2
SPIS RZECZY
Przedmowa do szóstego wydania
Przedmowa do ósmego wydania
Posłowie do pierwszego wydania
Filozofia i jej działy
Filozofia europejska i jej okresy
CZĘŚĆ PIERWSZA: FILOZOFIA STAROŻYTNA
Poprzednicy filozofów
PIERWSZY OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Tales i początek filozofii
Jońscy filozofowie przyrody (Anaksymander i Anaksymenes)
Heraklit
Parmenides i szkoła elejska
Poprzednik: Ksenofanes; Szkoła:
Melissos; Zenon z Elei; Gorgiasz; Szkoła megarejska.
Empedokles
Anaksagoras
Demokryt i atomiści
Pitagorejczycy
Zestawienia
Zagadnienia filozofii w pierwszym jej okresie; Pojęcia
i terminy; Bilans okresu; Chronologia;
Wydarzenia współczesne; Kwestie sporne.
DRUGI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Protagoras i sofiści
Sokrates
Uczniowie sofistów i Sokratesa
Cynicy; Cyrenaicy.
Platon
Nauka o ideach;
Nauka o duszy; Nauka o przyrodzie; Nauka o poznaniu; Etyka; Estetyka; Szkoła
Platona.
Arystoteles
Logika; Filozofia teoretyczna; Filozofia praktyczna; Następcy Arystotelesa.
Zestawienia
Zagadnienia filozofii drugiego okresu; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia;
Wydarzenia
współczesne; Kwestie sporne.
TRZECI OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Stoicy
Fizyka; Etyka; Logika.
Epikur i epikurejczycy
Etyka; Fizyka; Logika.
Sceptycy
Koniec filozofii hellenistycznej
Eklektyzm; Filozofia w Rzymie; Nauka w Aleksandrii.
Zestawienia
Zagadnienia okresu hellenistycznego; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia; Wydarzenia
współczesne; Kwestie sporne.
3
OKRES KOŃCOWY FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Filon
Plotyn i neoplatończycy
Zamknięcie: starożytny pogląd na świat
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (W OKRESIE POPRZEDZAJĄCYM
ŚREDNIOWIECZE)
Patrystyka
Gnostycy
Apologeci
Wschodu
Orygenes
Opozycja przeciw Orygenesowi i jego wpływ: dzieje nauki o Logosie.
Grzegorz Nysseńczyk
Tertulian
Św. Augustyn
Teoria poznania; Teocentryczna metafizyka; Heteronomiczna etyka;
Koniec patrystyki
Wschód; Zachód.
Zestawienia
Zagadnienia filozofii wieków I-V; Pojęcia i terminy; Chronologią; Wydarzenia współczesne.
CZĘŚĆ DRUGA: FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
PIERWSZY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Eriugena i prąd panteistyczny
Św. Anzelm i początki scholastyki
Św. Bernard i początki mistyki średniowiecznej
Hugon od św. Wiktora i
synteza scholastyki i mistyki
Abelard i spór o uniwersalia
Szkoła w Chartres. Humanizm wczesnego średniowiecza
Filozofowie arabscy
Perypatetycy arabscy; Mottekalemini; Mistycy sceptyczni; Przechowanie filozofii arabskiej przez
Żydów; Wpływ filozofii arabskiej na chrześcijańską.
Zestawienia
Zagadnienia wczesnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia współczesne;
Kwestie sporne.
DRUGI OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Arystotelicy i awerroiści
Św. Bonawentura i augustyniści XIII wieku
Roger Bacon i empiryzm średniowieczny
Św. Tomasz z Akwinu
Poprzednik: Albert Wielki.
Duns Szkot
Zestawienia
Zagadnienia filozoficzne XIII wieku; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia współczesne;
Kwestie sporne.
KOŃCOWY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Ockham i krytycyzm średniowieczny
Eckhart i mistycyzm XIV w.
4
Filozofia scholastyczna w Polsce
Okres wcześniejszy: Witelo; Okres późniejszy.
Zestawienia
Zagadnienia późnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Bilans epoki; Chronologia; Wydarzenia
współczesne; Kwestie sporne.
PRZEDMOWA DO SZÓSTEGO WYDANIA
Ostatnie rozdziały niniejszej książki
były pisane w latach II wojny światowej, i do tych lat doprowadziła
ona swój wykład: zacząwszy dzieje filozofii od starożytności, zakończyła je około roku 1940. A tak samo z prac
historyków filozofii uwzględniła te, które przed r. 1940 były ogłoszone.
Od tego czasu minęło ćwierć wieku, a w tym okresie działo się niejedno, zarówno w
filozofii jak w
historii filozofii; pojawiły się nowe myśli, a także historyczne opracowania myśli dawnych. Nowe wydanie
książki historycznej jest okazją do jej uzupełnień, a uzupełnienia mogłyby nawet być dwojakie. Z jednej
strony dotyczyłyby rozdziałów, które książka miała już w poprzednich wydaniach: korzystając z nowych badań
historyków, rozszerzyłyby wiadomości o filozofii sprzed r. 1940. Inne zaś uzupełnienie polegałoby na
wprowadzeniu nowego rozdziału o filozofii po roku 1940.
Uzupełnienia pierwszego rodzaju zostały wprowadzone do niniejszego wydania, jednakże w niewielkich
tylko rozmiarach. Osiągnięcia historyków filozofii od czasów wojny są znaczne, ale w większości wypadków
mają charakter szczegółowy, i dlatego nie wydaje się, by były niezbędne w książce takiej jak niniejsza,
ograniczającej się do informacji i rozważań najogólniejszych. Osiągnięcia zaś natury ogólnej są przeważnie
interpretacjami osobistymi dziejów filozofii, i autor wolał pozostać przy własnych interpretacjach. W jednej
tylko części książka została znacznie rozszerzona,
mianowicie tam, gdzie przedstawia filozofię wieków średnich
(druga część I tomu). W tej bowiem dziedzinie odkryte zostały liczne źródła, zostały odczytane nie badane
dawniej rękopisy, ustalone nowe ważne fakty - i niektóre postacie i prądy ukazały się w nowym świetle.
Większe uzupełnienia w zakresie filozofii średniowiecznej, wprowadzone do obecnego wydania, dotyczą
albertystów i heterodoksalnych arystotelików XIII wieku, mniejsze - Abelarda, szkoły w Chartres,
Bonawentury, przekładów Arystotelesa i Awerroesa na łacinę, roli uniwersytetu w Neapolu. Materiały do
tych uzupełnień zostały udzielone autorowi przez Władysława Seńkę, książka zawdzięcza je niezwykłej Jego
koleżeńskiej uczynności.
Uzupełnień drugiego rodzaju niniejsze wydanie nie wprowadza: nie dodaje rozdziału o tym, co działo
się w filozofii po r. 1940. Autor sądzi, że nie tylko dla układu społecznego i politycznego, ale również dla filozofii
lata II wojny światowej były datą ważną, i że słusznie jest przed nimi wykład zakończyć. To, co się od tego
momentu stało i co się dalej dzieje, jest dopiero początkiem ery jeszcze nie zamkniętej, jeszcze nie wyraźnej,
dostatecznie nie wyjaśnionej; późniejsi historycy będą mogli nieporównanie lepiej zrozumieć jej odrębność,
niż my dziś zdolni bylibyśmy to zrobić. Aby bieżący okres filozofii, lata 1940 -1966, potraktować w taki
sposób, w jaki książka niniejsza traktuje okresy dawniejsze - wydaje się, że jest jeszcze za wcześnie.
Natomiast wiele uzupełnień zostało wprowadzonych do bibliografii: jest w obecnym wydaniu bardzo
znacznie powiększona. Jest teraz na wpół dziełem mgr Janusza Krajewskiego, dyrektora Biblioteki Wydziału
Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki wprowadzonym przez niego uzupełnieniom bibliografia
Historii filozofii zwiększyła się przeszło w dwójnasób; zarazem cokolwiek zmieniła charakter, mimo że zacho-
wała dawny układ.
Mianowicie, w poprzednich wydaniach była poniekąd osobistym wykazem książek, które
autor szczególnie cenił i z których korzystał, obecnie zaś stała się po prostu wykazem książek w zakresie historii
filozofii najważniejszych i najpotrzebniejszych. Jedynie w zakresie polskich publikacji autor od początku, od I
wydania zmierzał do kompletności ; ku niej też zmierza uzupełniona bibliografia niniejszego wydania. Jednakże
polska produkcja w dziedzinie historii filozofii w ostatnich czasach tak się rozrosła, że z kompletności trzeba było
zrezygnować, uwzględniając jedynie prace ważniejsze i bardziej samodzielne.
W zakresie ilustracji nastąpiły również pewne zmiany; m. in. wprowadzona została nowa podobizna
św. Tomasza z Akwinu, którą zawdzięczam prof. F. Barone, i podobizna Gilberta de la Porree otrzymana