Mirzo Ulug’bek O'zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi 401- guruh

Mirzo Ulug’bek O'zbekiston Milliy Universiteti

Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi 401- guruh
talabasi Ismoilova Durdonaning pedagogik amaliyot
uchun tayyorlagan dars ishlanmasi

Dars ishlanma
Reja bayoni (plan-konspekt)
Fan: Biologiya 10-sinf
Sana: 17.09. 2022
Mavzu:Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi. Suvnng fizik va kimyoviy xossaari,tirik organizmlar uchun ahamiyatini o’rganish
Darsning maqsadi:
a) oʻquv maqsad-O’quvchilarga tirik organizmidagi kimyoviy moddalar haqida ma’lumotlar berish
b) tarbiyaviy maqsad- kimyoviy moddalarning vazifasini o’rganish orqali biologiya faniga qiziqish uyg’otish
v) rivojlantiruvchi maqsad-o’quvchilarni turli qiziqtiruvchi metodlar orqali mustaqil fikrlashga o’rgatish
Darsning usuli: noana'naviy.
Koʻrgazmali qurollar:,tarqatma materiallar
Adabiyotlar: 10-sinf Biologiya, internet ma'lumotlari
Darsning strukturasi
Kirish
1) Tashkiliy qism
2) Uy vazifani tekshirish.
3) Yangi mavzuni yoritish.
4) Yangi mavzuni mustahkamlash.
5) Yakuniy qism
Darsning borishi:
Kirish
1 . Tashkiliy qism : 10 minut. Sinf o'quvchilarni darsga tayyorlash , salomlashish, davomot qilish, kun yangiliklar bilan habardor qilish.
2. O'tgan mavzu yuzasidan o'quvchilarni bilimini mustahkamlash va uyga vazifalarni tekshirish 40 minut.
Foydalanilgan metodlar: Tarqatmali savol javob,
O'tgan mavzu:Hayotning molekula darajasi va uning o’ziga xos jihatlari
3.Yangi mavzuni oʻrganish: 25minut . Oʻquvchilarni dars mavzusi, maqsadi, borishi bilan tanishtirish va ularning faoliyatini oʻquv topshiriqlarini bajarishga yoʻllash.
Ma’lumki, tirik organizmlar yaxlit sistema bo‘lib, ular organlar sistemasidan,
organlar sistemasi esa, organlardan, organlar to‘qimalardan, to‘qimalar esa
hujayralardan tuzilgan. Shu sababli, hujay ra tirik organizmlarning tuzi lish,
ko‘payish va funksional birligi sanaladi. Ti rik organizmlarga xos bo‘l gan hayotiy jarayonlar aynan hujayralarda sodir bo‘ladi. Hu jayra va uning organoidlarida boradigan hayotiy jarayonlar uning tarkibiga kiradigan or ganik birikmalarga bog‘liq bo‘ladi. Mazkur organik birik ma larning molekula darajasida o‘rganilishi hujayra, to‘qima, organ, organlar sistemasi va organizmda sodir bo‘ladigan jarayonlarda ularning biologik ahamiyatini tushunish imkonini beradi (2-rasm). Hayotning molekula darajasi Yerda hayotning paydo bo‘lishi va rivojlanishining birlamchi asosi sifatida o‘rgani lishi, shuningdek, tirik lik ning keyingi darajalari bo‘lgan hujayra, to‘qima, organ, organizm, populatsiya va tur, bioge ose noz, bios fe ra bilan o‘zaro aloqadorlik va uzviylikni aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Hayotni
molekula dara ja sida o‘rganishning mohiyati tirik or ganizm hujayralarida uch raydigan bio logik molekulalar, ya’ni organik birikmalar: uglevodlar, oqsillar, nuk lein kislotalar, lipidlarning tu zilishi va ularning biologik ahamiya tini aniqlash sa naladi. Molekula darajasida muhim biologik birikmalar (uglevodlar, oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar)ning tirik organizmlarning o‘sishi, rivojlanishi, irsiy axborotni saqlashi va avloddan avlodga o‘tkazishi, modda va energiya almashinuvida tutgan o‘rni o‘rganiladi.
Tirik organizmlarni o‘rganish da dastlab organik birikmalar, ular ishtirokida
boradigan reaksiyalar, fi zik-kimyoviy jarayonlarga e’ti bor qaratiladi. Mazkur
jarayon lar aniqlangandan so‘ng, tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan
o‘zgarishlarning mohiyatini tushunish mumkin.
Shuni qayd etish kerakki, makromolekulalarning tuzilishi va xususiyatlarini
bilish, ularni laboratoriya sharoitida o‘rganish biomolekulalar haqida to‘liq
tasavvurni hosil qilmaydi. Hayotning molekular darajasini o‘rganishda kimyo,
fi zika, informatika, matematika fanlarining kashfi yotlari va qonunlaridan
foydalaniladi. Hujayradan ajratib olingan makromolekulalar biologik
mohiyatini yo‘qotib, faqat fi zikaviy va kimyoviy xususiyatlarga ega bo‘ladi. Hayotni molekula darajada o‘rganishning ahamiyati. Hayotni molekula darajada o‘rganishda asosiy e’tibor Yerda hayotning paydo bo‘lishi va
rivojlanishi, tirik organizmlarning yashashi uchun qulay muhitning vujudga
kelishiga zamin yaratadigan fotosintez jarayoniga qaratiladi. Quyosh nuri
ta’sirida xlorofi ll ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalarning
sintezlanishi fotosintez jarayoni ekanligi sizga ma’lum. Fotosintez jarayonida
quyoshning yorug‘lik energiyasi organik birikmalarning tarkibidagi kimyoviy
bog‘lar energiyasi shaklida jamlanadi. Mazkur organik birikmalarning parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan energiya hisobiga barcha tirik organizmlarning yagona va universal energiya manbayi makroergik bog‘larga ega ATF (adenozintrifosfat) sintezlanadi. ATF barcha tirik organizmlar, ayniqsa, geterotrof organizmlar uchun asosiy energiya manbayi bo‘lib xizmat qiladi.
Fotosintez jarayonining mukammal o‘rganilishi kelgusida sayyoramizda
hayotning saqlanib qolishi, ekologik muammolarning oldini olish, qishloq
xo‘jaligi ekinlarining hosildorligini orttirish omillarini aniqlash imkonini
beradi. Hayotning molekula darajasida o‘rganiladigan muammolardan biri
organik molekulalar tarkibiga kiradigan kimyoviy elementlar, ya’ni makro va
mikroelementlarning tirik organizmlar tuzilishi va ularda boradigan biologik
jarayonlarda ishtirokini aniqlash sanaladi. Organik birikmalar tarkibidagi
makro va mikroelementlar ular bilan birikkan holda biologik tizim shaklida
muayyan vazifalarni bajaradi. Masalan, xlorofi ll tarkibida magniy, gemoglobin
tarkibida temir mavjud. Mazkur kimyoviy elementlar yetarli bo‘lgan taqdirda
makromolekulalar o‘z vazifalarini to‘liq bajara oladi.
Biosferada hayot molekula darajasining asosiy roli quyosh energiyasini
o‘zlashtirish, organik birikmalarni sintezlash, irsiy axborotni kodlash va
uzatish, avlodlar o‘rtasida irsiy axborotning uzviyligi va barqarorligi, fi zikkimyoviy jarayonlarning tartibli o‘tishini ta’minlashdan iborat.
Hayotning molekula darajasida yuksak darajada tartiblangan biokimyoviy
jarayonlar: oqsillar biosintezi (ribosomada), glikoliz (sitoplazmada), nafas olish (mitoxondriyada), fotosintez (xloroplastda) sodir bo‘lishi biologik tizimda hayot nafaqat hujayra darajasida, balki molekula darajasida o‘rganilishini taqozo etadi. Hayotning molekula darajasida o‘rganilishi lozim bo‘lgan juda ko‘p ilmiy muammolar o‘z tadqiqotchilarini kutmoqda.
Yangi mavzuni mustahkamlash
Savol va topshiriqlar:
1. Hayotning molekula darajasining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlang.
2. Hayotning molekula darajasini o‘rganishda uglerodning ahamiyatini tushuntiring.
3. Hayotning molekula darajasini o‘rganishning ahamiyatini aniqlang.
Dars yakunida talabalar baholanadi va uyga vazifa berib yuboriladi.