Correctiemodel

Dossiertoets Latijn

klas 6 (cohort 2014)

D8 – Livius (+ proefvertaling)

herkansing CORRECTIEMODEL

• 
  Zorg dat je je tijd goed verdeelt.
  
• 
  Noteer bij de antwoorden op de opgaven waar dat handig is een regelnummer. Zeker bij citaten niet vergeten!
  
• 
  Formuleer kort en to the point.
  
• 
  Deze toets is voorzien van een tekstbijlage (achter de vragen).
  
• 
  Het gebruik van een woordenboek LA - NE is toegestaan; de KLG mag niet gebruikt worden.
  
• 
  de toets bestaat uit 20 opgaven; bij elke opgave staat vermeld hoeveel punten met een juist antwoord maximaal behaald kunnen worden: 56 in totaal.
  
• 
  Opgave 20 is een vertaalopgave, waarvoor je de helft van het maximum aantal te behalen punten kunt scoren: 28 punten.
  
• 
  Als bij een opgave een verklaring of uitleg wordt gevraagd, worden aan het antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring/uitleg ontbreekt.
  
• 
  Geef niet meer antwoorden (tekstelementen/redenen/voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld één tekstelement wordt gevraagd en je antwoordt met meer dan één tekstelement, dan wordt alleen het eerste tekstelement in de beoordeling meegeteld.
  
• 
  Een tekstelement is een (Latijns) woord, woordgroep, zinsdeel of zin.
  

Tekst 1

1 [1] In tekst 1 wordt Livius aangeduid als de hof-mythograaf van keizer Augustus.

Wat was de relatie tussen Augustus en Livius?

Maar op basis van hun gedeelde liefde voor de ‘goede oude tijd’ van Rome zal de keizer het grote geschiedwerk van Livius en de schrijver zelf zeker gewaardeerd hebben.

2 [1] Wat is voor Livius een belangrijke morele reden om de geschiedenis te beschrijven?

Het geven van exempla virtutis, deugdzame voorbeelden uit het verleden, om de lezers de juiste normen en waarden bij te brengen

3 [1] Noteer de naam van de Romeinse geschiedschrijver die kort vóór Livius leefde en schreef.

Sallustius

Tekst 2

4 [1] r4 indignitatem

Citeer het Latijnse tekstelement dat weergeeft waaruit deze ‘indignitas’ bestond.

Spernentibus Etruscis Lucumonem (exsule advena ortum)

5 r15-16 Accepisse… t/m … mulier.

F. van Katwijk-Knapp vertaalt deze zin als volgt: Men zegt dat Tanaquil dit voorteken blij aanvaardde: als veel Etrusken was zij, een vrouw nog wel, ervaren in het uitleggen van wondertekens.

[1] Met welke Nederlandse woorden voegt de vertaalster iets toe aan de tekst wat er niet staat? nog wel
6 [1] Citeer het tekstelement dat een contrast vormt met ‘humana manu’ in r19.

divinitus r18

Tekst 3
7 [1] r2 ipsius regis: Met wie vormt dit een tegenstelling? Beantwoord de vraag in het Nederlands. Met de andere aanwezigen, die geschrokken het paleis in vluchten
8 r9 (cuius) simulationem induerat:

[1] Citeer uit het vervolg van de tekst het Latijnse woord waardoor wordt gepreciseerd wat Brutus voorwendt.

r13 stultitiae
9 r10 interfectum:

[1] Leg uit, onder verwijzing naar de Latijnse tekst, dat hier ook ‘interfectos’ had kunnen staan.

interfectos kan verwijzen naar de ‘primores civitatis’
10 r13 se suaque: In het voorafgaande is een vergelijkbare tweedeling gemaakt.

[1] Citeer uit het voorafgaande het Latijnse woord dat correspondeert met ‘sua’.

fortuna r11
r16 (Is…) aureum … t/m… r18 sui: deze woorden vertaalt F. van Katwijk-Knapp als volgt: Men zegt dat hij een gouden staf, die stak in een daartoe uitgeholde stok van kornoeljehout met zich droeg als een gift voor Apollo: typisch symbool van zijn wezen.

11 a. [1] Welk Latijns tekstelement is in de vertaling niet opgenomen? per ambages

b. [1] Door welk Nederlands woord heeft Van Katwijk het vervangen? typisch
Tekst 4

12 [1] r1 (consultatio de) matre Idaea accipienda: Wat was het doel van deze onderneming? Een einde maken aan de oorlog met Hannibal die al jaren voortsleepte

r7-10 Id quibus… t/m … interponam: Livius lijkt het jammer te vinden dat hij geen bronnen heeft kunnen vinden.

13 [1] a. Noteer wat Livius met bronnen had willen onderbouwen.

De keuze voor de jonge Scipio

[2] b. Noteer twee redenen waarom het begrijpelijk is dat Livius hier verder onderzoek naar wilde doen.

1) het was een bijzonder belangrijke zaak, religieus en politiek 2) Scipio was een onbekende en erg jonge man
r4 veram…victoriam: om deze ‘overwinning’ meer glans te geven maakt Livius gebruik van het stilistisch middel alliteratie. In het direct voorafgaande heeft Livius het belang van de overwinning ook gemarkeerd met een ander stilistisch middel.

14 [2] Welk middel? Noteer de naam en citeer de bijbehorende woorden.

litotes: haud parvae
Afbeelding 1
Op een ets van Jean Le Pautre en Jean Boulanger naar een fresco van Ludovico Carracci wordt een scène uit de Romeinse geschiedenis uitgebeeld.

15 [1] Om welke scène gaat het?

De Sabijnse maagdenroof
Tekst 5

16 [2] De consul is weliswaar in het huis van zijn eigen schoonmoeder, maar hij arriveert daar niet bepaald onopvallend. Laat met verwijzing naar de tekst zien dat de consul niet alleen is.

‘(postquam) lictores in vestibulo turbamque consularem (et consulem ipsum conspexit)’

hij is vergezeld van de lictoren en zijn gebruikelijke gevolg

17 [1] r8-9 acciperet /expromeret

Het gebruik van de modus wordt verklaard door:

A conjunctivus obliquus vanwege de indirecte vraag

B conjunctivus obliquus vanwege de indirecte imperativus

C conjunctivus obliquus vanwege de bijzin in de AcI

D conjunctivus potentialis

18 Uit het verhaal van Hispala blijkt dat de inwijdingsrituelen in de loop der tijd veranderingen hebben ondergaan. Sinds het invoeren van deze wijzigingen hebben de rituelen een steeds onkuiser karakter gekregen.

a. [2] Welke drie wijzigingen zijn er, volgens Hispala, doorgevoerd?

Ook mannen zijn toegelaten ipv alleen vrouwen

Frequentie van de rituelen: 5 x per maand ipv 3 x per jaar

Tijdstip van de rituelen gaat van overdag naar ‘s nachts
b. [1] Welke van de genoemde wijzigingen zullen vooral hebben bijgedragen aan het bedrijven van onkuisheid?

Mannen + nacht

19 r55 Patres pavor… t/m …r58 noxae esset: De ongerustheid van de senatoren, op basis van de onthullingen van Hispala, betreft de veiligheid van de staat en hun eigen omgeving.

a. [2] Op basis van welke uitspraken van Hispala zijn de senatoren begrijpelijkerwijs ongerust vanuit het oogpunt van de staat? Citeer twee tekstelementen uit r30-48.

nihil … facinoris…praetermissum 37-8

Multitudinem ingentem(, alterum iam prope populum) 46-7

b. [1] Op basis van welke uitspraak van Hispala zijn de senatoren ongerust vanuit hun persoonlijke oogpunt? Citeer een tekstelement uit r30-48.

in iis nobiles quosdam viros feminasque 46

20 [28] De laatste tekst op de bijlage is een proefvertaling. Vertaal deze tekst in correct en goedlopend Nederlands.

TEKST 1

Wat auteurs als Livius, Tacitus, Cicero en Sallustius gemeen hebben is de nadruk op misstanden uit hun eigen tijd en deugden uit het verleden en het hartstochtelijk afgeven op autocratie, waarmee zij wel een gevoelige snaar moesten raken bij rusteloze jonge Fransen. Toen zij bijvoorbeeld ontdekten hoe Sallustius de corruptie van de nobiles aan de kaak stelde, lazen zij hem als een tijdgenoot. Ironisch genoeg was het Livius – de meest conservatieve historicus, Augustus’ hof-mythograaf – die de meeste brandstof leverde voor de vlam van de revolutie.

Martin Murphy, in het tijdschrift Omnibus
TEKST 2

1 Lucumoni contra, omnium heredi bonorum, cum divitiae iam animos facerent, auxit ducta in matrimonium Tanaquil, summo loco nata et quae haud facile iis in quibus nata erat humiliora sineret ea quo innupsisset. Spernentibus Etruscis Lucumonem exsule advena ortum, ferre indignitatem non potuit, oblitaque

5 ingenitae erga patriam caritatis dummodo virum honoratum videret, consilium migrandi ab Tarquiniis cepit. Roma est ad id aptissima visa: in novo populo, ubi omnis repentina atque ex virtute nobilitas sit, futurum locum forti ac strenuo viro; regnasse Tatium Sabinum, arcessitum in regnum Numam a Curibus, et Ancum Sabina matre ortum nobilemque una imagine Numae esse. Facile persuadet ut

10 cupido honorum et cui Tarquinii materna tantum patria esset.

Sublatis itaque rebus amigrant Romam. (pag. 122)

Ad Ianiculum forte ventum erat. Ibi ei carpento sedenti cum uxore aquila

suspensis demissa leniter alis pilleum aufert, superque carpentum cum magno clangore volitans rursus velut ministerio divinitus missa capiti apte reponit; inde

15 sublimis abiit. Accepisse id augurium laeta dicitur Tanaquil, perita ut volgo Etrusci caelestium prodigiorum mulier. Excelsa et alta sperare complexa virum iubet: eam alitem ea regione caeli et eius dei nuntiam venisse; circa summum culmen hominis

auspicium fecisse; levasse humana manu superpositum capiti decus ut divinitus eidem redderet. (pag. 124)

20 Has spes cogitationesque secum portantes urbem ingressi sunt, domicilioque ibi comparato L. Tarquinium Priscum edidere nomen.

TEKST 3

1 Haec agenti portentum terribile visum: anguis ex columna lignea elapsus cum terrorem fugamque in regiam fecisset, ipsius regis non tam subito

pavore perculit pectus quam anxiis implevit curis. Itaque cum ad publica prodigia Etrusci tantum vates adhiberentur, hoc velut domestico exterritus

5 visu Delphos ad maxime inclitum in terris oraculum mittere statuit. Neque responsa sortium ulli alii committere ausus, duos filios per ignotas ea tempestate terras, ignotiora maria in Graeciam misit.

Titus et Arruns profecti; comes iis additus L. Iunius Brutus, Tarquinia, sorore regis, natus, iuvenis longe alius ingenio quam cuius simulationem induerat. Is cum

10 primores civitatis, in quibus fratrem suum, ab avunculo interfectum audisset, neque in animo suo quicquam regi timendum neque in fortuna concupiscendum relinquere statuit contemptuque tutus esse ubi in iure parum praesidii esset. Ergo ex industria factus ad imitationem stultitiae, cum se suaque praedae esse regi sineret, Bruti quoque haud abnuit cognomen ut sub eius obtentu cognominis

15 liberator ille populi Romani animus latens opperiretur tempora sua. Is tum ab Tarquiniis ductus Delphos, ludibrium verius quam comes, aureum baculum inclusum corneo cavato ad id baculo tulisse donum Apollini dicitur, per ambages effigiem ingenii sui. Quo postquam ventum est, perfectis patris mandatis cupido incessit animos iuvenum sciscitandi ad quem eorum regnum Romanum esset

20 venturum. Ex infimo specu vocem redditam ferunt: imperium summum Romae habebit qui vestrum primus, o iuvenes, osculum matri tulerit. Tarquinii, ut Sextus, qui Romae relictus fuerat, ignarus responsi expersque imperii esset, rem summa ope taceri iubent; ipsi inter se uter prior, cum Romam redisset, matri osculum daret, sorti permittunt. Brutus alio ratus spectare Pythicam vocem, velut si

25 prolapsus cecidisset, terram osculo contigit, scilicet quod ea communis mater omnium mortalium esset.

Reditum inde Romam, ubi adversus Rutulos bellum summa vi parabatur.

TEKST 4

1 Eo accessit consultatio de matre Idaea accipienda, quam, praeterquam quod M. Valerius unus ex legatis praegressus actutum in Italia fore nuntiaverat, recens nuntius aderat Tarracinae iam esse. Haud parvae rei iudicium senatum tenebat qui vir optimus in civitate esset; veram certe victoriam eius rei sibi quisque mallet

5 quam ulla imperia honoresve suffragio seu patrum seu plebis delatos. P. Scipionem

Cn. filium eius qui in Hispania ceciderat, adulescentem nondum quaestorium, iudicaverunt in tota civitate virum bonorum optimum esse. — Id quibus virtutibus inducti ita iudicarint, sicut traditum a proximis memoriae temporum illorum scriptoribus libens posteris traderem, ita meas opiniones coniectando rem

10 vetustate obrutam non interponam.

P. Cornelius cum omnibus matronis Ostiam obviam ire deae iussus; isque eam de nave acciperet et in terram elatam traderet ferendam matronis. Postquam navis ad ostium amnis Tiberini accessit, sicut erat iussus, in salum nave evectus ab sacerdotibus deam accepit extulitque in terram.

15 Matronae primores civitatis, inter quas unius Claudiae Quintae insigne est nomen, accepere; cui dubia, ut traditur, antea fama clariorem ad posteros tam religioso ministerio pudicitiam fecit. Eae per manus, succedentes deinde aliae aliis, omni obviam effusa civitate, turibulis ante ianuas positis qua praeferebatur atque accenso ture precantibus ut volens propitiaque urbem Romanam iniret, in aedem

20 Victoriae quae est in Palatio pertulere deam pridie idus Apriles; isque dies festus fuit. Populus frequens dona deae in Palatium tulit, lectisterniumque et ludi fuere, Megalesia appellata.

AFBEELDING 1


TEKST 5

1 Satis exploratum de Aebutio ratus consul non vanum auctorem esse, Aebutia dimissa socrum rogat ut Hispalam indidem ex Aventino libertinam, non ignotam viciniae, accerseret ad sese: eam quoque esse quae percunctari vellet. Ad cuius nuntium perturbata Hispala, quod ad tam nobilem et gravem feminam ignara

5 causae accerseretur, postquam lictores in vestibulo turbamque consularem et consulem ipsum conspexit, prope exanimata est. In interiorem partem aedium abductam, socru adhibita, consul, si vera dicere inducere in animum posset, negat perturbari debere; fidem vel ab Sulpicia, tali femina, vel ab se acciperet; expromeret sibi quae in luco Stimulae Bacchanalibus in sacro nocturno solerent

10 fieri. Hoc ubi audivit, tantus pavor tremorque omnium membrorum mulierem cepit ut diu hiscere non posset. Tandem confirmata puellam admodum se ancillam initiatam cum domina ait; aliquot annis ex quo manumissa sit nihil quid ibi fiat scire. Iam id ipsum consul laudare quod initiatam se non infitiaretur, sed et cetera eadem fide expromeret. Neganti ultra quicquam scire non eandem

15 dicere, si coarguatur ab alio, ac
fatenti veniam aut gratiam fore; eum sibi omnia exposuisse qui ab illa audisset.

Mulier haud dubie, id quod erat, Aebutium indicem arcani rata esse, ad pedes Sulpiciae procidit, et eam primo orare coepit ne mulieris libertinae cum amatore sermonem in rem non seriam modo sed capitalem etiam verti vellet; se terrendi 20 eius causa, non quo sciret quicquam, ea locutam esse. Hic Postumius accensus ira tum quoque ait eam cum Aebutio se amatore cavillari credere, non in domo gravissimae feminae et cum consule loqui. Et Sulpicia attollere paventem, simul eam adhortari, simul iram generi lenire. Tandem confirmata, multum incusata perfidia Aebutii qui optime de ipso meritae talem gratiam rettulisset, magnum

25 sibi metum deorum quorum occulta initia enuntiaret, maiorem multo dixit hominum esse, qui se indicem manibus suis discerpturi essent. Itaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiam aliquo amandarent ubi reliquum vitae degere tuto posset. Bono animo esse iubere eam consul, et sibi curae fore dicere ut Romae tuto habitaret.

30 Tum Hispala originem sacrorum expromit: primo sacrarium id feminarum fuisse, nec quemquam eo virum admitti solitum. Tres in anno dies statos habuisse, quibus interdiu Bacchis initiarentur; sacerdotes in vicem matronas creari solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdotem omnia tamquam deum monitu immutasse; nam et viros eam primam filios suos initiasse, Minium et Herennium 35 Cerrinios, et nocturnum sacrum ex diurno, et pro tribus in anno diebus quinos singulis mensibus dies initiorum fecisse. Ex quo in promiscuo sacra sint et permixti viri feminis et noctis licentia accesserit, nihil ibi facinoris, nihil flagitii praetermissum. Plura virorum inter sese quam feminarum stupra esse; si qui minus patientes dedecoris sint et pigriores ad facinus, pro victimis immolari.

40 Nihil nefas ducere, hanc summam inter eos religionem esse. Viros velut mente capta cum iactatione fanatica corporis vaticinari; matronas Baccharum habitu crinibus passis cum ardentibus facibus decurrere ad Tiberim, demissasque in aquam faces, quia vivum sulpur cum calce insit, integra flamma efferre. Raptos a dis homines dici quos machinae inligatos ex conspectu in abditos specus

45 abripiant; eos esse qui aut coniurare aut sociari facinoribus aut stuprum pati noluerint. Multitudinem ingentem, alterum iam prope populum esse, in

iis nobiles quosdam viros feminasque. Biennio proximo institutum esse ne quis maior viginti annis initiaretur; captari aetates et erroris et stupri patientes.

Peracto indicio, advoluta rursus genibus preces easdem ut se ablegaret repetivit.

50 Consul socrum rogat ut aliquam partem aedium vacuam faceret quo Hispala immigraret. Cenaculum super aedes datum est, scalis ferentibus in publicum obseratis, aditu in aedes verso. Res omnes Faeceniae extemplo translatae et familia accersita; et Aebutius migrare ad consulis clientem iussus. Ita cum indices ambo in potestate essent, rem ad senatum Postumius defert, omnibus ordine

55 expositis quae delata primo, quae deinde ab se inquisita forent. Patres pavor ingens cepit, cum publico nomine, ne quid eae coniurationes coetusque nocturni fraudis occultae aut periculi importarent, tum privatim suorum cuiusque vicem, ne quis adfinis ei noxae esset. Censuit autem senatus gratias consuli agendas quod eam rem et cum singulari cura et sine ullo tumultu investigasset.

60 Quaestionem deinde de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus mandant. Indicibus Aebutio ac Faeceniae ne fraudi ea res sit curare, et alios indices praemiis invitare iubent; sacerdotes eorum sacrorum, seu viri seu feminae essent, non Romae modo sed per omnia fora et conciliabula conquiri, ut in consulum potestate essent; edici praeterea et in urbe Roma et per totam

65 Italiam edicta mitti, ne quis qui Bacchis initiatus esset coisse aut convenisse sacrorum causa velit, neu quid talis rei divinae fecisse; ante omnia ut quaestio de iis habeatur qui coierint coniuraverintve quo stuprum flagitiumve inferretur.

TEKST 5
proefvertaling

De Romein Horatius (één van de drielingbroers Horatius) is als winnaar uit de bus gekomen na het duel met de drie Curiatii. Na afloop brengen de Romeinen de buitgemaakte wapens van de vijanden triomfantelijk terug naar Rome.
Princeps Horatius ibat / trigemina spolia prae se gerens;

Als eerste / Voorop ging Horatius 1p

terwijl hij de buit van de drielingen voor zich uit voerde 2p

cui soror virgo, […]obvia ante portam Capenam fuit;

hem kwam zijn ongetrouwde zusje tegemoet voor de Capeense poort / de porta Capena; 3p

quae desponsa uni ex Curiatiis fuerat,

die verloofd was geweest met één van de Curiatii, 2p

cognitoque super umeros fratris paludamento sponsi,

en nadat zij de mantel van haar verloofde had herkend om de schouders van haar broer 4p

quod ipsa confecerat,

die zij zelf had gemaakt 2p

solvit crines

maakte zij haar haren los 1p

et flebiliter nomine sponsum mortuum appellat.

en riep / noemde huilend haar dode verloofde bij (zijn) naam 2p

Movet feroci iuveni animum comploratio sororis

De weeklacht van zijn zus irriteerde de geest bij / van de woeste jongeman 3p

in victoria sua tantoque gaudio publico.

temidden van zijn overwinning en zo grote openbare vreugde. 2p

Stricto itaque gladio simul verbis increpans transfigit puellam.

Daarom / Dus nadat hij zijn zwaard getrokken had / met getrokken zwaard 2p

doorboorde hij het meisje, 1p

terwijl hij tegelijkertijd haar met woorden uitschold. 1p

'Abi hinc cum immaturo amore ad sponsum' inquit,

“Ga hiervandaan met je onvolwassen liefde voor je verloofde”, zei hij 2p totaal 28

je bent zeker je plicht aan je dode broers, aan je vaderland vergeten. Zo zal het ieder vergaan die om een vijand rouwt.'
1 soror virgo ongetrouwd zusje

2 obvius esse (+ dat.) (iemand) tegemoet komen

porta Capena één van de stadspoorten van Rome

2-3 cognitoque… t/m... sponsi abl.abs.

cognoscere, cognitus herkennen

3 sponsus verloofde (ook r4)

4 movere hier: irriteren, boos maken

6 abeo, abire weggaan