: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

يا اؤلَر اؤكـوز يا چيخَر چوْغاندار. (يا گاو بر اثر شخم زدن مي‌ميرد، يا چغندر عايد مي‌گردد.)

ياعّا	ya"a	: نه، نه خير.
يابى	yabı	: يابو، اسب نر.
ياد	yad	(1) : ياد، خاطره. يادا دوشمك (yada düşmək) : به ياد افتادن، ياد آمدن. يادا سالماق (yada salmaq) : 1- به ياد آوردن. 2- مجازاً به معني سوغات فرستادن. يادا گتيرمك (yada gətirmək) : به ياد آوردن، در ذهن و خاطره انداختن. ياد ائدمك (yad edmək) : ياد كردن، به ياد آوردن. يادداش (yaddaş) : يادداشت. (ياد + داش (پسوند) يعني هم ياد، آنچه با ياد و خاطره همراه است.) يادی بود (yadı bud) : ياد بود، هديه. يادی خئير (yadı xeyr) : يادش به خير. يادی خئيرليك (yadı xeyrlik) : ياد بودي، هديه. ياديگار (yadıgar) : يادگار، يادگاري، هديه. ياديگار ائدمك (yadıgar edmək) : 1- سوغات به كسي دادن. 2- هديه يا پيغام نا مناسب به كسي دادن، توهين كردن. ياديگارليق (yadıgarlıq) : يادگاري، يادبودي.
ياد	yad	(2) : 1- هم عروس، دو زن كه همسران دو برادر باشند. 2- رقيب، مخالف، دشمن.
يادی كوْرلو	yadı korlu	: ياد كوري، نام طايفه‌اي از ايل كشكولي.
ياغ	yağ	(1) : 1- روغن، چربي. 2- چربي بدن، عرق بدن يا لباس. ياغا مينمك (yağa minmək) : 1- پر چرب شدن. 2- چاق و فربه شدن. ياغ باغلاماك (yağ bağlamak) : 1- روغن آلود شدن، چرب بستن. 2- چركين و كثيف شدن لباس. 3- چاق و فربه شدن. ياغ تؤكمه‌لي يالامالى (yağ tökməli yalamalı) : بسيار تميز و پاك. ياغ چوْوولو (yağ çovulu) : نام گياهي معطّر و خوشبو كه براي خوشبو تر و خوشمزه تر شدن روغن حيواني در داخل روغن مي‌ريزند. ياغ داناسى (yağ danası) : غدّة چربي، دمل چركيني كه روي پوست بدن انسان ايجاد مي‌گردد و معمولاً با روغن داغ آن را مداوا مي‌كنند. ياغ درّيسي (yağ dərrisi) : خيك روغني. ياغسيز (yağsız) : كم چرب، كم روغن. ياغلاماك (yağlamak) : چرب كردن، روغن مالي كردن. ياغلانديرماق (yağlandırmaq) : چرب تر كردن، روغني كردن. ياغلانماق (yağlanmaq) : چرب شدن، روغني شدن. ياغلى (yağlı) : 1- پُر چرب، روغني. 2- لباس چركين و روغني. 3- مجازاً به معني ثروتمند و متموّل. 4- زبان چرب، سخن دلپذير و شيرين. ائله بير ياغلى ديل واری. (فقط زبان چرب و نرمي دارد.) ياغلى باغيرساق (yağlı bağırsaq) : رودة چرب، قسمت آخر رودة بزرگ حيوانات حلال گوشت. ياغلى بوتّا (yağlı butta) : نام بوته‌اي خاردار كه بعد از سوزاندن از خاكستر آن براي دبّاغي پوست استفاده مي‌كنند. ياغليـجا (yağlıca) : نسبتاً روغني، كمي چرب. ياغليچا : نام بوته‌اي در مناطق گرمسيري. ياغلى درّي (yağlı dərri) : خيك روغني. ياغلى سلمه (yağlı səlmə) : نام گياهي با برگهاي كنگره‌اي. ياغليق (yağlıq) : 1- دستمال، پارچه‌اي كه با آن چربي دست يا عرق بدن را پاك كنند. 2- قلاغي، رو سري. 3- نام نقشي در گليم. (← بعضيها معتقدند كه ريشة اين كلمه «يايليق» است.) ( ← ياي3، يايليق) ياغليق آتما (yağlıq atma) : دستمال بازي، نام نوعي رقص در جشنها. ياغليق تؤكمه (yağlıq tökmə) : نام آهنگي شاد در رقص و رقّاصي. ياغليليق (yağlılıq) : پُر چرب بودن، روغني بودن.
ياغ	yağ	(2) : بن مصدر «ياغماق» (باريدن) ياغار (yağar) = ياغان (yağan) : ابر بارنده، بارش كننده. ياغار-ياغماز (yağar-yağmaz) : خشكسالي، بارش كم. ياغديرماق (yağdırmaq) : باراندن، بارانيدن. آللاه ياغيش ياغديردی. (پروردگار باران بارانيد.) ياغديريلماق (yağdırılmaq) : مثل باران باريدن، پشت سر هم فرو ريختن. ياغما (yağma) : 1- عمل بارش و بارندگي. 2- يغما، غارت، چپاول. (مانند باران سيل آسا غارت كردن) ياغماق (yağmaq) : باريدن، فرود آمدن. ياغمالى (yağmalı) : باريدني. ياغمور (yağmur) = ياغمير (yağmır) : 1- بارندگي، باران. 2- گِل و لايي كه بر اثر بارش باران به وجود آيد. ياغ هاي ياغ (yağ hay yağ) : استمرار بارش باران. ياغى (yağı) : 1- ياغي، سر كش، نا فرمان و شورشگر بر عليه حكومت. (آنكه مانند باران سيل آسا بر حكومت مركزي بتازد.) 2- دشمن، مخالف. ياغى اوْتو (yağı otu) : نام گياهي از خانوادة چمن. (← جگَن) ياغى بوْيو (yağı boyu) : نوعي شنبليلة كوهي كه بسيار تلخ است. ياغير (yağır) : 1- مي‌بارد. 2- باران. ياغيرْتْماق (yağırtmaq) : بارانيدن. ياغير-ياغمير (yağır-yağmır) : 1- باران. 2- بارش اندك. ياغيش (yağış) : باران. ياغيشلى (yağışlı) : هواي باراني، آسمان باراني. ياغيشليق (yağışlıq) : بارندگي، هواي باراني. ياغيليق (yağılıq) : ياغيگري، شورشگري.
ياغچى	yağçı	: خوب، نيك. (← ياخ، ياخچى)
ياغير	yağır	: زخم، زخم پشت چارپايان، زخم بين دو شانة اسب يا الاغ.
ياغميرلى	yağmırlı	: ياغمورلو، نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان.
يال	yal	(1) : 1- برآمدگي زمين، تپّه. 2- برآمدگي گردن اسب يا جانوران و حيوانات 3- يال، موي گردن، موي گردن اسب و حيوانات مشابه. يال توْر (yal tor) : 1- اسب رام نشده، اسبي كه دست كسي به يالش نرسيده. 2- چابك و سريع. 3- فراري، ياغي. يال-قويروق (yal-quyruq) : يال و دُم. يال-قويروق ائدمك (yal-quyruq edmək) : يال و دم اسب را قيچي كردن، تيمار كردن اسب، تزيين دادن يال و دم. يالْلى (yallı) : يالدار، داراي موي گردن. يال يارپيزى (yal yarpızı) : پودنة كوهي. يالينا ياتماق (yalına yatmaq) : 1- به يال اسب چسبيدن و با سرعت تاختن. 2- كاري را بطور مستمر و دائم انجام دادن. يال-ياماج (yal-yamac) = يال-يومّاج (yal-yummac) = يال-يومّوز (yal-yummuz) : تپّه‌ها و بلنديهاي متوالي. يال-يومّوزلو (yal-yummuzlu) : 1- جايي كه داراي تپّه‌هاي متوالي باشد. 2- بلند بالا، خوش هيكل، راست قامت و زيبا اندام.
يال	yal	(2) : غذاي سگ، غذاي رقيق. (تر. قد) يالاق (yalaq) : جاي غذاي سگ، گودالي كه غذاي سگ را در آن مي‌ريزند تا بخورد. يالاتماق (yalatmaq) : 1- وادار كردن به عمل ليسيدن. 2- مخلوط كردن داروهاي كوبيده و غذاهاي جامد ديگر با مايعات كه غذاي رقيقي به دست آيد. ياوشماق (yalaşmaq) : دسته جمعي ليسيدن، همديگر را ليسيدن. يالالى (yalalı) : ليسيده شده. يالاما (yalama) : 1- عمل ليسيدن. 2- ته ماندة غذاهاي رقيق در ظرف، آلودگي غذا در ظرف غذا. 3- نوعي بيماري كه بر اثر زبان كشيدن بر لبها و تابش آفتاب، لبها تركيده و پوسته پوسته مي‌شود. 4- مار مولك، نوعي مار مولك كه اطراف لبهاي كودكان را مي‌ليسد و از جاي آن تبخال و تركيدگي بروز مي‌كند.يالاماق (yalamaq) : ليسيدن، زبان كشيدن. يالاميق (yalamıq) = يالامّيق (yalammıq) : 1- محلّ ليسيدن. 2- ليسيدني، خوراك، طعام. 3- نوعي بيماري كه در بدن كودكان با بروز دانه‌هايي مشخّص مي‌شود. (بر اثر برخورد دست كودك به غذاي سگ) 4- مار مولك. يالانماق (yalanmaq) : ليسيده شدن، زبان كشيده شدن. يالايان (yalayan) : ليسنده، آنكه بليسد. ياليق (yalıq) : ليسه ليسه، ترك خوردگي لبها بر اثر ليسيدن بي مورد.
يال	yal	(3) : 1- تك، تنها. 2- خالي، عاري، لخت و برهنه. 3- تك، مفرد. اوشاقلار يال-يتيم قالميش. (بچّه‌ها تنها و يتيم مانده‌اند.) يالان (yalan) : دروغ، سخن نا راست. (به اعتبار اين كه عاري از حقيقت است.) يالانچى (yalançı) : دروغگو، كذّاب. يالانچيليق (yalançılıq) : دروغگويي. يالاندان (yalandan) : به دروغ، بظاهر. يالانسيز (yalansız) : بدون دروغ، حرف راست. يالان-گرچَك (yalan-gərçək) : راست و دروغ، سخني كه با راست و دروغ آميخته باشد. يالان-گرچَك ائدمك (yalan-gərçək edmək) : به راست و دروغ آميختن سخن، مزوّرانه عمل كردن، جاسوسي كردن. يالبورداق كؤينَك (yalburdaq köynək) : يك لا پيراهن. يالپاچّا (yalpaçça) = يالپاچّان (yalpaççan) : دُشْك، نام گياهي دارويي بسيار تلخ و مؤثّر. (به اعتبار اينكه ريشة اين گياه يك پايه‌اي است.) يالخات (yalxat) : تنها، مجرّد، يكي. يالخات كؤينَك (yalxat köynək) : يك لا پيراهن، آنكه فقط يك پيراهن در بر داشته باشد. يالخى (yalxı) : اسب بدون زين، اسب لخت، لخت و عريان. يالقيز (yalqız) : 1- تك و تنها. 2- خودخواه و متكبّر. يالوار (yalvar) : فعل امر از مصدر «يالوارماق» (التماس كردن) يالوارماق (yalvarmaq) : التماس كردن، تضرّع و خواهش مصرّانه داشتن. (در اصل به معني تنها به حضور كسي رفتن و التماس كردن است.) يالوارا-يالوارا (yalvara-yalvara) : التماس كنان، در حال التماس. يالوار-ياخار (yalvar-yaxar) : التماس و خواهش. يالواريلماق (yalvarılmaq) : التماس شدن. يال-يتيم (yal-yətim) : تنها و يتيم ،تك و تنها و يتيم. آروادينان كيشي اؤلمـوش، اوشاقلاری يال-يتيم قالميش. (زن و مرد هردو مرده‌اند و فرزندانشان تنها و يتيم مانده‌اند.) ياليق (yalıq) : لخت، برهنه. يالين (yalın) : 1- لخت، بدون پوشش، برهنه. آياغى يالين دير. (پايش برهنه و بدون كفش است.) 2- فرد. (در مقابل زوج) ايكي جوفت يالين. (دو جفت و يك فرد كه به معناي 5 است.) يالينقيز (yalınqız) : تك و تنها، مجرّد. يالينقيز الْلي (yalınqız əlli) : با دست تنها، به تنهايي، يكه و تنها. يالينقيزليق (yalınqızlıq) : تنهايي، مجرّدي. يالينقيز يوْوشان (yalınqız yovşan) : بوتة درمنه، نوعي درمنه كه در مناطق سرد و معتدل مي‌رويد و مصرف دارويي و طبّي دارد.
يالامالى	yalamalı	: يلمه‌اي، نام طايفه‌اي از ايلات عمله و باصري.
يالانْگى	yalangı	: 1- نوعي گَوَن خار دار. (← باردْلَنگ) 2- ساقة خشك گياهاني مثل كنگر.
يالْلا	yalla	: (ع) يا الله، اصطلاحي است كه براي شروع و انجام هر كاري بيان كنند.
يالليق	yallıq	: خيك كوچك جهت نگهداري روغن يا پنير.
يالپاق	yalpaq	: 1- برگ درخت يا گياه. 2- دو قطعه چرم كه در دو طرف زين اسب قرار مي‌گيرد و به شكل دو برگ بزرگ از دو طرف زين آويزان مي‌گردد. (← ياپ، ياپراق و يارپ)
يالتاق	yaltaq	: چاپلوس و متملّق. (ريشة كلمه از مصدر «يالماق» (درخشيدن و خود را زيبا و پر زرق و برق نشان دادن است. تر. قد) يالتاقلانماق (yaltaqlanmaq) : چاپلوسي كردن.
يام	yam	: جاي بلند، برآمده، بالا آمده. ياما (yama) : وصله. ياماج (yamac) : سينه كش كوه، تپّه، تل. ياماشاق (yamaşaq) = ياميشاق (yamışaq) : روبند، حجاب. ياماشاقلى (yamaşaqlı) : محجّب، آنكه صورت خود را با رو سري بپوشاند. ياماق (yamaq) : وصله. ياماقلاماك (yamaqlamak) : وصله زدن. ياماقلى (yamaqlı) : وصله‌دار. يامالاماق (yamalamaq) : 1- وصله زدن. 2- قالب كردن جنس نا مرغوب به مشتري. يامالانماق (yamalanmaq) : وصله شدن. يامالى (yamalı) : وصله دار. ياماليق (yamalıq) : پارچه‌اي كه براي وصله از آن استفاده كنند. ياماماق (yamamaq) : وصله زدن. ياما-ياخا (yama-yaxa) = ياما-ياقّا (yama-yaqqa) : وصله، وصله پينه. يامسيلاماق (yamsılamaq) : به ديگران وصله بستن، عيب ديگران را برجسته كردن، اداي كسي را در آوردن. يام–ياخا (yam-yaxa) = يام-ياقّا (yam-yaqqa) : وصله، پينه. يامّيز (yammız) : باسن، كفل، فاصلة پشت زانو تا باسن. يامّيل-يومّول (yammıl-yummul) : كج و معوج.
يام ياشيل	yam yaşıl	: كاملاً سبز، سبز سير.
يامان	yaman	: 1- بد، نا مناسب، نا مطلوب. (اصل كلمه «ياومان» (چيز يا كسي كه ناسازگار و نا مناسب باشد) است. (← ياو) 2- دشمن، مخالف، رقيب. 3- بدي، ظلم. 4- شديد و سخت. 5- فراوان و زياد. 6- مخوف و خطرناك. 7- آدم تيز هوش و عجيب و غريب. يامان اؤرگَنمك (yaman örgənmək) : بد عادت شدن، نادرست ياد گرفتن. يامان دانا (yaman dana) : غدّة سرطاني. يامانليق (yamanlıq) : بدبختي، سختي. 2- بدي، ظلم.
يان	yan	(1) : فعل امر از مصدر «يانماق» (سوختن) ياناخ (yanax) : گونه، قسمتي از چهره كه در آنجا آفتاب بيشتر بتابد. يانار (yanar) : سوزان، مشتعل، در حال سوختن. يانار اوْت (yanar ot) : آتش سوزان. يانار-يانار (yanar-yanar) : 1- مشتعل و فروزان. 2- در حال ناراحتي و دلسوزي. ياناق (yanaq) : گونه، رخسار. يانان (yanan) : 1- سوزان، در حال سوختن. 2- دلسوز و مهربان. يانان-دؤنَن (yanan-dönən) : رحيم، دلسوز، پشتيبان و حامي. يانا-يانا (yana-yana) : 1- سوزان و مشتعل. 2- در حال سوختن. 3- در حال دلسوزي و محبّت. يانديران (yandıran) : سوزاننده. يانديرماق (yandırmaq) : 1- سوزاندن، آتش زدن. 2- روشن كردن. يانديرمالى (yandırmalı) : سوزاندني، قابل سوزاندن. يانديريلماق (yandırılmaq) : سوزانده شدن، سوختن. يانقاخ (yanqax) : گونه، رخسار. يانگال (yangal) : قهوه‌اي سوخته، آفتاب زده و سرخ شده، در اصطلاح به بُز يا بزغاله‌اي مي‌گويند كه گوشهايش سرخ يا زرد باشد. يانگال قولاقلى (yangal qulaqlı) : بزينة گوش بلندي كه گوشهايش سرخ يا زرد باشد. يانگال كرّي (yangal kərri) : بزينه‌اي كه گوشهايش كوچك، زرد يا سرخ باشد. يانگال كورّا (yangal kurra) : بزينه‌اي كه گوشهايش متوسّط، زرد يا سرخ باشد. يانماق (yanmaq) : 1- سوختن، آتش گرفتن. 2- درخشيدن و جلوه كردن. 3- دلسوزي كردن. 4- از خشم و ناراحتي خود را خوردن، خود خوري كردن. 5- باختن و محو شدن در بازي. 6- خيط شدن. يانمالى (yanmalı) : سوختني، قابل سوختن. يانيش (yanış) : سوختگي. يانيق (yanıq) : 1- سوخته شده. 2- دل سوخته و دردمند. 3- سوختگي. يانيقلى (yanıqlı) : دلسوز، مهربان. يانيقماك (yanıqmak) : سوختن، سوزش دادن. يانيلماق (yanılmaq) : سوخته شدن. يانيلى (yanılı) : سوخته شده.
يان	yan	(2) : 1- طرف، سو. 2- نزد، كنار، پهلو، نزديك. 3- اريب، كج، مايل. 4- نصف، نيمه. 5- همراه، همراهي، كمكي، آنكه نزد انسان است. يان آپارماق (yan aparmaq) : 1- ترسيدن، واهمه داشتن. 2- رنجيدن و دلخور شدن. 3- كينه بستن، دشمني ورزيدن. يان آغاجى (yan ağacı) : چوبهاي كناري، دو چوب نسبتاً بلندي كه در دو طرف جهاز شتر بطور افقي قرار مي‌گيرد. ياناشماق (yanaşmaq) : نزديكتر شدن. ياناكّى (yanakkı) : يك وري، يك طرفي، اريب، كج. يان اوْغول (yan oğul) : 1- نيمه پسر، كوتوله، مرد كوتاه قد. 2- نام يكي از داستانهاي اساطيري مشهور در ايلات قشقايي. يان توْرباسى (yan torbası) : توبره يا كيسة محتوي آذوقه كه به كنار زين اسب بسته مي‌شود. يان پهله (dan pəhlə) = يان پهلي (yan pəhli) : يله افتاده، لميده. يان چكمك (yan çəkmək) : 1- كج شدن بار. 2- كج كج رفتن، خود را كنار كشيدن، دوري گزيدن. 3- واهمه داشتن، ترسيدن. 4- از يك پا لنگيدن. يان دوشمك (yan düşmək) : لميدن، يله افتادن. يان دورانلى (yan duranlı) : افراد نيروهاي دو جناح و نيز نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان. يان فيرْتي (yan fırti) : لميده، دراز كشيده. يان قيليجى (yan qılıcı) : كج، يك طرفي، اريب. يان گول (yan gül) : نيم گُل، نام نقشي در گليم. يانگيلاماق (yangılamaq) : تمايل پيدا كردن، به طرفي كشيده شدن، منحرف شدن. يانليش (yanlış) : انحراف، اشتباه، لغزش. يانليق (yanlıq) = يانّيق (yannıq) : 1- نصفه بودن. 2-خيكچه، خيك كوچك. يان وئرمك (yan vermək) : 1- كج شدن، اريب شدن، جا خالي كردن. 2- كج شدن بار. 3- كج رفتن، دوري گزيدن. 4- يله افتادن، لميدن. 5- كمك كردن. يان-يان (yan-yan) = يان-ياناك (yan-yanak) : دو تكّه چوب كه در دو طرف تلّة سنگي قرار مي‌گيرد. يان-يانا وئرمك (yan-yana vermək) : پهلو به پهلو نشستن. يان-يان گئدمك (yan-yan gedmək) : كج كج رفتن، دوري گزيدن. يانى سوره (yanı sürə) : به همراهش. يانينگ خوْش (yanıng xoş) : خدا حافظ، كنار تو خوش باد. يانينى آلماق (yanını almaq) : كنار كسي مسكن گرفتن و او را رها نكردن.
يانى	yanı	: (ع) 1- يعني، چنين معني دارد. 2- از علائم استفهام و پرسش است. ياني بيلميرنگ؟ (يعني نمي‌داني؟) ياني‌كى (yanıkı) : يعني كه.
يانينْج	yanınc	: خرچنگ. (فا)
يانّاق	yannaq	= يانداق (yandaq) = يانلاق (yanlaq) : خار شتر، نام گياهي خار دار.
ياپ	yap	: 1- فعل امر از مصدر «ياپماق» (پهن كردن) 2- پهن. (← يارْپ) ياپالاق (yapalaq) : جغد، بوف كور. (اصل كلمه «ياپ قولاق» (گوش پهن) است.) (← واي، وايقوش، بايقوش) ياپالانماق (yapalanmaq) : بر روي زمين پهن شدن. ياپان (yapan) : آنكه خمير پهن كند، نانوا. ياپديرماق (yapdırmaq) : نان پختن به وسيلة ديگري. ياپراق (yapraq) : برگ، پهن ترين و نازك ترين قسمت درخت يا گياه. ياپماق (yapmaq) : 1- پهن و نازك كردن خمير براي چسباندن به تنور يا ساج، نان پختن. 2- چسباندن. 3- درست كردن، ساختن. ياپيشاجاق (yapışacaq) : 1- بايد چسبيد. 2- محل چسباندن. ياپيشان (yapışan) : 1- چسبنده، چسبناك. 2- آدم سمج و مصر. ياپيشديرماق (yapışdırmaq) : چسباندن. ياپيشقان (yapışqan) : چسب، سريشم. ياپيشماق (yapışmaq) : چسبيدن. ياپيشيق (yapışıq) : 1- به هم چسبيده، چسبيده شده. 2- چسبناك. ياپيق (yapıq) : به هم چسبيده. گؤزلري ياپيق دير. (پلكهايش به هم چسبيده.) ياپيلماق (yapılmaq) : پهن شدن و چسبانده شدن خمير به ساج يا تنور. ياپيلى (yapılı) : 1- خمير آمادة پخت. 2- پخته شده. ياپيم (yapım) : 1- مقدار خميري كه براي يك وعدة پخت آماده شود. 2- نحوة ساختن و درست كردن.
ياپ-ياشيل	yap-yaşıl	: كاملاً سبز.
ياقين	yaqın	: نزديك. (← ياخ، ياخين)
ياقّارماك	yaqqarmak	: التماس كردن. (← ياخ، ياخارماق)
يار	yar	(1) : يار، دوست، رفيق. 2- پشتيبان، يار و حامي. 3- خوب، مطابق ميل، مناسب و شايسته. يارارماق (yararmaq) : مناسب و مساعد بودن. ياراشديرماق (yaraşdırmaq) : متناسب كردن، به هم جور كردن. ياراشماز (yaraşmaz) : ناجور، نامتناسب. ياراشماق (yaraşmaq) : برازيدن، مناسب بودن، متناسب بودن لباس براي بدن. ياراشيق (yaraşıq) : شايسته، جور و متناسب. ياراشيقلى (yaraşıqlı) : متناسب، زيبا، خوش اندام. ياراق (yaraq) : 1- وسيلة برازندگي و زينت. 2- طراز، زينت و زيور لباس، نوار زينتي اطراف لباس. 3- رو كش زين اسب، وسيلة تزيين اسب. 4- تفنگ و تجهيزات جنگي مردان. ياراق آغاجى (yaraq ağacı) : نوعي چوب لباسي كه از آن تفنگ آويزان كنند. ياراقلاماك (yaraqlamak) : مجهّز كردن، آماده و مزيّن ساختن. ياراقلى (yaraqlı) : مزيّن، زيبا، داراي زينت و طراز. ياراقلى فرَجي (yaraqlı fərəci) : نوعي ارخالق زنانه كه داراي زينت و طراز باشد. ياراماز (yaramaz) : 1- نا مناسب، نا جور، نا شايسته و نا سازگار. 2- نام گياهي مسموم و كشنده. ياراماق (yaramaq) : متناسب بودن، جور و شايسته بودن. ياردان قولو (yardan qulu) : همراهي، طفيلي. (← يار1، يارغيلي) يارديم (yardım) : كمك و ياري. يارغى (yarğı) : ياري كننده، يار و ياور حكومت، عامل حكومت. يارغيلى (yarğılı) : داراي حامي و پشتيبان، داراي نوكر و دار و دسته. يارليق (yarlıq) : كمك، ياري. يارليق وئرمك (yarlıq vermək) : كمك كردن، همراهي كردن. يار-يار ائدمك (yar-yar edmək) : مطابق ميل بودن. يار ياردان کوسَر (yar yardan küsər) : 1- معشوق ازعاشق قهر مي‌كند. 2- نام نقشي درگليم. يارّيتماق (yarrıtmaq) : به آرزو رساندن، مطابق با آرزو و ميل كسي عمل كردن. يارّيماق (yarrımaq) : مناسب و مطابق ميل شدن كار، به آرزوي خود رسيدن، به كام دل رسيدن. ياريم سن هارا (yarım sən hara) : اي يار به كجا مي‌روي؟ نام آهنگي در موسيقي. يارّينماق (yarrınmaq) : سير شدن، اشباع شدن، به آرزو رسيدن.
يار	yar	(2) : فعل امر از مصدر «يارماق» (شكافتن) يارا (yara) : زخم، هر جايي از بدن كه شكافته شده باشد. ياراغان (yarağan) = ياراقان (yaraqan) : يرغان، مرض زردي، بيماريي كه گلبولهاي قرمز خون را تا نيمه كم كند. يارالاتماق (yaralatmaq) : زخمي كردن. يارالاماق (yaralamaq) : زخمي كردن. يارالانماق (yaralanmaq) : زخمي شدن. يارالى (yaralı) : زخمي. يارا يئمك (yara yemək) : زخمي شدن. يارلاغان (yarlağan) = يارليغان (yarlığan) : شكاف عميق، ترَك بزرگ. يارلاق (yarlaq) : شكاف، ترَك كوه. يارما (yarma) : 1- شكاف، ترَك، چاك. 2- عمل شكافتن و پاره كردن. 3- بريدن گوشت ماهيچه براي تهية ته چين پلو. يارماچّا (yarmaçça) : شكافِ كندة درخت. يارماق (yarmaq) : شكافتن، پاره كردن، دو نيمه كردن. يارمالى (yarmalı) : شكافتني، پاره كردني. ياری (yarı) : نيم، نصف، به دو قسمت شكافته و تقسيم گشته. ياری باها (yarı baha) : نصف قيمت، نيمه بها. ياری با ياری (yarı ba yarı) : نصف به نصف، دو نيمة مساوي. ياريق (yarıq) : شكاف، ترَك. ياری‌ قان (yarı qan) : بيماري زردي، يرغان. ياريلاماق (yarılamaq) : نصف كردن، به دو نيمه تقسيم كردن. ياريلقان (yarılqan) : شكاف، ترك بزرگ. ياريلماق (yarılmaq) : ترَك برداشتن، شكافته شدن. ياريلى (yarılı) : 1- شكافته شده، شقّه شده. 2- شريكي، شركتي، نصفه‌اي. ياريم (yarım) : نيمه، نصفه. ياريم آغز (yarım ağz) : 1- آنكه سخن نامفهوم گويد. 2- سخن نا تمام و بي مفهوم، تعارف و تكلّف سرد. ياريم باز (yarım baz) : حقّه باز، دو رو، فريبكار. ياريمچيليق (yarımçılıq) : نيمه كاره، نيمه تمام، ناقص و نا تمام. ياری-ييرتيق (yarı yırtıq) : نيمه كاره، نصفه.
يارا	yara	= يارات (yarat) = ياراد (yarad) : فعل امر از مصدر «ياراماق = ياراتماق = يارادماق» (آفريدن) ياراتما (yaratma) : آفرينش، اختراع. ياراتماق (yaratmaq) : آفريدن، به وجود آوردن. ياراتمالى (yaratmalı) : آفريدني، خلق كردني. يارادان (yaradan) : آفريننده، پروردگار. ياراديش (yaradış) : نحوة آفريدن. ياراديلان (yaradılan) : مخلوق، آفريده شده. ياراديلماق (yaradılmaq) : آفريده شدن، خلق شدن. ياراديلى (yaradılı) : آفريده شده، خلق شده. يارالماق (yaralmaq) : آفريده شدن.
يارپ	yarp	: فعل امر از مصدر «يارپماق» (پهن كردن) (← ياپ. ضمناً در تركي قديم «يارپ» به معني شادابي و سر سبزي هم بوده) يارپاق (yarpaq) : 1- برگ درخت يا گياه. 2- نام گياهي سردسيري. يارپيز (yarpız) : پونه، پودنه.
ياس	yas	: 1- عزا، ماتم. 2- لباس عزا، لباس سياه. ياسا باتماق (yasa batmaq) : عزادار شدن، لباس سياه پوشيدن. ياس گـؤتورمك (yas götürmək) : لباس عزا را در آوردن، خاتمه دادن به عزا و مصيبت. ياسلانماق (yaslanmaq) : لباس عزا پوشيدن. ياسلى (yaslı) : عزادار، سياه پوش.
ياسّى	yassı	: صاف، پهن و تخت. (ريشة كلمه از مصدر «ياسماق» كه گويا به قول كلاوزن به معني «خرد شدن و بر زمين پهن شدن» بوده، مي‌باشد؛ بعضيها هم معتقدند كه اصل كلمه «ياتسي» (خوابيده و صاف) است.) ياسّى اوْوشوم (yassı ovşum) : آويشن پهن، نوعي آويشن كوهي. ياسّيجا (yassıca) : نسبتاً پهن و صاف. ياسّيلاتماق (yassılatmaq) : پهن كردن و خواباندن. ياسّـيلاشماق (yassılaşmaq) : پهن شدن، صاف شدن. ياسّـيلانماق (yassılanmaq) : پهن شدن، صاف و هموار شدن. ياسـّيلماق (yassılmaq) : بر روي زمين پهن شدن. ياسّى-ياسّى دانيشماق (yassı-yassı danışmaq) : با تأنّي و درنگ صحبت كردن، لفّاظي كردن.
ياش	yaş	(1) : سنّ و سال، عمر، زندگي. ياشار (yaşar) : 1- آنكه زياد عمر كند، جاودان. 2- تعداد سنوات عمر، ساله. بئش ياشار. (پنج ساله) 3- از نامهاي پسران. ياشار-بوْيماز (yaşar boymaz) : آنكه عمر كند؛ امّا رشد جسمانيش كم باشد، قد كوتاه،‌ كوتوله. ياشارماق (yaşarmaq) = ياشاماق (yaşamaq) : عمر كردن، زيستن، زندگي را به سر بردن. ياشايان (yaşayan) : عمر كننده، زندگي كننده. ياشداش (yaşdaş) : هم سنّ و سال. ياشلانماق (yaşlanmaq) : عمر كردن و پير تر شدن. ياشلى (yaşlı) : 1- مسن، پير و سالخورده. 2- همسال، هم سنّ و سال. منيم ياشلـی. (هم سنّ و سال من) ياشيد (yaşıd) : همسال، هم سنّ و سال. ياشيدلى (yaşıdlı) : دو نفر كه با هم همسال باشند.
ياش	yaş	(2) : 1- نم، رطوبت. 2- خيس، مرطوب، تر. 3- اشك چشم. ياشارْتْماق (yaşartmaq) : اشك به چشم آوردن، اشك چشم كسي را در آوردن. ياشارماق (yaşarmaq) = ياشاماق (yaşamaq) : اشك آلود شدن چشم. ياشلانماق (yaşlanmaq) : 1- خيس و مرطوب شدن. 2- اشك آلود شدن چشم. ياشلـی (yaşlı) : مرطوب، خيس، چشم اشك آلود. ياشيل (yaşıl) : 1- سبز، رنگ سبز. 2- رنگ زرد. 3- علف سبز و مرطوب. ياشيل باش (yaşıl baş) : نوعي مرغابي، مرغابي نر.
ياشماق	yaşmaq	: 1- حجاب، رو بند. 2- پارچة حرير، پارچة ابريشمي كه معمولاً به عنوان حجاب از آن استفاده كنند. (← يام، ياماشاق) ياشماقلى (yaşmaqlı) : آنكه صورت خود را با رو سري بپوشاند.
يات	yat	: فعل امر از مصدر «ياتماق» (خوابيدن) ياتاجاق (yatacaq) : 1- بايد خوابيد. 2- محل مناسب براي خوابيدن، رختخواب. ياتار (yatar) : خواب آلود، آنكه مي‌خوابد. ياتار-تورماز (yatar-turmaz) = ياتار-قاخماز (yatar-qaxmaz) : تنبل، آنكه بيشتر بخوابد و كمتر برخيزد. ياتار-دوْيماز (yatar-doymaz) : تنبل و پر خور، آنكه بيش از حدّ معمول بخورد و بخوابد. ياتاشماق (yataşmaq) : دسته جمعي خوابيدن. ياتاغان (yatağan) : 1- آنكه بيش از حدّ معمول بخوابد. 2- ياتاغان، حلقة فلزي در ماشينها كه ميله در داخل آن حركت مي‌كند. ياتاق (yataq) : محل خوابيدن، خوابگاه، رخت خواب. ياتاق سالماق (yataq salmaq) : 1- جايي را براي خوابيدن و بيتوته انتخاب كردن. 2- اتراق كردن. 3- رختخواب انداختن. ياتالقا (yatalqa) : محل خوابيدن، استراحتگاه. ياتاليق (yatalıq) : حصبه، بيماريي كه انسان را وادار به بستري نمايد. ياتان (yatan) : آنكه بخوابد، خوابيده. ياتا-يات (yata-yat) : هنگام خواب، اعلام خواب عمومي. ياتماق (yatmaq) : 1- خوابيدن. 2- فرو نشستن، نشست كردن. 3- خوابيدن و پهن شدن. ياتي (yatı) : بيتوته، شب را در جايي ماندن، مسافرت بيش از يك روز. ياتيرْتْماق (yatırtmaq) : 1- خواباندن، خوابانيدن. 2- بستري كردن. 3- پهن كردن و گستردن. ياتيرديلماق (yatırdılmaq) : خوابانده شدن. ياتيش (yatış) : خواب، طرز خوابيدن، نحوة خوابيدن. ياتيشماق (yatışmaq) : دسته جمعي خوابيدن. ياتيق (yatıq) : پهن شده، خوابيده. ياتى گئدمك (yatı gedmək) : بيتوته كردن، شب را در بيايان يا كوه به سر بردن. ياتيلى : خوابيده.
ياو	yav	: 1- جواب منفي، نه. (در تركي قديم و امروزه در طايفة گله‌زن كاربرد دارد) 2- منفي، بد، ناسازگار. (← يوْو) ياوا (yava) : ياوه، سخن ناسازگار، سخن بيهوده. 2- آدم منفي باف، سبك و بيهوده، آنكه سخن بيهوده گويد. ياوا دئمك (yava demək) : ياوه گويي، ياوه سرايي. ياواش (yavaş) : 1- يواش، آرام و آهسته. 2- آنكه كارها را به آهستگي انجام دهد، تنبل. ياوان (yavan) : 1- غذاي بد مزه و بي نمك، كم نمك. 2- آدم بيهوده، سبك و نا موقّر. ياولاق (yavlaq) : آدم سبك و نا موقّر.
ياووق	yavuq	: نزديك. (از مصدر «ياخماق» (نزديك كردن) است. ← ياخ)
ياووت	yavut	: فعل امر از مصدر ياووتماق. (اصل كلمه «ياخوت» (به نزد خود بخوان. تر. قد) و ريشة آن از «ياخماق» (نزديك كردن) است. ← ياخ) ياووتماق (yavutmaq) : اجازة حضور دادن، راه دادن.
ياخ	yax	: فعل امر از مصدر «ياخماق» (نزديك كردن) ياخا (yaxa) : يخه، يقّه، گريبان. (بعضيها ريشة اين كلمه را از مصدر «ييغمك» (جمع و جور كردن) مي‌دانند. (← ييغ، ييقّه) ياخارماق (yaxarmaq) : نزديك شدن و به حضور رفتن، دست به دامن شدن و التماس كردن. ياخاق (yaxaq) : زنخدان. ياخچى (yaxçı) = ياخشى (yaxşı) : جاذب، خوب، زيبا. ياخچيليق (yaxçılıq) : خوبي، زيبايي. ياخماق (yaxmaq) : نزديك كردن، مماس كردن، در مجاورت چيزي قرار دادن. ياخين (yaxın) : 1- نزديك، مجاور، همسايه. 2- قوم و خويش. ياخينلاشديرماق (yaxınlaşdırmaq) : نزديك تر كردن. ياخينلاشماق (yaxınlaşmaq) : نزديك تر شدن. ياخينليق (yaxınlıq) : 1- نزديكي، نزديك بودن. 2- قوم و خويشي. 3- عمل نزديكي، عمل مقاربت. ياخينليق ائدمك (yaxınlıq edmək) : 1- همسايگي كردن، همسايه و نزديك بودن. 2- مقاربت كردن، عمل مقاربت انجام دادن.
ياي	yay	(1) : فعل امر از مصدر «يايماق» (تكان دادن) يايان (yayan) : آنكه مشك دوغ را تكان دهد. يايخالاماق (yayxalamaq) : تكان دادن. يايخالانماق (yayxalanmaq) : 1- به هم خوردن و هم زده شدن مايعات، تكان خوردن. 2- به حركتي گويند كه هنگام راه رفتن نيم تنة بالاي سر و شانه‌ها به چپ و راست متمايل شود. يايما (yayma) : 1- عمل كره گيري و مشك تكاني. 2- تكان مده. يايماق (yaymaq) : مشك دوغ را تكان دادن و كره گرفتن. ياييق (yayıq) : مشك دوغ. ياييق آغاجى (yayıq ağacı) : چوبي كه مشك دوغ را بر آن بندند و آن را تكان دهند. ياييق تـوتله‌مك (yayıq tütləmək) : دود دادن و دبّاغي كردن مشك دوغ. ياييق چالماق (yayıq çalmaq) = ياييق وورماق (yayıq vurmaq) : مشك دوغ را جهت كره گيري تكان دادن. ياييق يئيه‌ن (yayıq yeyən) : نوعي از انواع سوسك. ياييلان (yayılan) : مشك دوغي كه در حال تكان و حركت باشد. ياييلماق (yayılmaq) : 1- تكان داده شدن مشك دوغ. 2- حالتي از تكان خوردن انسان كه قسمتهاي داخلي بدن به هم ريزد يا خونريزي كند.
ياي	yay	(2) : كمان، كماني شكل. ياي قاش (yay qaş) : كمان ابرو، آنكه ابروي كماني دارد.
ياي	yay	(3) : تابستان، فصل تابستان. (به تنهايي كاربرد ندارد.) يايلاق (yaylaq) : ييلاق، تابستانگه، محلّ تابستاني. يايليق (yaylıq) : دستمال، پارچه‌اي كه تابستانها براي خشك كردن عرق بدن از آن استفاده كنند. (← ياغ1، ياغليق)
ياي	yay	(4) : فعل امر از مصدر «يايماق» (چرانيدن) يايديرماق (yaydırmaq) : چراندن، چرانيدن. يايلاق (yaylaq) : چراگاه. يايليم (yaylım) : عمل چرانيدن. يايليم گولّه‌سي (yaylım gülləsi) : گلوله‌اي كه در موقع چراندن گوسفندان ناگهاني شليك شود، تير بدون هدف، گلولة ناگهاني، تير بلا، اتّفاق بدون پيش بيني. يايما (yayma) : عمل چراندن. يايماق (yaymaq) : چراندن، چرانيدن. يايمالى (yaymalı) : قابل چرانيدن. ياييلماز (yayılmaz) : مچر، حيواني كه به خاطر بيماري علف نخورد. ياييلمازليق (yayılmazlıq) : بيماري حيواني كه باعث نچريدن حيوان گردد. ياييلماق (yayılmaq) : چريدن، علف خوردن. ياييلمالى (yayılmalı) : قابل چريدن.
ياز	yaz	(1) : 1- بهار، فصل بهار. 2- گل و گياه، دشت پُر از گُل و گياه. ياز چاغى (yaz çağı) : هنگام بهار. يازلاق (yazlaq) : بهارگاه، يورد بهاره، محلّ چراي بهاره. يازلاماق (yazlamaq) : در بهار و در دامن طبيعت به سر بردن و از گياهان و سبزيجات بهاري خوردن، خوشگذراني. ياز يوردو (yaz yurdu) : يورد بهاره، محل اتراق در فصل بهار.
ياز	yaz	(2) : فعل امر از مصدر «يازماق» (نوشتن) يازار (yazar) = يازان (yazan) : نويسنده. يازديرماق (yazdırmaq) : نويساندن، امر به نوشتن نمودن. يازديريلماق (yazdırılmaq) : نوشته شدن، اجباراً نوشته شدن. يازغى (yazğı) : 1- نويسنده، كاتب. 2- تقدير، سرنوشت، آنچه به وسيلة فرشتة كاتب نوشته شده. يازغى يازان (yazğı yazan) : آنكه سرنوشت آدمي را مي‌نويسد، فرشتة كاتب. يازما (yazma) : 1- ننويس. 2- عمل نوشتن. 3- نوشته، نامه. 4- بُرش گوشت جهت تهيّة ته چين پلو (اوّلين نوشته‌ها روي سنگها و خشتها با كارد نوك تيزي بريده مي‌شده.) يازماق (yazmaq) : 1- نوشتن. 2- پهن و سطحي بريدن، ماهيچة گوشت را از درازا بريدن و نازكتر كردن. (جهت تهيّة ته چين پلو) يازمالى (yazmalı) : 1- نوشتني. 2- بريدني. يازّی (yazzı) : 1- دشت، صحراي پهن و گسترده. 2- بيرون، خارج از خانه. يازّی آچيلاندا (yazzı açılanda) : هنگام طلوع فجر كه روشنايي به همه جا غلبه كند. يازّی آچيلماق (yazzı açılmaq) : دميدن طلوع فجر. يازّی آدامى (yazzı adamı) : صحرا نشين، آنكه در خارج از شهر زندگي كند، ايلياتي. يازيلماق (yazılmaq) : 1- نوشته شدن. 2- چاك برداشتن، بريده شدن. يازيلى (yazılı) : 1- نوشته شده. 2- بريده شده.
يئ	ye	: فعل امر از مصدر «يئمك» (خوردن) يئديرْتْمك (yedirtmək) = يئديرمك (yedirmək) : خوراندن، خورانيدن. يئمَز (yeməz) : آنكه نخورد، خسيس. يئمز-ايچمز (yeməz-içməz) : آنكه نه بخورد و نه بياشامد، روزه دار. يئمك (yemək) : 1- خوردن. 2- مناسب و شايسته بودن.