Tiqxmmi mtu huzuridagi Qarshi Irrigatsiya va Agrotexnologiyalar instituti Gidromeloratsiya fakulteti gtinsf yo‘nalishi 222-guruh talabasi Samadov Yigitali

"TIQXMMI" Milliy tadqiqot universitetining Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar institutiining Gidrotexnika inshootlari va nasos stansiyalaridan foydalanish yo’nalishi 222- guruh Talabasi Samadov Yigitalining “ Gruntlar mexanikasi ,Zamin va poydevorlar” fanidan tayyorlagan Taqdimoti

Mavzu: Chuqur joylashgan poydevorlar Reja: 1. Umumiy qoidalar 2. Pastlashuvchi quduqlar 3. Yupqa qobiqlar 4. Kesson poydevorlar

Zaminga yuqori miqdorli tik hamda yotiq yo‘nalgan bosim uzatuvchi o ‘ta og‘ir inshootlaming mustahkamligini ta ’minlash maqsadida, odatda. ulaming poydevorlarini yetarlicha yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega b o ig a n chuqur qatlamlarga o 'm a tish lozim b o iad i. Zamin qa’ridagi chuqur tabiiy qatlamlarga yetib borish uchun ko‘pincha qoziqli poydevorlardan foydalanish imkoniyati b o im a y d i, chimki bunday hollarda nihoyatda uzun va o g ‘ir qoziqlar ishlatishga to ‘g ‘ri keladi. Uzun va o g 'ir qoziqlami hozirgi zaraon texnikasi yordamida o ‘matishga imkoniyat yo‘q, yengil va qisqa qoziqlarga kelsak, ularning soni rostverkka joylashtirib boimaslik darajada ko'payib ketadi. Shu bois bunday hollarda maxsus usullar yordamida o‘matiluvchi chuqur poydevorlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Hozirgi vaqtda chuqur poydevorlarning quyidagi turlari mavjud: 1 .Pastlashuvchi quduqlar. 2. Yupqa qobiqlar. 3. Kesson poydevorlari.

O'z og‘irligi ta ’sirida pastlashuvchi quduqlar va yupqa qobiqlami c'matish shartlariga muvofiq kalin qatlamli b o ‘sh grantlar qa’rida xarsang toshlar, yirik daraxt ildizlari, tog‘ jinslarining katta boiaklari va h. boimasligi lozim. Aks holatda kesson poydevorlaridan foydalanish maqsadga muvofiq

Pastlashuvchi quduqlar Mazkur poydevorlar haqida so’z yuritilganda ichki bo‘shlig‘id an grunt qazib olish hisobiga tayanchini y o ‘qotib o ‘z og'irligi ta ’sirida chuqurlashib boruvchi quduqlar tushuniladi. Loyihada belgilangan mustahkam grunt qatlamiga yetgach, grunt qazish ishlari to‘xtatilib, quduqning ichki bo'shlig'i beton bilai to ‘Idiriladi. Natijada yahlit poydevor hosil b o ia d i Zaminga o‘ta og‘ir yuk uzatuvchi inshootlar poydevorlarini qurishda, shuningdek, yirik ko‘priklar tayanchlari ostida pastlashuvchi quduqlardan foydalanish q o i keladi.

Pastlashuvchi quduqlaming chuqurligi deyarh cliegaralanmaydi. Hozirgi vaqtda bunday quduqlaming 70 m chuqurlikkacha o ‘matiIgan hollari m a ’lum. Pastlashuvchi quduqlar betondan, temir-betondan va yog'ochbetondan ishlanishi mumkin. Ko'ndalayag qirqimi bo'yicha ular inshoot ostki qismi shaklini takrorlab. asosan, aylana, kvadrat, to'rtburchak. cho‘ziq aylana va boshqa shakllarda loyihalanadi

Quduqning bo'ylama qirqimi esa chetki devorlari tik. konus, voki pastlashuv jarayonida grunt bilan ishqalanishni kamaytirish maqsadida pog'ona shaklli bo’ladi (12.2- rasm). Quduq devorining ostki qismi o'tkirlanib, grunt qatlami bo'vlab siljishini osonlashtirish maqsadida unga quia y shakl beriladi (12.3-rasm). Beton quduqlar devorining qalinligi, devoiiar orasidagi masofaning 1/3 - 1/6 qismini tashkil etadi. Temir-beton quduqlarda esa tashqi devoming

Y u p q a qobiqiar Chuqur poydevorlaming ushbu turi so’nggi yillarda, ayniqsa k o ’prik tayanchlari ostida keng qo'llanilmoqda. Devorining qalinligi 12- 16 sm, diametric 6,0 m.gacha b o ’lgan alohida 4-9m bo'laklardan tashkil topuvchi aylana shakldagi ushbu yig’ma temir-beton qobiqiar 30 - 50 m chuqurlikkacha xechqanday qiyinchiliksiz o’matilishi mumkin. O'matish jarayonida boMaklar o ‘zaro payvandlab biriktiriladi. Katta diametrli qobiqiar ichi b o 'sh holida o‘rnatiladi. Loyihada ko‘rsatiigan sathgacha tushirilgach, qobiq ichidagi bo’shliq beton bilan to*Idiriladx. Mazkur qobiqiar gruntga bosim ostida, burab va titratish yo'rdamida o ’matilishi mumkin Shuni aytish lozimki, yupqa qobiqli povdevorlardan foydalanish katta xajmdagi ishlarda, y a ’ni qobiqlaming umumiy soni 25-30 tadan kam b o ’lmaganda kutilgan samarani beradi.

Kesson poydevorlari Qurilish amaliyotida suvga to'yingan qalin qatlamli bo'sh gruntlar tarkibida b a ’zan yirik toshlar. turli yahlit jinslar uchrashi kuzatiladi. Agar o ‘z og'irligi ta'sirida pastlashuvchi quduqlar, yoki yupqa qobiqiar dan foydalanadigan bo'lmsa ulami poydevor ostidan olib tashlash imkoniyati bo'lmaydi. Mazkur hollarda ustki qismi ocliiq b o ig a n quduq yoki qobiq o'miga siqilgyan havo ta ’sirida grunt suvlarini chetlatish va grunt tarkibidagi yirik jinslami parchalab olib tashlash imkonini beruvchi maxsus usti yopiq quduqlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunday siqilgan havo yordamida grunt suvlarini chetlatib o ’z og’irligi ta ’sirida pastlashuvchi maxsus usti berk quduqlar kesson deb ataladi.

Adabiyotlar: 1. H.Z.RASULOV GRUNTLAR MEXANIKASI, ZAMIN va POYDEVORLAR (Ikkincbi nashr) O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta max sus ta’lini vazirligi tomonidan oliy o ’quv yurtlarining qurulish y o ’nalishlari talabalari uchun darslik sifatida ma’qullagan. Toshken2010 2. Arxiv. uz