Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №3 T
Yüklə 104,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun termal və mineral sularının temperatur göstəricilərinin ( 0 C)
- ХОЗЯЙСТВЕННОЕ ЗНАЧЕНИЕ МИНЕРАЛЬНЫХ И ТЕРМАЛЬНЫХ ВОД ШЕКИ И ЗАГАТАЛЬСКОГО ЭКОНОМИКО – ГЕОГРАФИЧЕСКОГО РАЙОНА
- А.М.НАМАЗОВА РЕЗЮМЕ
- ECONOMIC IMPORTANCE OF MINERAL AND THERMAL WATERS IN SHEKI AND ZAGATALA ECONOMIC - GEOGRAPHICAL REGION
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №3 T əbiət elmləri seriyası 2015 UOT 911.3 (479.24) ŞƏKİ-ZAQATALA İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONUNUN MİNERAL VƏ TERMAL SULARININ TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ A.M.NAMAZOVA Az ərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Coğrafiya İnstitutu aytan_bashirova@yahoo.com
əqalədə Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun mineral və termal sularının yerl əşdiyi ərazi, suların kimyəvi tərkibi, temperaturu, debiti, hansı xəstəliklərin müalicəsində istifad ə imkanları və s. məsələlər sosial-coğrafi istiqamətdə təhlil edilir, sulardan səmərəli istifad əyə dair təklif və tövsiyyələr verilir. Açar sözl ər: mineral və termal sular, bulaq, müalicə müəssisələri, təsərкüfat
Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun tərkibinə Qax, Oğuz, Qəbələ, Bala- k ən, Şəki və Zaqatala inzibati rayonları daxildir. Regionun sahəsi 8,96 min km², əhalisi 531.9 min nəfər olub, Azərbaycan Respublikasının ərazisinin 10.3%-ni, əha- lisinin is ə 6.5%-ni təşkil edir. Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonu Azərbaycanın uc qar şimal-qərb hissəsində, Bakı şəhərindən 331-471 km məsafədə yerləşir. Ərazisindən Yevlax-Balakən dəmir və avtomobil magistral yollarının keçməsi, 185 km m
əsafədə Rusiya Federasiyası və 150 km məsafədə Gürcüstan Respublikası ilə h əmsərhəd olması regionu strateji cəhətdən Azərbaycanın digər regionlarından f ərqləndirir və onu ölkə üçün daha əhəmiyyətli bir rayona çevirir. İqtisadi-coğrafi rayon əlverişli təbii iqlim şəraiti, enliyarpaqlı meşələri, təbiəti və tarixi abidələri, ərazinin yüksək seysmikliyi, dağəmələgəlmə prosesləri və s. xüsusiyyətlərə görə f ərqlənir. Tədqiqat ərazisi (əsasən Qax rayonu) Azərbaycanın ən zəngin termal və mineral su ehtiyatlarına malik olsa da, ərazinin kəskin xarakterli dağlıq relyefi, Qafqazın ən selli çaylarının buradan keçməsi, o qədər də dağıdıcı olmayan, lakin tez- tez t əkrarlanan zəlzələlər, sürüşmələr, uçqunlar, termal və mineral suların dağlıq ərazidə yerləşməsi, ərazilərin zəif inkişaf etmiş sosial infrastruktur sahələri və s. s əbəblərdən regionda yerləşən termal suların çox az bir hissəsindən səmərəli istifadə edilir [1,2]. Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonuna aid olan hər bir inzibati rayon öz unikallığı və təbii ehtiyat potensialı ilə diqqəti cəlb edir. Bu baxımdan Azərbaycanın şimal-qərb hissəsində yerləşən Qax rayonu digər təbii üstünlükləri ilə yanaşı, özünün termal v
ə mineral bulaqlarının çoxluğu ilə seçilir. Burada kifayət qədər tanınan hid- rosulfidli, hidrokarbonatlı İlisu termal su qrupları, habelə Əlibəyli kəndi yaxınlı- 152
ğındakı Qurmux çayının sol və sağ sahillərindəki və Qaynama adlanan sahədəki mi- ne ral bulaqların kurort-turizm əhəmiyyəti böyük olsa da, ondan hələlik tam istifadə edilmir. İlisu mineral bulaqlar qrupu isə 10 çıxışlı olub, natrium hidrokarbonat (NaHCO
3 ) t
ərkibli hidrosulfid sular qrupuna aiddir. Hamamçay çayının sahillərində yerl
əşən bu bulaqların əsas çıxışları İlisu qəsəbəsindən 4,5 km və Qax inzibati rayonunun m ərkəzindən 16,5 km məsafədə yerləşmişdir. Hamamçay bulaqlarının yerl
əşdiyi ərazinin mütləq hüdürlüyü dəniz səviyyəsindən 1640 m yüksəklikdədir. İlisu yaşayış məntəqəsindən göstərilən bulaqlara gedən yol vadi getdikcə daralaraq, hündür sıldırım qayalı “Qızbulaq” sularının çıxışında onun eni 4-5 m-dək olan dərə əmələ gətirir. Mineral bulaqların yaxınlığında daşdan olan dik divarların səthində q ədim travertinlərlə tutulmuş çoxsaylı çatlara rast gəlinir. Bütün bunlar mineral suların əhəmiyyətli konsentrasiyasına və onların keçmiş zamanlardan karbon qazı ilə z əngin olduğunu göstərir. Hamamçay çayının sahilindən 12-15 m məsafədə əsas bulağın suları şaquli çatdan t
əbii surətdə çıxır və tağlı tavana malik 3x3m və dərinliyi 1,6 m olan hovuza tökülür. Bu hovuz “Oğlanbulaq” adlanır. Mineral suyun şaquli çatdan çıxan digər əhəmiyyətli çıxışı isə 20 m yuxarıda yerləşir və buradan axan su “Qızbulağa” tökülür. Hamamçayın sol sahili boyunca, bir qədər yüksəkdə temperaturu 35 0 C olan
da ha 6 istisu çıxışı vardır. Sağ sahildə isə termal su iki yerdə - “Qızbulaq” bulağının qarşı tərəfində və ondan 20 m yüksəklikdə yer səthinə çıxır. Əsas çıxışın 40 0 C temperaturlu isti suyu tavandan “Oğlanbulaq” hövuzuna axır, sonra isə Hamamçay çayının ümumi axınına qarışır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bu bulağın su debiti əgər 1928-ci ildə “Oğlanbulaq” üçün 88500 litr/sutka, suyunun temperaturu 39,3 0 C olan “Qızbulaq” üçün isə 700 min litr/sutka olmuşdursa, 1938-ci ilin ölçmələrinə gör
ə, birinci bulağın su debiti artaraq 161200 litr/sutka, ikinci bulağınkı isə 153300 litr/sutka t əşkil etmişdir. Bu rəqəmlərdən göründüyü kimi, bulaqların su debiti 10 il ərzində təxminən iki dəfə artmışdır [3,4]. Qeyd olunan bulaqlardan səmərəli istifadə edil ərsə və hidrotexniki işlər düzgün aparılarsa termal suların debitini daha da artırmaq olar. Müasir ölçmələrin nəticələri müqayisə edilərkən termal suların temperatur göst əricilərinin bütün dövrlərdə sabit olub, 38-40 0 C t əşkil etməsi mü əyyənləşdirilmişdir. İlisudakı termal və mineral sular hidrogeoloji baxımdan keçən əsrin 30-cu ill ərində tədqiq olunsa da, son 70 il ərzində onların kimyəvi tərkibinin dəyişmədiyi müşahidə olunur. İlisu bulaqlarının suyu zəif minerallaşmışdır və buradan çıxan suyun hündürlükd ən tökülməsi və hovuzun dərinliyi hesabına hidrogen sulfidin iyi k əskin deyil. Su şəffaf və təmizdir, onda lil və karbonat hissəcikləri çöküntüsü yoxdur. Əhali sağlamlığının bərpa məqsədləri üçün istifadə olunan İlisu termal və mineral bulaqları yerli əhaliyə çoxdan məlum olsa da, onlardan nisbətən geniş m əqsədlər üçün istifadəyə Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra başlanılmışdır. Bu bulaqların suyu Böyük Qafqaz aşırımının cənub yamaclarında yayılan mineral su tipləri üçün xarakterik olan hidrokarbonat-natriumlu termal sulara aid edilir. Sular kükürdlü, z əif karbonatlı-qələvi, isti duzlu-qələvi sular kimi t əsnifatlaşdırılır. Burada artıq neçə illərdir ki, əhaliyə xidmət edən mehmanxana da 153 f əaliyyət göstərir. Lakin İlisudakı termal və mineral suların müalicəvi xassələri hələ tam d əqiq tədqiq olunmayıb. Ərazinin mülayim-quru iqlimi və İlisu qəsəbəsindən termal bulaqlara q ədər avtomobil yolunun olması, keçidlərin əsasən yay aylarında f əaliyyət göstərməsi, gələcəkdə göstərilən ərazidə beynəlxalq əhəmiyyətli dağ-turizm sağlamlıq-müalicə komplekslərinin yaradılmasına imkan verir. Rayonda belə bir kompleksin yaradılması əhalinin sağlamlığının bərpası və işsizlik probleminin h əllində müsbət rol oynaya bilər. Göstərilən kompleksin tikilib istifadəyə verilməsi, n əinki yerli əhalinin, eləcə də xarici ölkələrdən hər il buraya çoxsaylı turistlərin g əlməsinə imkan yaradar. Qax rayonu ərazisində Qurmux və Qaynama termal və mineral bulaqları da mövcuddur. Qurmux mineral bulağı Qurmuxçayın yaxınlığında, İlisu qəsəbəsindən 1 km yüks
əkdə olan terrasın ətəyindəki daşlı sahədə yerləşir. Bu bulaqlar dəniz s əviyyəsindən 1185 m yüksəklikdə yerləşirlər və onlardan məhdud sayda yerli əhali çox primitiv qaydada istifad ə edirlər. Aparılmış ölçmə işlərinin nəticələrinə görə bulağın temperaturu 30,5 0 C olub, ilin f əsillərindən asılı olaraq hərarəti qismən d əyişir [5]. Qaynama mineral bulağı Alazan dərəsinin allüvial çöküntüləri arasındakı düz
ənlik sahəsinin kükürdlü soyuq bulaqları qrupuna daxil olmaqla, iki sahədə yerl
əşmişdir. “Qaynama” adı ilə məşhur olan birinci qrup bulaqlar Qax inzibati rayonu
ərazisində Qaraçayın sağ sahilində Əlibəyli kəndinin 10 km-liyində yerləşir. Temperaturu 18,7 0 C olan bu bulağın suyu soyuq olub, debiti 80 min litr/sutkaya b ərabərdir. Tərkibində hidrogen sulfidin miqdarı 1,70 mq/litr təşkil edir və iyinə görə onu bulaqların yaxınlığında asanlıqla aşkar etmək olur. Yerli əhali göstərilən bulağın suyundan müalic ə vannası kimi istifadə edirlər. Qaynama bulağının sularının tərkibi z əif hidrogen sulfidlərindən, natrium, maqnezium və kalsium hidrokarbonat və sulfatlarından ibarətdir. Qax rayonu ərazisindəki digər termal və mineral sulara üç çıxışı olan - Əliabad, Bazar v
ə Qımır kəndləri yaxınlığında olan eyniadlı mineral bulaqlar daxildir. Birinci çıxışda dövri olaraq qaz qabarcıqları müşahidə olunur, digər çıxışlarda isə qaz qabarcıqlarının ayrılması zəifdir. Son üç bulaq kimyəvi və s. cəhətdən müasir dövrdə əsaslı tədqiq olunmayıb. Qax rayonunun M əşləş-Çıxar kəndindən 3 km məsafədə, Talaçayın sağ sa- hilind ə isə soyuq duzlu bulaqlar yerləşir. Dadına görə suyu duzludur, kiçik nohurun dibind ə boz rəngli dəmir hidroksid və ağ rəngli duz ərpi müşahidə olunur [4]. Zaqatala inzibati rayonunun ərazisi də termal və mineral sularla zəngindir, burada Cimcim ə adlı iki mineral bulaq məlumdur. Kükürdlü soyuq Cimcimə bulaqları eyniadlı yaşayış məntəqəsindən 3,5 km şimal-şərqdə yerləşir. Bu bulağın Hamamçay v ə Qırxlarəksu çayından yuxarıda daha üç çıxışı vardır. Çıxışda şəffaf r əngə malik olan su oksidləşmə prosesləri nəticəsində göyümtül-süd rəngi alır və sarımtıl-ağ çöküntü verir. Suyun temperaturu 22 0 C olub, onun debiti 1,0 milyon litr/gün t əşkil edir. Yerli əhali bulağın suyunu isidərək ondan vanna kimi qəbul edirl ər. Cimcimə bulaqlarının suları hidrokarbonat ionlarının azalması hesabına böyük miqdarda natrium v ə xlora malik olması ilə İlisu sularından müəyyən qədər 154
f ərqlənir. Onun minerallığı 1680 mqr/litr olub, əsasən natrium bikarbonat, natrium xlorid v ə natrium sulfatdan ibarət olan duz tərkibləri bulağın suyunda parçalanır [6]. Q əbələ rayonu ərazisi də termal və mineral sularla zəngindir. Burada hidrogen sulfidli iki qrup bulaqlar – isti Bum v ə soyuq Qəmərvan bulaqları məlumdur. Bum mineral bulağı hidrogen sulfidli olub, bir neçə çıxışı ilə Bumçayın subasarında, Quruçay v ə Yatıxçayın qollarının qovuşmasından aşağıda, sol sahilə yaxın və Qəbələ rayonunun Q əmərvan kəndindən 5 km şimalda yerləşir. Bum bulaqlarının mütləq hündürlüyü d əniz səviyyəsindən 1388 m-dir və onlar insanlara hələ qədimdən məlum olmaqla, ədəbiyyatlarda ilk dəfə onun barəsində 1866-cı ildə Q.V.Abix, sonra isə 1867-ci ild ə D.İqnatoviç bəhs etmişdir. Bumçayın geniş vadisindəki isti Bum termal bulaqlarının suyunun temperaturu 39,2 0 C, debiti 120 min litr/gün ə bərabər olub, yüngül hidrosulfid iyi verir. Yüngül hidrosulfid iyin ə və dəmir ünsürlü zəif qələvi dadına malik olması mineral suyun xarakterini müəyyən edir. Belə ki, hovuzun dibind ə cüzi kükürd çöküntüsü, sonra göyümtül-boz rəngli lil və onlardan çıxan qaz qabarcıqları nəzərə çarpır. Ayrılan qaz qabarcıqlarının tərkibi 98,7% azotdan və 1,3% karbon qazından ibarətdir. Göstərilən kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə bu su Avropada Priney yarımadasında yerləşən Kuldur termal suyunun analoqudur. 2007- ci ild
ən Qəmərvan kəndində “Qəmərvan” isti su sağlamlıq kompleksi fəaliyyət göst
ərir. Q əbələ rayonundakı müxtəlif bulaqlarda suyun temperaturu 23-39,4 0 C arasında d əyişir. Lakin əsas bulaqların temperaturu son 60 il ərzində sabit qalmışdır. İki bulağın suyunun debiti də sabit olub, 80000 litr/sutka təşkil edir. Buradakı bulaqlar z əif minerallaşmış, hidrokarbonat və ya qələvi karbonat tipinə aid edilir. Suyun minerallaşması zəif olub 1,1-1,2 qr/litr təşkil edir ki, bunu da onun səth suları ilə qarışması ilə izah etmək olar. Bu sular kimyəvi tərkibinə görə hidrosulfidli-azotlu və hidrokarbonatlı-natriumlu tiplər kimi təsnifatlaşdırılır. Lakin ayrı-ayrı illərdə burada baş vermiş sel suları onları tam yararsız hala salmışdır. Mineral bulaqların sellər nə- tic əsində tez-tez dağıdılmasına baxmayaraq, müalicəyə ehtiyacı olan insanlar onları öz hesabına yenidən bərpa edirlər. Sel axınları adətən çayın yatağında körpülərə və dig
ər qoruyucu qurğulara böyük dağıdıcı təsir edir və iqtisadi zərər vurur. Q əbələ rayonundakı Qəmərvan mineral bulağı eyniadlı kənddən 1 km şimal- şərqdə, Bum çayın sol sahilində, dəniz səviyyəsindən 1388 metr yüksəklikdə, çox m ənzərəli ərazidə yerləşir. Suyun minerallaşması zəif olub 0,906 qr/litr, debiti 120 min litr/sutka olub, temperaturu 38,5 0 C-dir. Z əif hidrosulfid iyi hiss olunur. Suyun t ərkibinə görə bulaqlar müəyyən miqdar kalsiumun iştirakı ilə hidrokarbonatlı- natriumlu kimi t əsnifatlaşdırılır. Qəmarvan termal bulağının suyundan əhali müalicə m əqsədi ilə, əsasən revmatizm və dəri üstü xəstəliklərin müalicəsi üçün istifadə edilirl ər. Təbiətinə və iqliminə görə Qəmərvan kəndi dağ-iqlim kurortu kimi istifadə edilir [7]. Göst ərilən termal suyun çıxdığı ərazinin sellərə fasilələrlə məruz qalmasını n əzərə alaraq, sellərə qarşı belə ərazilərdə müdafiə tədbirləri görülməlidir. Əks halda, çox qiym ətli olan belə termal bulaqların “gözü” bata bilər və onu yenidən b ərpa etmək, demək olar ki, mümkünsüzdür. Bu bulaqlardan səmərəli istifadəsi üçün 155 sell ərin qarşınının alınmasını təmin edən daha dayanıqlı qurğuların-istinad divar- larının inşası zəruridir. Q əbələ rayonunun Yengicə kəndinin şimal şərqində, çaydərəsində Yengicə mineral bulağı yerləşir. Hidrokarbonatlı natrium, maqnezium və əhəng tərkibli sudur. Ümumi minerallığı 0,48 qr/litr olub, kükürdlü sudur. Qəmərvan suyu kimi Yengicə suyu da yerli v ə ətraf rayonların əhalisinin diqqətini özünə cəlb etmişdir. Bu su- yu“ çay daşı” ilə süni şəkildə qızdırıb, vanna kimi bir çox xəstəliklərin müalicəsin- d ə geniş istifadə edirlər. Yüksək keyfiyyətli sudur. Daşla qızdırılmış Yengicə mine- ral suyunun ion t ərkibi olduqca zənginləşir və insan orqanizmi üçün faydalı olan 10- a q ədər kimyəvi elementin birləşməsindən ibarət olan məhlula çevrilir. Bütün bu keyfiyy ətləri nəzərə alaraq 2007-ci ildən müasir tələblərə cavab verən “Yengicə” istisu müalic ə-sağlamlıq kompleksi fəaliyyət göstərir. Oğuz rayonundakı termal və mineral bulaqları üç qrupa ayırmaq olar: Xalxal, Buqusşor və Ağbulaq bulaqlarının hamısı az debitlidir. K ükürdlü isti Xalxal bulağı eyniadlı kənddən 8 km şimalda, meridianal olaraq uzanan aşırımın sol yamacının ətəyində, Xalxalçay çayının sol qolu olan Gərədərə çayının sol sahilində yerləşir. Buradakı termal və mineral sular ərazinin şimalında yerl əşən çınqıl daşlı çöküntülərdən çıxır. Əsas bulağın debiti 90 min litr/sutka təşkil edir. Dig ər çıxışların suyunun debiti isə azdır. Termal suyun temperaturu 32 0 C-dir.
Kimy əvi tərkibində əsas komponentləri hidrokarbonat ionları və natriumdur, kalsium v ə maqneziumun miqdarı isə onlardan asılıdır. Sərbəst hidrosulfidin (H 2 S) miqdarı 2,8 mqr/litrdir. Xalxal bulağının suyunun kimyəvi tərkibi onu hidrosulfidli, hidrokar- bonat-natriumlu sular tipin ə aid etməyə imkan verir. Suyun minerallaşması ümumən z əifdir. Xalxal termal suları çayın yaxınlığında yerləşən digər bulaqların suyu ilə qarışır ki, bunun qarşısını da boru kəmərlərinin çəkilməsi və müvafiq hidrotexniki qurğular inşa etməklə almaq olar. Bu termal su Talqi termal suları ilə eyni tərkibli olub, hansı ki, burada sağlamlıq bərpa mərkəzi fəaliyyət göstərir. Oğuz rayonunda Xalxal termal bulağı istisna olmaqla, qalan bulaqların hər biri yerli əhali tərəfindən içm əli su kimi istifadə edilir. Buqusşor soyuq bulaqları Xaçmaz kəndindən 5 km şimal-şərqdə, Uzun-Sərt dağ dərəsinin şərq tərəfində yerləşir. Göstərilən bulağın suyunun temperaturu 13,5 0
ə 35000 litr/sutka təşkil edir. Bu suyun əsas xüsusiyyəti onun t ərkibində hidrosulfidin bir qədər çox – 6,4 mq/litr olmasıdır. Beləliklə, Buqusşor bulaqlarının suyu hidrosulfidli, hidrokarbonat-natriumlu tipinə aid edilir. Oğuz rayonundakı Ağbulaq mineral bulağı Xaçmaz kəndinin qərb tərəfində yerl əşir. Bulağın suyu soyuq olub, debiti çox deyil və fiziki-kimyəvi xassələrinə gör ə Buqusşor mineral suyuna daha yaxındır. Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonun termal v ə mineral bulaqlarının temperatur göstəriciləri və kimyəvi tərkibi cədvəl1 və diaqram1 –d ə ümumiləşdirilmiş şəkildə verilmişdir.
156
C ədvəl 1
Sıra №-si
Rayon Termal suyun (bulağın) adı t, 0
Qaz tərkibi 1.
Qəbələ
Qəmərvan 34 - 40
H 2 S 2.
Qəbələ Bum
36-39 H 2 S 3.
Qəbələ
Yengicə 32
H 2 S 4.
Qax Kümrükbulaq (sağ və sol sahil) 26,5 – 30,5 H 2
5.
Qax Kümrükbulaq 26 CH
6.
Qax Qurmux
30.5 H 2 S 7.
Qax
Qaynama 18.7
H 2 S 8.
Qax Oğlanbulaq № 1 38,4 H
S 9.
Qax
Oğlanbulaq № 2 40
- 10.
Qax Oğlanbulaq № 3 40
H 2 S 11.
Qax Qızbulaq 38 CH
12.
Qax Moxbulaq 30 - 31 CH 4 13.
Oğuz Xalxal (Kərdərə) 32 H
S 14.
Oğuz Buqu sşor
13.5 H 2 S 15.
Zaqatala Cimcimə 22
CH 4
Diaqram 1 0 10
30 40
mineral sularının temperatur göstəricilərinin ( 0 C) diaqramı
Şəki rayonunda isə bir mineral bulaq qeydə alınmışdır ki, o da Şəki-Oğuz avtomobil yolunun 10-11-ci kilometrl əri arasında yerləşir. Apardığımız tədqiqatın nəticəsində belə qənaətə gəlmək olur ki, Şəki- Zaqatala iqtisadi- coğrafi rayonunun termal və mineral suları sayına, debitinə, çoxsaylı xəstəliklərin müalicə imkanlarına görə dünyanın ən məşhur İjovski, Mineqorsk, Medji, Uqum, Matesta, Talqi, Saaki, Parnaus v ə s. sularının analoqları olub, onlardan geri qalmasa da, indiyə qədər belə əvəzolunmaz təbii 157
alternativ m ənbələrdən səmərəli istifadə edilmir. Regionun termal suları Abşeron iqtisadi coğrafi rayonu istisna olmaqla, Sovet hakimiyyəti illərində əsasən xarici ölkələrin alimləri tərəfindən öyrənilsə də, Azərbaycanda son 50 ild ə bu sahənin tədqiqinə o qədər də əhəmiyyət verilməmişdir [8-10]. Yuxarıda qeyd olunan termal v ə mineral sulardan indiyə qədər bir neçəsi istisna olmaqla, yerd ə qalanlarından çox primitiv şəkildə- əsasən yerli əhali tərəfindən istifadə edilmişdir. Belə termal sulardan həkim nəzarəti altında təyinatına uyğun olaraq müalic
ə vannalarının qəbul edilib-edilməməsinə xüsusi nəzarət edilməlidir. Ona gör
ə də termal suların kimyəvi tərkibləri peşəkar mütəxəssislər tərəfindən vaxtaşırı yoxlanılmalıdır. Tarixən termal və mineral suların öyrənilməsində geoloq ların, hidrogeoloqların və kurortoloqların xidmətləri böyük olsa da, müasir dövrd ə bu sahəni tədqiq edən alim və mütəxəssislər əsasən 50-100 il bundan əvvəl olan məlumatlara istinad edirlər. Bu sahədə yeniliklərə çox az rast g əlinir. İnsan sağlamlığının bərpası üçün çox əhəmiyyətli olan belə m ənbələrin bəzilərinin sellər, daşqınlar və s. digər təbii fəlakətlər nəticəsində “gözl əri” itir. Həmçinin belə müalicə mənbələrinin yerləşdiyi sahələrdə sosial infrastrukturun v ə nəqliyyat-kommunikasiya sisteminin zəif inkişafı və ya bə- z ən də tamamilə olmaması onlardan istifadəni imkansız edir. Tədqiqat ərazi- sind ə, xüsusilə də Qax rayonunda termal sulardan səmərəli istifadə edilməsi üçün dövl ət səviyyəsində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilməli, bu sahədə göst ərilən çatışmazlıqları aradan qaldırmaq və onun gələcək inkişafını təmin etm ək məqsədi ilə sahibkarlara çox aşağı faizlə, uzunmüddətli kreditlər ayrıl- malıdır. Verilmiş təkliflər həyata keçirilərsə, xarakterizə edilən Şəki-Zaqatala iqtisadi- coğrafi rayonu göstərilən sahədə nəinki Azərbaycanın, eləcə də Qaf
qazın inkişaf etmiş rayonuna çevrilə bilər.
1.
ə V.M. , Axundov F.A, Ramazanov V.G. və b. Azərbaycanın mineral xammal resursları (əmələgəlmə şəraiti, yerləşmə qanunauyğunluğu, proqnozlaşdırılmasının elmi əsasları) (Rus dili), Bakı: Ozan, 2005, 808 s. 2.
Babazad ə V.M və b. Azərbaycanın mineral resursları (İngilis dilində) Caspian, № 2, p.78-91. 3.
Кашкай М.А. Минеральные источники Азербайджана. Баку, 1952, 503 с. 4.
Тагиев И.И., Ибрагимова И.Ш., Бабаев А.М. Ресурсы минеральных вод Азербайджана. Баку: Чашыоглы, 2001, 168 с. 5.
ку: 1954, 334 с. 6.
Гусейнов М.М. Курортные ресурсы Азербайджана. Баку: Азербайджанское Госу- дарственное Издательство ,1969, 99 с. 7.
8.
B əşirova A. M. (Namazova A.M.) Azərbaycan Respublikası ərazisində Böyük Qafqazın geotermal su ehtiyatlarından alternativ enerji mənbəyi kimi istifadə perspektivləri. 1st International Scientific Conference of young scientists and spesialists/The role of multidisciplinary approach in solution of actual problems of fundamental and applied sciences (earth, technical and chemical). Book of Abstracts, 15-16 october, 2014. Baku Azerbaijan. s. 41-43. 158
9.
Namazova A.M. Dünyada termal sulardan istifad ə və onun Azərbaycanda öyrənilmə istiqam
ətləri, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Univeristetinin xəbərləri, ADPU, Bakı 2015, № 1.
10.
Намазова А.М. Термальные воды Большого Кавказа и их рациональное использо- вание. Вестник современной науки, № 4, 2015, s. 178-181.
И ТЕРМАЛЬНЫХ ВОД ШЕКИ И ЗАГАТАЛЬСКОГО ЭКОНОМИКО – ГЕОГРАФИЧЕСКОГО РАЙОНА А.М.НАМАЗОВА РЕЗЮМЕ В статье рассматриваются термальные и минеральные воды Шекинского и Зага- тальского экономико – географического района, для каждого источника дается дебит, температура, химический состав и др. показатели. Более подробно охарактеризованы экономико-географические аспекты использования источников, приводятся ряд практи- ческих предложений в целях рационального использования термальных и минеральных вод района.
родник, лечебные учрежде- ния, хозяйство.
ECONOMIC IMPORTANCE OF MINERAL AND THERMAL WATERS IN SHEKI AND ZAGATALA ECONOMIC - GEOGRAPHICAL REGION A.M.NAMAZOVA SUMMARY
The article discusses the thermal and mineral waters of Sheki and Zagatala economic - geographical region giving the of each source is given flow rate, temperature, chemical composition and other indicators of each source. Economic-geographic aspects of the use of sources are described in details, a number of practical proposals for the management of thermal and mineral waters in the area are made. Key words: thermal and mineral water, spring, hospitals, agriculture.
Çapa imzalandı: 04.12.2015-ci il
159 Yüklə 104,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|