Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
Əmir! Atam və anam mənə haqsızlıq ediblər. Çünki, mənim
adımı “Əli” qoyublar. Mən də fəqirəm və əmirin hədiyyəsinə
möhtacam .
Həccac onunla xoş davrandı və dedi:
Bu gözəl sözlərinə görə filan şəhərə başçılıq etməyi sənə həvalə
edərək o şəhəri sənə bağışladım
)2(
“.
Hədis yazmaqda ilk addım
Peyğəmbərdən (s) sonra hədisin necə yazılması barədə bəhs
edildi. Əyyaşlıq və xoşgüzaranlıqla məşğul olan Əməvi
xəlifələri dövründə hədisin mövzusu, başqa sözlə mənəviyyat
tədricən yaddaşlardan silinirdi. “Din”-dən yalnız onun quru
səh:68
1
-
[
1
“ . ]
Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid, 1-ci cild, səh.
44-46 ;
2
-
[
2
“ . ]
Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil Hədid, 1-ci cild, səh.
44-46 ;
adı və rəsmi olaraq Qurandan başqa bir şey qalmamışdı.
Alimlər və hədisçilər də ictimai mühitin təsiri altına düşərək
Raşidin xəlifələrin
)1(
əməllərini özlərinə hədəf və meyar
bilirdilər. Bir başa hədis yazmağı zehnlərdən çıxarmış və onu
batil bir iş bilirdilər. O cümlədən, Ömər ibn Əbdul-Əzizin
xilafətinə qədər (hicri-qəməri tarixi ilə 99-101-ci illər) hədis
yazmağın önünə qırmızı bir xətt çəkmişlər.
Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
Ömər ibn Əbdul-Əziz öz qısa xilafəti zamanı müsbət və faydalı
addımlar atmağa başladı. Bu addımlardan biri də özündən
əvvəlki xəlifələrin hədis yazılışını qadağan etmək siyasətini
ləğv etməsi və hədis yazılışının başlanmasına bir təkan idi.
Buxari nəql edir ki, Ömər ibn Əbdul-Əziz, onun tərəfindən
Mədinədə qaziliyə və hakimliyə təyin olunmuş Əbu Bəkr ibn
Həzmə rəsmi şəkildə hədis yazılmasını əmr etdi. Bununla da
həmin məktubda, köhnəlmiş və aradan getmiş hədislər üçün öz
nigaranlığını bildirdi
)2(
.
Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti dövründə hədisin əməli sürətdə yazılması
Əhli-sünnə alimlərinin bir çoxu Ömər ibn Əbdul-Əzizin
məktubunu nəql etmiş və onu hədisin yazılma tarixi kimi
tanıtdırmışlar. Hicrətin birinci yüz illiyinin axır illərində və
yaxud hicrətin ikinci yüz illiyinin əvvəllərini hədis yazılışının
çiçəklənən illəri kimi adlandırmışlar
)3(
.
Mərhum Əllamə Seyyid Həsən Sədr (vəfatı-1354-cü hicri-
qəməri tarixi) bu nəzəri tarixi dəlillərlə rədd edərək belə deyir:
səh:69
1
-
[
1
. ]
Əbu Bəkr, Ömər ibn Xəttab, Osman ibn Əffan və Əli ibn
Əbu Talib (ə) .
2
-
[
2
“ . ]
Səhihi-Buxari”, 1-ci cild, “Kəyfə yəqbizul elm ”bölümü ;
3
-
[
3
. ]
İbn Həcər “Fəthul-bari” 1-ci cild, səh. 204; “İrşadus-sari”
Əsqəlani 1-ci cild, səh. 7; Cəlaluddin Süyuti “Tədribul ravi”,
səh. 40 ;
Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
“Hədis yazmağa başlayan ilk şəxs Malik olmuşdur.
O,“Muvəttə” kitabını Mənsur Dəvaniqinin (hicri-qəməri tarixi
ilə 136-158-ci illər) əmri ilə, onun xilafəti zamanı yazmağa
başlamışdi.”
Mərhum Əllamə Sədr öz nəzəriyyəsini isbat edərək belə deyir:
1
. Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti iki il beş ay çəkdi;
2
. Bu əmrin onun xilafətinin əvvəllərində və ya axırlarında icra
olunması barədə olan tarix məlum deyildir;
3
. Heç bir tarixdə Əbu Bəkr ibn Həzm kimi xəlifənin əmrlərinə
etiraz edən bir şəxs görünməyib. O cümlədən, İbn Həzmin
adına olan bir kitab və ya əsər hələ tapılmayıb. İbn Həzmə
hədisin yazılmasını istinad edənlər və bu nəzəriyyənin
tərəfdarları ehtimal və şübhələrə çox əsaslanmışlar;
4
. Əgər bu əmr İbn Həzmin zamanında yerinə yetirilsəydi və
hədisin o zamanda yazılışı isbat olunsaydı, nəyə görə onda bəzi
tanınmış tarixçilər tərəfindən hədisin yazılışı hicrətin ikinci yüz
illiyinin axırlarına təsadüf etdiyini nəql edirlər?O cümlədən,
Hafiz Zəhəbi ki, onun işində ustalığı və doğruçuluğu hamıya
çox məlumdur, açıq-aşkar belə deyir: “Sunən” və bu kimi
kitablar, ilk dəfə Əməvilərin xilafətindən və Əbbasilərin
hakimiyyətə gəlişindən sonra yazılmağa başladı.
Heç bir tarixçi Süyutinin və İbn Həcərin nəzərini qəbul
etmirlər
)1(
.”
Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
Biz də mərhum Sədrin nəzəriyyəsinin təsdiqində deyirik ki: İbn
Həcərin özü birinci müəllif barədə müxtəlif nəzəriyyələr
vermişdir. Bir yerdə belə deyir: “Hədis yazmağa başlayan ilk
şəxs Rəbi ibn Səbih idi
)2(
.Başqa bir yerdə isə deyir: Əvvəlinci
səh:70
1
-
[
1
“ . ]
Təsisuş-şiə”, səh. 278-279 ;
2
-
[
2
“ . ]
Hədyus-sari”, 1-ci cild, səh. 4 (İbn Həcər Əskəlaninin
“Fəthul-bari” kitabına olan müqəddiməsi)
müəllif Şəhab Zohəridir ki, birinci əsrin sonunda Ömər ibn
Əbdul-Əzizin əmri ilə bu işi gördü
)1(
.”
Başqa bir yerdə isə belə deyir:
“Birinci müəllif və hədis yazan İbn Həzmdir
)2(
.”
Fərid Vəcdi də hədisin birinci müəllifinin Maliki olduğunu
bildirmişdir: “Hədis barədə əvvəlinci müəllif Malikdir. O,
”Muvəttə`” kitabını təlif etdi və bəziləri dedilər ki, İbn Cəriğ
(vəfatı-150-ci hicri-qəməri tarixi) ilk hədis müəllifidir
)3(
.”
Katib Çələbi deyir: - “İslamda ilk təlif olan kitab ibn Cəriğin
kitabıdır”. Sonra deyir: “Malikin “Muvəttə`” kitabının birinci
yazıldığı söylənilmişdir. O cümlədən, deyilmişdir ki, hədis
kitabı yazmağa başlayan ilk şəxs, Rəbi` ibn Səbih idi
)4(
.”
Hafiz Zəhəbi hicri-qəməri tarixi ilə 143-cü ilin hadisələrindən
belə nəql edir: “Bu ildə alimlər Məkkə və Mədinə şəhərlərində
hədis yazmağa başladılar
)5(
.”
Dostları ilə paylaş: |