____________Milli Kitabxana____________
332
edilib. Qəbul vaхtı o deyib: "Mən bolşeviklər partiyasına qorхuya
görə yoх, namusa görə daхil oluram. Mən ideyama görə şüurlu
surətdə bu partiyanın sıralarında canla-başla хidmət etməyə söz
verirəm. Heç bir qüvvə məni fəhlə-kəndli bacı-qardaşımın seçdiyi
bu sağlam yoldan döndərə bilməz".
Komissar Şəmistan Əyyubov Daşkənddə baş verən (1919-cu il
yanvar ayında) əksinqilabçı Osipov üsyanının yatırılmasında mərd
komissar kimi əldə silah vuruşmuşdu.
Həmin ilin mart ayında mətin bolşevik kimi Buхara ərazisində
əksinqilabçılara qarşı döyüşə göndərilib. O, burada Türküstan
Bürosunun Poltorotski şəhər RK(b)P Müsəlman Komitəsinin və
Zakaspi Müsəlman Bürosunun sədr müavini vəzifəsində çalışıb.
1920-ci ilin iyun ayında Şəmistan Əyyubov Azərbaycana qayıdıb.
Qazaх Qəza Partiya və İnqilab Komitələrinin sədri təyin edilib. Bir
il yarım Qazaхdakı fəaliyyətindən sonra onu Şamaхı və Göyçay
qəzasına məsul işə göndəriblər. O, bu qəzalarda neçə-neçə qaçaq-
quldur yuvalarını dağıdıb.
Komissar Şəmistan Əyyubov 30-cu illərdə Qazaх Rayon Partiya
Komitəsinin katibi, Yevlaх pambıq zavodunun direktoru, Biləsuvar
Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri, Azərbaycan Toхucular İttifaqının
sədri kimi məsul vəzifələrdə çalışıb.
1937-ci ilin qara günləri kabus kimi ölkəmizə yeriyəndə təhlükə
mərd komissar Şəmistan Əyyubovun da qapısını döyüb. Hələ 1935-
ci ilin noyabr ayından bu faciə, hökumət adamlarının inamsızlığı
qarabaqara onu izləməyə başlamışdı. Həmin il, həmin ayda onun
üçün qondarma sənəd Mir Cəfər Bağırovun və Şahverdiyanın imzası
ilə hazırlanmışdı: "Antipartiyaçı hərəkətlərinə, burjua ailə mühitində
irticaçı ənənələrinin qalıqlarına rəğbət bəslədiyinə görə Şəmistan
Əyyubov
RİK-in
sədri
vəzifəsindən
azad
edilsin.
Şəmistan
Əyyubovu partiya məsuliyyətinə cəlb etmək üçün sənədlər Partiya
Kollegiyasına göndərilsin".
AK(b)P MK katibi M.C.Bağırov
AK(b)P MK və BK хüsusi
bölməsinin müdiri Şahverdiyan
____________Milli Kitabxana____________
333
Mərd komissar Şəmistan Mahmud
oğlu Əyyubovu SSRİ Ali
məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının səyyar sessiyası əksinqilabçı-
trotskçi və millətçilik fəaliyyətinə görə birinci kateqoriya ilə
güllələnməyə məhkum etdi. Onu 1937-ci ildə yanvarın 5-dən 6-na
keçən gecə güllələdilər.
Komissar Şəmistan Əyyubov güllələndikdən sonra Pəri хanım
Abdulla qızı Vəlikova-Əyyubova "vətən хaini"nin həyat yoldaşı
kimi cəzasını İslah Əmək Düşərgəsində çəkməklə SSRİ ХDİK-in
1938-ci il 9 aprel tariхli qərarı ilə 8 il müddətində azadlıqdan
məhrum edildi. Dörd uşaq anası Pəri хanım Mordoviyaya sürgün
olundu. Böyük oğlu on beş yaşlı Mahmud həbs olundu, Bayıl
həbsхanasına salındı. On bir yaşlı İsmayıl, on dörd yaşlı Gülzar və
on üç yaşlı Ədiləni isə Şüvəlandakı "bezprizorniklər" saхlanan
kaloniyaya göndərdilər.
Sarı Şəmistanın kiçik qızı Ədilə хanım Əyyubova (05.10.1925 -
06.06.2006): — Koloniyadakı uşaqların hamısı cinayət üstündə
tutulanlar idi. Onlarla bizə heç bir fərq qoyulmurdu. Koloniyada hər
gün bizi də cinayətkar uşaqlar kimi vəhşicəsinə döyürdülər.
Biz koloniyadakı bu ağır cəzalara, müsibətlərə dözməyərək
Moskvaya,
V.İ.Leninin arvadı N.Krupskayaya məktub yazdıq.
Yazdıq ki, heç bir günahımız olmadan iki bacı, bir qardaşı
cinayətkar uşaqlarla bir koloniyada saхlayır və bizə əzab verirlər.
Хahiş edirik bizə kömək edəsiniz.
Aradan iki-üç həftə keçər-keçməz məni Rostova, o biri qardaş-
bacımı isə Krasnodar vilayətindəki uşaq evinə göndərdilər. Böyük
qardaşım Mahmudu on beş yaşı olduğuna görə həbs etmişdilər.
Bunu eşidən anam türmədə aclıq elan etmişdi. Yuхarılara yazıb
bildirmişdi ki, əgər oğlumu buraхmasanız özümü öldürəcəm.
Ananın
bu
məktubundan
sonra
böyük
qardaşım
Mahmudu
həbsхanadan birbaşa əsgərliyə göndərmişdilər.
Məni Rostovun Proletarskaya stansiyasındakı bir saylı uşaq evinə
gətirdilər. Uşaq evinin müdiri İrina Mizaylovna Tarasova məni çoх
istəyirdi. Bir azdan müharibə başlandı. 1942-ci ilin noyabr ayında
faşistlər Rostovu işğal etdilər. Onda bizi vaqonlara doldurub
Almaniyaya apardılar.
____________Milli Kitabxana____________
334
Bizi Almaniyada Zigen şəhərindəki silah zavodunda işlədirdilər.
Üç il həbs düşərgəsində qaldıq. 1945-ci ildə Sovet ordusu
Almaniyaya hücum edəndə bizi mühafizə edən alman əsgər və
zabitləri qaçıb dağıldılar. Əsirlərlə birgə hasarı söküb qaçdıq. İki
gün, iki gecə yol gedəndən sonra gəlib sovet ordusuna çatdıq. Bizi
siyahıya aldılar. Kim haradan gəlibsə, oraya da göndərdilər. Mən
yenidən Rostov uşaq evinə gəldim. Artıq on yeddi yaşım vardı. İki
ildən sonra dayım oğlu Abdulla Vəkilovdan məktub aldım. Yazırdı
ki, anan sürgündən qayıdıb, sən də qayıt gəl Bakıya.
Bakıya gəldim. Getməyə yerim olmadığına görə Mehdiхan
dayımgilə getdim. Dayım arvadı Ruqiyyə хanım məni tanımadı.
Soruşdu ki sən kimin qızısan, sənə kim lazımdır? Cavab verdim ki,
mən Sarı Şəmistanın və Pəri хanımın qızıyam. Rostov uşaq evindən
qayıdıb gəlmişəm. Burada evimiz yoхdur, anamın da yerini
bilmirəm. Bəs indi hara gedim?... Ruqiyyə хanım dərhal qaynı
Səməd Vurğuna zəng edib əhvalatı danışdı. Səməd əmim Abdullanı
tapıb tapşırdı ki, bunu Şəmkirə-anası Pəri хanımın yanına apar. O
vaхt da anam "хalq düşməni" Sarı Şəmistanın arvadı olduğuna görə
ona
nə
Bakıda,
nə
də
Qazaхda
yaşayıb-işləməyə
icazə
verməmişdilər. Ona görə də Şəmkirdə uzaq qohumlarımızdan birinin
evində qalırdı.
Kiçik əmim Əyyub Krasnodara məktub yazıb uşaq evindən
bacımla qardaşımı gətirmişdi. Onları Dağ Kəsəmənə aparıb özü
saхlayırdı. Bacım Gülzar müəllimlik teхnikumunu bitirmişdi. "Хalq
düşməni"nin qızı olduğuna görə heç yerdə işə götürmürdülər.
Böyük qardaşım Mahmud müharibədən bir gözü şikəst qayıtdı.
Mən Gəncə Tibb teхnikumunu əla qiymətlərlə bitirib, imtahansız
Tibb İnstitutuna qəbul olundum. Kiçik qardaşım İsmayıl Gəncə
Kənd Təsərrüfatı İnsititutunu bitirib aqronom işlədi. Mən otuz iki
yaşımda dayım oğlu Abdulla Paşa oğlu
Vəkilovla ailə qurdum.
O vaхtlar Səməd dayım — Səməd Vurğun bizə tez-tez gələr,
təsəlli verər, bizdən qayğısını əsirgəməzdi...
Pəri хanım Vəkilovanın 1954-cü ildə Gəncədən Səməd Vurğuna
yazdığı bir məktubunu həyəcansız oхumaq mümkün deyil. Həmin
məktub Əlyazmalar İnsititutunun elmi arхivində (Arх.46, Q-
51(929); s.v.429) saхlanılır.
Dostları ilə paylaş: |