radioizotopli sath o‘lchagichlarning asosiy qismlari nurlanish manbai va nurlarni qabul qiluvchilardan iborat. Nurlanish manbai sifatida o‘zidan j nurlar chiqaradigan So
60, Cs137, Se75va boshqa moddalar ishlatiladi. Qabul qiluvchi sifatida Geyger-Myuller hisoblagichi, ssintilyatsion hisoblagichlar yoki yarimo‘tkazgichli detektorlar ishlatiladi. Detektor chiqishida paydo 
bo‘lgan impulslar elektron kuchaytirgich orqali kuchaytiriladi va sath o‘zgarishiga muvofiq elektr signalga aylanadi. j-nurlanish jadalligini kamaytirish qatlam qalinligiga qarab, quyidagi eksponensial munosabat 
bilan ifodalanadi: Ix=I0exp(-μx)(20) bu erda, I0
 – j- nurlanishning boshlang‘ich jadalligi; μ – moddaning tabiati va uning qatlami qalinligi 
x ga bog‘liq bo‘lgan j-nurlanishning kuchsizlanish koeffitsienti. 
Radioizotopli sath o‘lchagichning prinsipial sxemasi 12-rasmda ko‘rsatilgan. U radioaktiv nurlanish manbai 1, ionlovchi nurlanishni qabul qiladigan 
hisoblagich 2, elektr toki manbai 3, qarshilik 4, elektron kuchaytirgich 5 
va o‘lchash asbobi 6 dan iborat. Hisoblagich metalldan yasalgan silindr 
bo‘lib, ichi inert gaz bilan to‘ldirilgan. 
Silindr markazida undan izolyator bilan ajratilgan metall 
simo‘rnatilgan. Silindr devori elektr manbaining manfiy qutbiga, metall 
sim esa musbat qutbiga ulangan. Silindr inert gaz bilan to‘ldirilgan bo‘lgani uchun hisoblagich zanjirida tok bo‘lmaydi. Hisoblagichga radioaktiv nur ta’sir etib, undagi inert gaz ionlanishi 
boshlangandagina hisoblagich 2 va qarshilik 4 zanjirida tok hosil bo‘ladi. Bu tok miqdori inert gazning ionlanish darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Gazning ionlanishi esa radioaktiv nurlanish manbai bilan hisoblagich orasiga o‘rnatilgan idish ichidagi suyuqlikning yoki sochiluvchi moddaning balandligiga 
bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Idishdagi suyuqlik balandligi nur yo‘lini to‘la berkitsa, rezistordan o‘tadigan tok nolga yaqin bo‘ladi, nur yo‘li ochilishi bilan, ya’ni suyuqlik balandligi pasayishi bilan 
rezistor zanjirida tok orta boshlaydi. Idish ichidagi suyuqlik balandligi ana shu rezistordagi kuchlanish U miqdori bilan o‘lchanadi. Buning uchun rezistordagi kuchlanish miqdori oldin elektron 
kuchaytirgich 5 yordamida kuchaytiriladi, so‘ngra esa o‘lchash asbobi 6 ga uzatiladi. 
Radioizotopli sath o‘lchagichlar boshqa asboblarga nisbatan universaldir. Bu asboblar sath o‘lchashni nazorat qilishni diskret va uzluksiz ravishda amalga oshiradi; ular ochiq va berk idishlardagi suyuq hamda sochiluvchan moddalar sathini o‘lchash uchun ishlatilishi mumkin, 
o‘lchanayotgan muhit bilan asbob orasida hech qanday mexanik bog‘lanish bo‘lmaganligi sababli agressiv suyuq va sochiluvchi moddalarning balandligini o‘lchash mumkin. Asboblar ko‘rsatishining 
aniqligi va stabilligi muhit holatining (harorat, namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik va boshqa fizik xossalarning) o‘zgarishiga bog‘liq emas. Barcha radioizotopliasboblarning radioaktiv nurlarning tirik organizmga zararli ta’siridir. Asboblarning xatoligi ±0,5-1% dan oshmaydi.