53-guruh tinglovchisi shoxo‘jayeva Xurshida Kaxramanovnaning

O’ZBKISTON RESPUBLIKASI
MAKTABGACHA TA’LIM VAZIRLIGI
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARI
DIREKTOR VA MUTAXASISLARNI QAYTA
TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI
OSHIRISH INSTITUTI

53-GURUH TINGLOVCHISI

Shoxo‘jayeva Xurshida Kaxramanovnaning

Maktabgachayoshdavripsixologiyafanidantayyorlagan




Mavzu: Yoshdavrdauchraydigankichikvakattainqirozdavrlarningpsixologikxususiyatlari
Reja

1. 
   Ilk yoshda bola shaxsiningshakllanishi
   

2.Ilk yoshdamustaqilharakatlarvamuloqotgakirishishxususiyatlari
Insonontogenezidauning 1 yoshdan 3 yoshgachabo‘lgano‘sishdavrialohidaahamiyatkasbetadi. Chunkibudavrdainsongaxosengmuhimsifatlar, xarakterxislati,atrof-muhitga, o‘zgalargamunosabat, xulq-atvor, tafakkurvaongkabipsixikaksettirishningturliko‘rinishlarishakllanadi.Bularningbarchasiqarama-qarshiliklarkurashiostidatarkibtopadi.
Bolaningyurishgaurinishi, turlinarsalarbilanovunishivashug‘ullanaolishimkoniyatlarikengayishi, uningkattalargabevositatobeligi, ulargabog‘liqliginisbatankamayadi. Asosiysi,uningmustaqil harakat qilishiuchunzarurshart-sharoitlaryaratiladi.
R.Y. Abramovich-Lextmanningtadqiqotlaridaifodalanishicha,biryoshlivabiryosh-u ikkioylikboladaturlinarsalarbilan harakatqilishningoddiyturijadalrivojlanadi. Boshqachaaytganda, undajismlarbilanmuayyanharakatniamalgaoshirishningnisbatanbarqarorusullarishakllanaboradi.
Shundayharakatlartoboraortadivamurakkablashadi, ularningmohiyatiborgan sari chuqurlashadi.
D.B. Elkoninfikricha, bolalardakengko‘lamlivako‘pmiqdordagipredmetlarnitanish, idrokqilish, ularningxususiyatlarinio‘zlashtirishehtiyojiningortishikattayoshdagiodamlarbilanmuloqotgakirishishmayli, tuyg‘usivaistaginikuchaytiradi.Shundaybo‘lsada, bumuammo bola shaxsiyo‘yinfaoliyatinitashkilqilishdahalikattalarningyordamivarag‘batigamuhtojliginiko‘rsatadi.Bir yoshlibolaningturliharakatlio‘yinlardamuvaffaqiyatsizlikkauchrashi, ko‘zlaganishinibajarishidaginoxushkechinmalaruningpsixikasidadastlabkiaffektivholatnivujudgakeltiradi. Shuningdek, o‘zfaoliyatidauchraydiganko‘ngilsizvoqealargashaxsiymunosabatinibildirish, aksettirishningyangishaklita’sirlanishnitarkibtoptiradi. G‘azablanish,jahl, qahr-u g‘azabtuyg‘ulariningxususiyatinitadqiqqilganT.E. Konnikova ma’lumotlarigabinoan, biryoshliboladako‘pinchabezovtalanish, xatti-harakatdagi «portlash»,qahriqattiqlikyuzagakeladi. Uningfikricha, bola psixikasidapaydobo‘layotganxulqnatijasitirishqoqlikningo‘zigaxosko‘rinishidaniboratbo‘lib, u o‘ziyoqtirgannarsanitezroqqo‘ligaolishxohishibilanuzviybog‘liqdir.Odatda, affektivholatgaberilishyokiaffektivta’sirlanishboladakattalarbilanmuloqotchog‘idapsixikjihatdanqoniqmasliknihosilqiladi. Psixologikma’lumotlargako‘ra, 1 yoshliinqirozvaqtida «portlash», «lovetish» xususiyatigaegabo‘lganaffektquyidagisabablarbilanvujudgakeladi:
1) kattalarbolaningxohish-istaklarinitushunmasligi, imoishorasivayuz-chehraharakatlariga, pantomimikasiga (yuzbilan tana harakatlariqo‘shilishi) e’tiborsizligi;
2) bolaningixtiyorsizxatti-harakatigabatamomqarshilikko‘rsatish, uningtalabinibajarmasligi, qoniqtirmasligi;
3) bolaningo‘zgarishlargaoidbilimlardanbexabarligi, buo‘zgarishlarnioldindansezaolmasligivaboshqalar.
Jazavagatushishningxususiyativadarajasibolaningyashashsharoitihamdaungakattalarningmunosabatidao‘zifodasinitopadivamahalliymezonlaryordamibilananiqlanadi.N.A. Menchinskayao‘zkundaliklaridabiryarimyoshlio‘g‘liningo‘jarliginishundayta’riflaydi: «Mumkinemas!» degantaqiqlashgajavoban Sasha o‘jarlikqilar, sho‘xliginiyanazo‘rberibdavomettirishgaurinaredi; uningo‘jaronaxohishiniboshqaobyektgatortishbilanginabartarafqilsabo‘laredi:
ko‘pinchataqiqlashgaqarshiyig‘labinjiqlikqilar, hattoo‘zinipolgaotar, qo‘lvaoyoqlarinitapillatar, ammo bunday «jazava»uningxulqidajudakamsodirbo‘lib, unibundaysho‘xliklaridantezvaosonchalg‘itishmumkinedi...».Psixologlardan L.S. Vigotskiy, P.P. Blonskiyvaularningshogirdlariolibborganishlardanko‘rinadiki, boladapaydobo‘lgandastlabkiso‘zvaiborago‘daklikdavridan ilk bolalikdavrigao‘tishningengmuhimshartihisoblanadi. Harakat bilanso‘zningbog‘lanishibolaningmustaqilligivamustaqilfaoliyatniamalgaoshirishiuchunzarursharoityaratadi. Nutqorqalimuloqotehtiyojiningpaydobo‘lishibolaningpsixikjihatdano‘sishidamuhimturtkivazifasinibajaradivaunimustaqillik
sari yetaklaydi.D.B. Elkoninningfikricha, so‘zlarninghosilbo‘lishivabolaning
nutqigaaylanishi, engavvalo, so‘zningma’nosinitushunibvaidrokqilishgabevositabog‘liqdir. Buningnatijasidabolaninglug‘atboyligikeskinko‘payadi, ikkinchidan,nutqidaikkitaso‘zdaniborat gap tuzishimkoniyativujudgakeladivauchinchidan,predmetlarningnomigaqaratilgansavollartug‘iladi. Bu jarayon 1,5 yoshdanoshgandanso‘ngboshlanadivaboladakattalarbilanmuloqotningyangibosqichipaydobo‘lganinibildiradi. Nutqorqalibolalargavaziyatvaholatnomlariemas, balkipredmetlarnianglatuvchiso‘zlaro‘rgatiladi. Go‘daklikdavridan ilk bolalikdavrigao‘tishuningfaoliyatidavakattalarbilanmuloqotidajiddiyolg‘asiljishbilanajralibturadi. Ana shusiljishboladaatrofdagiodamlarvanarsalargatabaqalimunosabatnishakllantiradi. Biroqbumunosabatlarfaqatkattalarbilanhamkorlikdagifaoliyatorqaliamalgaoshadi. Kattalarbilanhamkorlikdagiyokimustaqilpredmetliharakatlarniegallashdagiyutuqyokimuvaffaqiyatsizlik,omadsizlikhollariboladaturli his-tuyg‘uvakechinmalarni(quvonch, tashvish, achinish, qayg‘urish, samimiylik,loqaydlikvahokazolarni) vujudgakeltiradi. Shaxsningfaolligi,harakatchanligi, tashabbuskorligi, intiluvchanligi, bilishga
ishtiyoqmandligi,dadilligiasosanyuqoridagiomillargauzviybog‘liqdirvabungabefarqqaramaslikkerak.