165
lış təfəkkür formalaşdırıb, təfəkkürün əsarəti altına alınmış şüur
dərk etmək imkanından məhrum olunub.
Din belə halları İblisin adı ilə bağlayır. İblis isə olmayan
şeylərə inam yaratmaq üçün istifadə olunan bir məvfumdur.
Bununla yanaşı texniki tərəqqi paralel olaraq, elmin müx-
təlif sahələrində mövcud qaranlıq məsələlərin araşdırılmasına
imkan yaradır. Son 50-60 il ərzində ixtira olunmuş texniki vasi-
tələrin imkanlarına uyğun olaraq "elmin" təbiətə kor-təbii mü-
daxilələri artıq öz nəticələrini biruzə verməkdədir. Təbiətdə isə
adi gözlə görünə biləcək gözlənilməz dəyişiklikləri gizlətmək
mümkün deyil.
Etiraf etmək lazımdır ki, hegemonluq iddiasında olan şo-
vinizm meyilli qüvvələrin və bəzi "elm" xadimlərinin şəxsi ma-
raqları heç də ümumbəşəri maraqlarla üst-üstə düşmür. Bu və
digər səbəblərdən artıq Kainat da insan əməlləri qarşısında
acizdir. Odur ki, yalnız təbiət hadisələrinin həqiqi (mütləq hə-
qiqətlər) dərki maddi aləmi bu bəlalardan xilas edə bilər.
Təbii fəlakətlər, Yer səthinin müxtəlif ərazilərində müşa-
hidə olunan qeyri-mövsümi və ya bəzi ərazilər üçün xarakterik
olmayan təbiət hadisələri haqqında ümumbəşəri problemlərin
həllində həlledici mövqe nümayiş etdirirlər.
Əlimizdə olan elmi-təcrübi anlayışlara əsaslanaraq deyə
bilərik ki, Antarktidanın əriməsi və Yer səthinin müxtəlif ərazi-
lərində qeyri-mövsümi, yaxud qeyri-xarakterik təbiət hadisələ-
rinin baş verməsi ilə əlaqəli oykoloji yozumların (fərziyyələ-
rin), "İstixana effekti", yaxud "Qlobal istiləşmə" adlandırılması
təbiət və təbiət hadisələri haqqındakı mövcud anlayışların
birtərəfli olmasındadır.
Əgər havanın, yaxud ətraf okean sularının istiləşməsi An-
tarktidanın əriməsinə səbəb olursa, onda, Antarktidanın peri-
metri boyu susəthi buzların əriməsi mövsümi (Antarktidada
"yay" mövsümü) xarakter daşımalıdır. Bu isə "Xüsusi narahat-
lıq" üçün əsas sayıla bilməz.
166
Buzlaqların əriməsi ilə əlaqəli okean səviyyəsinin nisbi
artımı isə yalnız Okeanhövzəsi çökəklik ərazilərdə yaşayış
məskənləri üçün cüzi problemlər yarada bilsə də, ümumi nara-
hatçılığa əsas vermir.
Bizə məlumdur ki, təbiətdə müəyyən qazların hal çevril-
mələri, hərəkəti və molyar həcm dəyişmələri özünəməxsus so-
yuqluq yaradır.
Yer səthini əhatə edən hava (yermənşəli qazların qarışığı)
əks tərəflərdən boşluqla (materiyasız mühit) əhatə olunduğun-
dan sferik forma alır (atmosfer). Yerin su səthinə paralel sferik
şəffaf hava təbəqəsi ("çökük-qabarıq linza") Günəş işığını işıq
şüasına çevirərək Yer səthinə ötürür. İşıq şüasının təsirindən,
işıq mənbəsinə nəzərən (Günəş), şüanın düşmə bucağından ası-
lı olaraq, Yerin işıqlı hissəsində (gündüz) səthin tərkibinə, rən-
ginə, relyefınə və yersəthi soyuq mənbələrin nüfuz sahələrinə
uyğun hərarət (istilik) yaranır. Yer səthinin qızması əsasən at-
mosferin alt hissəsinin isinməsinə səbəb olur.
Havanın əsas tərkib hissəsi olan Azotun (N2) həcmi ge-
nişlənməsi və hərəkəti Atmosferdə soyuqluq yaradır. Soyuq
hava isə Yer səthini soyudur.
Havanın nisbi rütubətinin təbii xassələri Yer səthinin ifrat
qızmasına (qum qasırğası), Karbon qazının (C02) təbii xassələ-
ri isə havanın ifrat soyumasına (qar qasırğası) imkan vermir.
Bəllidir ki, gecə ilə gündüz arasındakı nisbi temperaturlar
fərqi Yerin atmosferdaxili fırlanma hərəkətini yaradır. Belə ki,
atmosferin kiçilməsi havanın tərkibinin dəyişməsi ilə yanaşı
Yerin atmosferdaxili fırlanma hərəkətlərinə də təsir göstərir.
Ona görə də, təbiətdə son vaxtlar müşahidə olunan müxtəlif
ərazilər üçün qeyri-xarakterik və ya qeyri-mövsümi təbiət hadi-
sələri baş verir.
Havanın tərkibində karbon qazının nisbi artımı insan öm-
rünün qısalmasına səbəb ola bilər. Mülayim iqlim şəraitli zən-
gin floraya məxsus yüksəklik ərazilərdə yaşayan insanların
uzunömürlü olmaları belə qənaətə gəlməyə əsas verir. Lakin,
167
dəqiq araşdırmalar aparılmadan qəti fikir söyləmək düzgün ol-
mazdı.
Həm də havanın (atmosferin) tərkibini təşkil qazların
ümumilikdə xassələrini və onların təbiətdəki yerini dəqiqləşdir-
məyədə ehtiyac vardır.
Bu tədqiqatlardan sonra "İstixana effekti" və ya "Qlobal
istiləşmə" ifadələrindən harada və necə istifadəsi dəqiqləşir.
Antarktida və şimal əbədi buzlaqları Planetimizin möv-
cud il periodik tsiklini təmin edir. Antarktidanın bir günü (ge-
cə-gündüz) bir ilə tamamlanır. Əcdadlarımız Antarktidada gecə
yarıdan–gecəyarıya, yaxud günortadan-günortaya zaman vahi-
dini il (364-365 gün) adlandırıblar. Antarktidada günəşin bat-
ması Şərq təqvimində yeni ilin başlanğıcı kimi qəbul olunmuş-
dur (Novruz bayramı). Şərti fəsil anlayışları da məhz bu səbəb-
dən yaranmışdır.
Antarktida buzlaqları olmadan şimal qütbün günəşə
doğru çevrilməsi mümkün deyil.
Antarktidanın ərimə ehyimalı böyükdür, amma qarşısının
alınması da mümkündür. Bunun üçün burada bizim açıqlama
vermədiyimiz elmi-təcrübi tədqiqatlarımızdan bəhrələnmək hər
an mümkündür. Müəlliflik hüququ hələki, öz həllini tapmadı-
ğından şərh verilmədi. Məsələ Bəşəri əhəmiyyət kəsb etdiyin-
dən onun dövlət səviyyəsində öz həllini və tətbiqini tapmalıdır.
Qeyd edək ki, belə olduğu halda Azərbaycan ölkəsi
böyük gəlirlər əldə etmiş olar və bir çox elmi istiqamətlər
tədqiqatlarında korrektə etməyə üstünlük vermiş olarlar.
Əks halda təbiət Arktikaya əbədi qaranlıq-qış, Antarkti-
daya isə əbədi işıqlı yay "bəxş edəcək". Havanın tərkibi kəskin
dəyişəcək, canlı aləm oksigen qıtlığı ilə üzləşəcək!
Dostları ilə paylaş: |