Bernard Mandeville (1670-1733)

Bernard Mandeville (1670-1733)

• Bernard Mandeville (1670-1733)

• Holenderski lekarz

• Wyemigrował do Anglii w wieku 29 lat

• Świetnie opanował angielski

• Zajmował się medycyną, ekonomią i literaturą (satyrą)

• W 1705 opublikował satyrę poetycką „Ul malkontent, czyli łajdaki umoralnione”, później wcieloną do większego dzieła „Bajka o pszczołach” (1714)

Na przykładzie ula alegorycznie opisuje pewne społeczeństwo i gospodarkę

• Na przykładzie ula alegorycznie opisuje pewne społeczeństwo i gospodarkę

• Ul zamieszkują pszczoły żyjące w komforcie, luksusie, dobrobycie

• Bogacze bogacą się bez wysiłku

• Biedni, ludzie pracy, nie lubią ciężkiej pracy, nie wiele różnią się od złodziei

• „Nie było fachu bez krętactwa, przeniknął wszystko duch krętactwa”

• Prawnicy – przewlekają procesy

Lekarze dbają o pieniądze głównie zamiast leczyć

• Lekarze dbają o pieniądze głównie zamiast leczyć

• Kapłani – „nieuki i gwałtowni”, leniwi, pyszni

• Wojskowi – przekupni, unikali walki

• Ministrowie – oszukiwali króla, okradali go

• Sprawiedliwość – przekupna

• Zatem: „Każdą część [państwa] żarły więc liszaje”

• Wszystkie grupy zawodowe przeżarte były grzechem – ludzie nie działali cnotliwie, mają prywatne wady etyczne

• Korzeniem złego – chciwość

• Wszyscy ludzie są chciwi, kierują się własnym interesem

Ale:

• Ale:

• „Luksus zatrudniał milion sił ubogich,
• A wstrętna pycha – milion drugi”

• Oraz:

• „Zawiść i próżność – seria podniet
• Wytwórczość ożywiały zgodnie”

• Dalej:

• „Bowiem odmiana mody nagła
• W rzeczach ubrania, mebli, jadła
• Prześmieszna słabość ta – istotnie
• Obrót zwiększała wielokrotnie.”

„Zdrożności wzmogły wynalazczość:

• „Zdrożności wzmogły wynalazczość:
• W przymierzu z czasem oraz pasja
• Wysiłku – razem tak do szczytu
• Podniosły komfort, poziom wygód,
• Że i ubodzy żyli lepiej,”

• Czyli ludzkie prywatne wady prowadzą do społecznych korzyści – wzrostu całkowitej produkcji, zatrudnienia, sprzedaży, dobrobytu nawet dla ubogich poprzez …

• … bodźce jakie dają ludzkie wady do bogacenia się i konkurowania

Wiele „pszczół” krytykuje jednak publicznie wady innych – nieuczciwość, egoizm, zapominając o własnych wadach

• Wiele „pszczół” krytykuje jednak publicznie wady innych – nieuczciwość, egoizm, zapominając o własnych wadach

• W reakcji na to wszyscy zaczynają się zachowywać uczciwie, etycznie

• Ceny spadają, długi są spłacane, spory zażegnane, sprawiedliwość wprowadzona, korupcja zlikwidowana, nadużycia zniknęły

• Konsekwencja: znika luksus, ale i możliwości zarobkowania dla ubogich, spada produkcja, ceny domów i innych towarów, rośnie bezrobocie, znika postęp

• Zanik chciwości prowadzi do spadku poziomu życia wszystkich warstw

Prywatne wady etyczne prowadzą do wyższego poziomu życia wszystkich warstw społecznych (społeczne korzyści), niż prywatne zalety (uczciwość, dobroczynność, altruizm)

• Prywatne wady etyczne prowadzą do wyższego poziomu życia wszystkich warstw społecznych (społeczne korzyści), niż prywatne zalety (uczciwość, dobroczynność, altruizm)

• „Wykazanie, że owe cechy, których wszyscy niby to sie wstydzimy, są wielka podporą kwitnącego społeczeństwa, było celem zamieszczonego wyżej poematu”

• Wg Mandevilla ludzie z natury są niedoskonali, ale w odpowiednich warunkach wynikają z tego społeczne korzyści (pochwała kierowania się własnym interesem)

• Zmiana ludzkiej natury nie przyczyni się do sukcesu czy bogactwa społeczeństwa

• Krytyka wystąpienia Mandevilla

• Dla wielu współczesnych (zwłaszcza chrześcijan) było skandalem