Urganch davlat universiteti tarix yo‘nalishi 201-guruh talabasi qilicheva shahloning o‘zbek tilini sohada qo‘llanishi fanidan taqtimot ishi

Mavzu: Orfagrafiya. Orfagrafik tamoyillar.

Reja: 1.Orfagrafiya haqida ma’lumot . 2.Morfologik tamoyil, fonetik tamoyil, tarixiy-an’anaviy tamoyil. 3.Nutq mayllari.

Orfografiya grekcha to’g’ri yozmoq demakdir. So’z o’zak-negizlari va qoshimchalarini yagona tarzda yozish haqidagi qoidalar yig’indisi orfogra-fiya deyiladi. Orfografiya adabiy tilning yozma shakliga xosdir. Orfografiya o’z navbatida orfoepiya va alifbo (grafika) bilan uzviy bog’liqdir. Lekin ozbek orfografiyasida hali anchagina kamchiliklar va ba’zi chalkashliklar uchraydi. Bunga sabab:

• Orfografiya grekcha to’g’ri yozmoq demakdir. So’z o’zak-negizlari va qoshimchalarini yagona tarzda yozish haqidagi qoidalar yig’indisi orfogra-fiya deyiladi. Orfografiya adabiy tilning yozma shakliga xosdir. Orfografiya o’z navbatida orfoepiya va alifbo (grafika) bilan uzviy bog’liqdir. Lekin ozbek orfografiyasida hali anchagina kamchiliklar va ba’zi chalkashliklar uchraydi. Bunga sabab:
• 1) o’zbek alifbosidagi kamchiliklar:
• 2) orfoepiyaning ishlanmaganligi;
• 3) qo’shma so’zlar imlosining bo’sh ishlaganligidir.

TaMoyil (prinsip) lotincha boshlanish demakdir. Imloviy tamoyillar yozuvning poydevoridir. Orfografiyaning uchta asosiy tamoyili bor:

• TaMoyil (prinsip) lotincha boshlanish demakdir. Imloviy tamoyillar yozuvning poydevoridir. Orfografiyaning uchta asosiy tamoyili bor:
• 1) fonetik tamoyil;
• 2) morfologik tamoyil;
• 3) tarixiy-an’anaviy tamoyil. Bulardan tashqari,
• 4) differensial tamoyil 
• 5) grafik yoki etimologik tamoyillar ham mavjud. Lekin keyingi ikkalasi asosiy ro’l o’ynamaydi. O’zbek orfografiyasidagi mazkur tamoyillar o’zaro bog’liq holda ish ko’radi. Yozuvda xilma-xillikka yol qo’ymaslik uchun bularga qat’iy rioya qilinadi.

Fonetik tamoyil. O‘Z tarkibidagi nutq tovushlarining aytilishi va eshitilishiga kora yozilishi fonetik tamoyilga xos. Bunga kora sozlar adabiy talaffuzda qanday aytilsa, shunday yoziladi. Masalan, ong ozagidan la affiksi bilan yasalgan so‘z ongla emas, angla shaklida yoziladi, ya’ni o‘zakdagi o o‘rniga a talaffuz qilinarkan, xuddi shunday yoziladi. Ishla negizidan yasalgan ishlovchi so‘zida a o‘rniga o yoziladi. (tara – taroq so‘zlarida ham shunday). Shuning-dek, ruscha счёт, счётка so‘zlari ham eshitilishiga kora chot, chotka tarzida yoziladi. Fonetik tamoyil orfografiyani jonli talaffuzga yaqinlashtiradi. Yozuv va talaffuzda malum darajada umumiylik saqlanadi.