Elmi redaktor: AMEA-nın həqiqi üzvü, t.e.d.,
prof.
Əli Abbasov
Rəy verənlər:
AMEA-nın həqiqi üzvü, f.-r.e.d.,
prof.
Fikrət Əliyev
AMEA-nın müxbir üzvü, t.e.d.,
prof.
Ağası Məlikov
t.e.d., prof.
Ələkbər Əliyev
Qasımov V.Ə. İnformasiya axtarışı üsulları və sistemləri.
Dərslik. Bakı: MTN-in Maddi-texniki Təminat Baş İdarəsinin
Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. 2015, 288 s.
Texnika
elmləri doktoru, professor Vaqif Qasımovun “İnfor-
masiya axtarışı üsulları və sistemləri”
dərsliyi internetdə informasiya
axtarışı üsulları, vasitələri və sistemlərinin öyrənilməsinə həsr
edilmişdir. Dərslikdə informasiya ilə bağlı əsas anlayışlar,
informa-
siya tələbatı, onun formalaşması mərhələləri və öyrənilməsi üsulları,
eləcə də internetin informasiya ehtiyatları və xidmətləri
barədə geniş
məlumat verilmişdir. Dərsliyə informasiya axtarışının dəqiqlik, dol-
ğunluq, relevantlıq kimi əsas meyarları, modelləri, axtarışın effek-
tivliyinin yüksəldilməsi üsulları, eləcə də internetin məşhur informa-
siya-axtarış sistemləri ilə bağlı mövzular daxil edilmişdir.
Dərslik Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin Heydər Əliyev adına
Akademiyasında tədrisdə istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərs-
likdən respublikanın digər ali təhsil müəssisələrinin tələbə və müəl-
limləri, eləcə də bu sahədə çalışan elmi işçilər və mütəxəssislər də
istifadə edə bilərlər.
© MTN-in Maddi-texniki Təminat Baş İdarəsinin
Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2015
3
MÜNDƏRİCAT
Giriş ...........................................................................
8
I fəsil. İnformasiya və informasiya sistemləri .......
13
1.1. İnformasiya anlayışı, onun növləri .....................
14
1.2. İnformasiyanın kodlaşdırılması və təsvir
edilməsi ....................................................................
21
1.3. İnformasiyanın əsas xassələri .............................
30
1.4. İnformasiya sistemləri ........................................
33
1.5. İnformasiya sistemlərinin təsnifatı .....................
38
II fəsil. İnternetin informasiya ehtiyatları və
xidmətləri ................................................................... 47
2.1. İnternet – qlobal informasiya şəbəkəsi ...............
48
2.2. İnternet ünvanlar .................................................
52
2.3. İnternetin informasiya ehtiyatları .......................
56
2.3.1. WWW – dünya hörümçək toru .......................
57
2.3.2. E-mail – elektron poçtu ..................................
67
2.3.3. FTP – faylların ötürülməsi protokolu .............
70
2.3.4. Gopher – iyerarxik menyu ..............................
71
2.3.5. Telnet –uzaq məsafədən
idarəetmə və sistemə
daxilolma ........................................................
72
2.3.6. BBS – elektron elan lövhələri .........................
73
2.3.7. Usenet – telekonfrans sistemi .........................
74
2.3.8. İnternetin interaktiv informasiya xidmətləri ...
75
2.4. İnternet şəbəkəsinin informasiya ehtiyatlarının
xüsusiyyətləri ......................................................
77
4
2.5. İnformasiya ehtiyatlarının məzmunlarının təh-
lilinə əsaslanan empirik paylanma qanunları ......
81
2.5.1. Zipfin I qanunu – “ranq-tezlik” asılılığı .........
82
2.5.2. Zipfin II qanunu – “say-tezlik” asılılığı ..........
85
2.5.3. Bredford qanunu .............................................
87
2.5.4. Pareto qanunu .................................................
88
2.6. İnternetdə istifadə olunan əsas fayl formatları ...
89
III fəsil. İnformasiya tələbatı .................................. 93
3.1. İnformasiya tələbatı və onun məzmununa təsir
edən amillər ........................................................
94
3.2. İnformasiya tələbatının subyektləri .................... 100
3.3. İnformasiya tələbatının öyrənilməsi və təqdim
edilməsi üsulları ................................................. 103
3.4. İnformasiya tələbatının modeli ........................... 104
3.5. İnformasiya tələbatının formalaşması
mərhələləri ......................................................... 106
3.6. İnformasiya tələbatının təsnifatı ......................... 110
3.7. İnformasiya tələbatının
tematik profilinin
müəyyən edilməsi ............................................... 112
3.8. İnformasiya ehtiyatının profilinin müəyyən
edilməsi ............................................................... 115
3.9. Fərdin bir mövzu sahəsi üzrə informasiya
tələbatının müəyyən edilməsi ............................. 116
3.10. Fərdin fəaliyyətinə aid
olan bütün mövzu
sahələri üzrə informasiya tələbatının müəyyən
edilməsi ............................................................. 117
3.11. Bir mövzu sahəsi üzrə fəaliyyət göstərən bütün
fərdlərin informasiya tələbatının
məzmununun
müəyyən edilməsi ............................................. 118