: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

ək) : 1- تا كردن، دو لا كردن و برگرداندن. 2- رفتار مناسب داشتن، سازگاري.

تاب	tab	: تاب، توانايي، مقاومت، طاقت و صبر. تاباق (tabaq) : 1- طبق، طبقة ساختمان، قسمت مقاوم ساختمان. 2- تابه، تختة نان پزي. تاباغا (tabağa) : 1- طبقه، طبقة ساختمان. 2- طبقه، تب برفكي، از انواع بيماري حيوانات كه در سمّ پايشان اخلالي ايجاد مي‌شود و باعث لنگيدن وگاهي منجر به مرگ حيوان مي‌گردد. تابسيز (tabsız) : بي تاب، كم طاقت. تاب گتيرمَك (tab gətirmək) : تحمّل كردن، صبر و استقامت از خود نشان دادن. تابلى (tablı) : پر تاب و توان.
تابا تاي	taba tay	: روبرو، مقابل. (در تركي قديم «تابا» به معني آنجا است.)
طاباق	tabaq	: طبق، طبقه. (← تاب، تاباق)
تابولقه	tabulqə	= تابيلغا (tabılğa) : نام درختي با ساقه‌هاي سفت و باريك و بلند كه به آن شاقّ و پوق هم مي‌گويند.
تابور	tabur	= تابير (tabır) : راه ميان بُر، كوتاه ترين راه. (از مصدر «تاپماق» (پيدا كردن) و در اصل به معني يافتن كوتاه‌ترين راه.)
تاجيك	tacik	: غير ترك، فارس زبان. (← تات، تاتجيك) تاجيكي (taciki) : زبان تاجيكي و فارسي، زبان غير تركي.
تافاق	tafaq	: اتّفاق، حادثه، رخداد. (اصل كلمه تاپاق (آنچه ناگهان پيدا شود) از مصدر تاپماق (پيدا كردن) است.)
تافتا	tafta	: تافته، از انواع پارچه‌هاي ابريشمي.
تاغ	tağ	: نام درختي سردسيري كه از درختان مقدّس محسوب مي‌گردد و افراد معتقد ساقه‌هاي سه شاخه‌اي آن را در گردن حيوانات و يا در خانه‌هاي خود آويزان مي‌كنند. (← داغداغان) 2 - عدد فرد. (در مقابل عدد زوج، تعداد ساقه‌هاي انشعابي درخت تاغ معمولاً فرد است.)
تاغاناق	tağanaq	: چوبدستي ستبر و بلند. (← تاق1، تاقّاناق)
تاغار	tağar	: طغار، ظرف بزرگ و گشاد.
تاغايير	tağayır	: (ع) محرّف «تغيّر»، خشم و عصبانيت.
تاغچا	tağça	: طاقچه، رف.
طاغچا	tağça	: طاقچه، رف.
تاها	taha	: 1- دماي گرم، هواي گرم. 2- چادركهاي كرم نوروزي، تارهاي كرم ابريشم، عنكبوت و … كه براي گرم شدن خود در اطراف لانه مي‌تنند. (← توْه، توْها) تاهالانماق (tahalanmaq) : گرم شدن هوا.
تاهاف	tahaf	: (ع) معامله گر دوره گرد، دست فروش دوره گرد. (گروهي معتقدند كه اصل كلمه «تحّاف» (تحفه آور) است. و گروهي هم آن را محرّف «طحّاف» (طائف) يعني دوره گرد مي‌دانند.)
طاهار	tahar	: (ع) 1- طاهر، پاك. 2- از نامهاي پسران. طاهار كيخالي (tahar kixalı) : طاهر كيخايي، نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
تاك	tak	: 1- تك و تنها. 2- عدد فرد. (← تاغ)
تال	tal	: 1ـ تار، رشته، تار مو. (← تار2) 2- واحد شمارش تارهاي مو يا پشم. 3- فعل امر از مصدر «تالاماك» (تار و مار كردن) 4- جدا كن. تالا (tala) : 1- تاره، قطعه‌اي از رشتة اصلي، قطعه‌اي از چوب خشك، هيزم. بير تالا اوْدون. (قطعه‌اي هيزم) 2- واحد شمارش تارهاي مو يا پشم. 3- انبوه خرمن خوشه‌هاي گندم، جو و … 4- فعل امر از «تالاماق» (تار و مار كردن)، تار و مار كن، تاراج كن، بكوب و له كن. تالا دوْو ائدمَك (tala dov edmək) : 1- خرمن كوبيدن، له كردن. 2- رام كردن اسب جوان. تالارماق (talarmaq) : چپاول كردن، تاراج كردن. تالازلاماق (talazlamaq) : برق زدن، نيم سوز شدن، كرز شدن. تاوش (talaş) : تلاش، فعاليت. تالاق (talaq) : طلاق، جدايي زن و شوهر از يكديگر. (با طلق و طلاق عربي همريشه و هم معني است.) تالاماق (talamaq) : 1- تار و مار كردن، تاراج و چپاول نمودن. 2- جدا جدا و قطعه قطه كردن. تالان (talan) : تاراج، چپاول، غارت. تالانچى (talançı) : غارتگر، چپاولگر. تالانماق (talanmaq) : چپاول شدن. تال-تال (tal-tal) : تار تار ، رشته رشته، رشته هاي پشم يا مو كه از هم جدا شده باشد. تالوارا (talvara) : تلواره، سايه بان، آلاچيق يا چيقي كه بر چاتمه‌اي نصب كرده و بر روي آن كشك خشك كنند. (به اعتبار وجود قطعه‌هاي ني و چوب كه آلاچيق را تشكيل مي‌دهند.) تالواسا (talvasa) : تلواسه، عجله، اضطراب و هيجان.
تالافا	talafa	= تالافى (talafı) : (ع) تلافي، جبران.
تالاه	talah	: (ع) 1- طالع، شانس. 2- طالع و درخشنده. خوب آرواد، ياخشى ار بختي تالاه دير. (همسران خوب شانس خوبي هم خواهند داشت) تالاه دؤشورمَك (talah döşürmək) : كف بيني، طالع كسي را بر رسي كردن.
طالاه	talah	: (ع) طالع، سرنوشت. طالاه دؤشورمك (talah döşürmək) : طالع كسي را ديدن، طالع بيني.
طاماه	talah	: طمع، حرص، آز. (اصل كلمه «تاماه» بوده. ← تام1) طاماهكار (tamahkar) : طمعكار، حريص و آزمند. طاماهكارليق (tamahkarlıq) : طمعكاري، حرص. طاماهي (tamahı) : حريص، آزمند.
طالاق	talaq	: طلاق، جدا شدن زن و شوهر از يكديگر.
تام	tam	(1) : طعم، مزه. تاماه (tamah) : طمع و حرص. (اصل كلمه «تاما» (آنچه در دهان مزه توليد كند و آب به دهان بيفتد) بوده است.) تامارزی (tamarzı) : آرزومند، حسرتمند. (ريشة كلمه مركّب از (طمع + آرزو) است.) تامّاكا (tammaka) = تامّاكّو (tammaku) : تنباكو. تاماه (tamah) : طمع، حرص. تاماهسيز (tamahsız) : بي طمع، كم طمع، قانع. تاماهكار (tamahkar) : طمع كار، حريص و آزمند. تاماهلانماق (tamahlanmaq) : حريص شدن، به طمع افتادن. تاماهلى (tamahlı) = تاماهى (tamahı) : حريص، آزمند. تامسيز (tamsız) : بد طعم، بد مزه. تاملى (tamlı) : خوش طعم، خوش مزه.
تام	tam	(2) : كامل و تمام. (تر. قد) تامام (tamam) : 1- تمام، پايان. 2- با تجربه، ماهر. واری ايشده تامام دير. (در همة امور با تجربه است و مهارت دارد.)
تاماشا	tamaşa	: (ع) تماشا، گردش و تفريح. تاماشاچى (tamaşaçı) : تماشاچي، تماشا كننده. تاماشا خانا (tamaşa xana) : تماشا خانه، محلّ نمايش. تاماشالى (tamaşalı) : تماشايي، ديدني.
تاماتا	tamata	: گرجه.
تامبورغا	tamburğa	: لاغر و استخواني، خشك و لاغر.
تامدار	tamdar	= تامنار (tamnar) : فرشِ سرِ دار، فرش و هر نوع بافتني كه در حال بافت باشد.
تانى	tanı	: فعل امر از مصدر «تانيماق» (شناختن) (با كلمات : دان، دانش، دانستن، دانا، توانا و … در فارسي هم‌ريشه است.) تانيتديرماق (tanıtdırmaq) = تانيتماق (tanıtmaq) : شناساندن، معرّفي كردن. تانيش (tanış) : 1- آشنا، خودي. 2- آشنا شده، شناخته شده. 3- شاهد، آشنا، گواه. تانيشديرماق (tanışdırmaq) : به همديگر شناساندن. تانيشليق (tanışlıq) : آشنايي، شناخت. تانيق (tanıq) : گواه، شاهد، آشنا. تانيلماز (tanılmaz) : ناشناخته. تانيلماق (tanılmaq) : شناخته شدن. تانيلميش (tanılmış) = تانيلى (tanılı) : شناخته شده، مشهور و معروف. تانيمازليق (tanımazlıq) : نا آشنايي، نشناختن. تانيماق (tanımaq) : 1- شناختن، پي بردن. 2- به رسميّت شناختن، تأييد كردن. تانينماز (tanınmaz) : ناشناخته، مجهول. تانينماق (tanınmaq) : شناخته شدن، مشهور شدن.
دانيش	tanış	: فعل امر از مصدر «دانيشماق» (سخن گفتن) (با كلمات دانش، دانا، دانستن و … فارسي و تانيماق (شناختن) تركي همريشه و همخانواده است.) دانيشديرماق (danışdırmaq) : به صحبت و مباحثه واداشتن. دانيشديريلماق (danışdırılmaq) : به سخن گفتن وادار شدن. دانيشماق (danışmaq) : حرف زدن، صحبت كردن. دانيشيق (danışıq) : صحبت، گفتگو. دانيشيلماق (danışılmaq) : صحبت شدن، مورد بحث قرار گرفتن.
تاپ	tap	(1) : صداي افتادن چيزي. (← تپ) تاپّارلاماق (tapparlamaq) : سر و صدا راه انداختن، تشر زدن، تهديد كردن. تاپان (tapan) : غلتك، غلتك دستي. تاپانچا (tapanèa) : 1- سيلي، پس گردني. 2- تپانچه، تفنگ كوچك و جيبي. تاپ-تاپ (tap-tap) : صداي تاپ تاپ، سر و صدا. تاپ-تاوش (tap-talaş) : تلاش و تقلّا، حركت و فعاليت. تاپ-تاغايير (tap-tağayır) : تشر و تغيّر، توپ و تشر. تاپّى (tappı) : تپو، نان ضخيم و پهن كه هنگام چسباندن به تنور صدا كند. تاپّيلاتماق (tappılatmaq) : صداي تاپ توپ ايجاد كردن، به صدا در آوردن. تاپّيلاماق (tappılamaq) : صداي تاپ و توپ به گوش رسيدن.
تاپ	tap	(2) : بن مصدر «تاپماق» (پيدا كردن) تاپان (tapan) : پيدا كننده، يابنده. تاپشيرما (tapşırma) : 1- سفارش، توصيه. 2- به امانت داده شده، امور محوّله. 3- عمل به خاك سپاري مرده. تاپشيرماق (tapşırmap) : 1- سفارش كردن، سپردن. 2- واگذار كردن، به امانت دادن. 3- مردن، فوت شدن. (آدمي در زمان مرگ، خداوند (گمشده‌اش) را پيدا مي‌كند.) تاپشيريق (tapşırıq) : 1- سفارش، توصيه. 2- امانت، واگذاري. تاپشيريلماق (tapşırılmaq) : 1- سفارش شدن، توصيه شدن. 2- واگذار شدن، محوّل شدن. 3- به خاك سپردن مرده. تاپماجا (tapmaca) : معمّا، چيستان. تاپماق (tapmaq) : پيدا كردن، يافتن، كشف كردن. تاپيشماق (tapışmaq) : مردن، فوت شدن. (در هنگام مرگ، انسان گمشدة خود (خدا) را پيدا مي‌كند.) تاپيلماز (tapılmaz) : ناياب، كمياب. تاپيلماك (tapılmak) : پيدا شدن، كشف شدن.
تاپّال	tappal	= تاپّيل (tappıl) : پهن و بزرگ، برجسته و بر آمده. (← تاپّار) تاپّالا (tappala) : تپاله، فضلة پهن گاو.
تاپّار	tappar	: تپّه، بلندي، تپّة بزرگ و بلند. (← توْپ، توْپّار)
تاق	taq	(1) : 1- زمين سفت و صاف كه خالي از گياه باشد، زمين بي‌ثمر و بي‌فايده. 2- تاس، بي مو، كچل. 3- ياوه، سخن بيجا، سخني كه فايده‌اي نداشته باشد. 4- صداي افتادن چيزي، صداي ترق تروق. 5- تاق، سقف خانه. تاقّاناق (taqqanaq) : 1- چوبدستي بلند، ستبر و خشك. 2- خشك، هر چيز كاملاً خشك كه مثل چوب بايستد. تاق-تاق (taq-taq) : 1- صداي به هم خوردن اشيا. 2- قسمتي از كمر كوه كه معمولاً طاقچه مانند و پلكاني است. آغ داغـينگ تاق-تاغيندا قوچ-قوْيون ياتاغيندا بير گئجه مئهمان اوْلام اؤز ياريم اوْتاغيندا تاق-تاقّى (taq-taqqı) : 1- فنگ كودكانه كه نوعي اسباب بازي شمرده مي‌شود. 2- نام نقشي در گليم. 3- چوب سر شكافته‌اي كه با تكان دادن آن تاق‌تاق ايجاد شود و براي تعليم كرّه اسب جوان به كار برند. تاق وورماق (taq vurmaq) : 1- طاق زدن سقف ساختمان. 2- معاملة كالا به كالا. تاقّير (taqqır) : 1- صاف و بدون زائده، زميني كه صاف و خالي از علف، درخت، سنگ و … باشد. 2- بي مو و كچل. 3- صاف و پاك، همه و همگي. تاقّيرغا (taqqırğa) : خشك و استخواني، لاغر و استخواني. تاقّيشْت (taqqışt) : صداي ترق تروق. تاقّيلاتماك (taqqılatmak) : 1- به صدا در آوردن، تق تق كردن. 2- منفجر كردن، شليك كردن. تاقّيلا توفنگ (taqqıla tüfəng) = تاقّيلى تـوفنگ (taqqılı tüfəng) : تفنگ كودكانه، تفنگ اسباب بازي. تاقّيلاماك (taqqılamak) : 1- منفجر شدن، شليك شدن. 2- صداي تاق تاق به گوش رسيدن. تاقّيلْتى (taqqıltı) : تفنگ كودكانه.
تاق	taq	(2) : 1- عدد فرد. 2- تك درخت مقدّس، درخت تاغ. (← تاغ) 3- طاقه، قماش، يك بسته پارچه. تاقـّا (taqqa) : طاقه، قماش، يك بسته پارچه. تاقمالا (taqmala) : بازي تك و جفت (نوعي مسابقه كودكانه جهت تشخيص اعداد فرد و زوج كه براي تقويت هوش كودكان مؤثّر است.)
طاقّا	taqqa	: طاقه، قماش، بسته يا لوله‌اي كه معمولاً از جنس پارچه باشد. (اصل كلمه «تاقّا» (يك بسته شده، يكي و متحد شده) است. ← تاق2، تاقّا)
تاقّاص	taqqas	: تقاص، قصاص، تلافي.
تار	tar	(1) : تار، نام يكي از آلات موسيقي.
تار	tar	(2) : 1- دور، جدا، راه طولاني. 2- نيمه تاريك، هواي گرگ و ميش. 3- رشته، نخ، تار قالي و امثال آن. تاراج (tarac) : تاراج، غارت، متفرّق و چپاول كردن. (← تال، تالاماق) تار دوشمك (tar düşmək) : دور افتادن، جدا ماندن. تار-و-پَرْك (tar-o-pərk) : 1- تار و پود. 2- دار و دسته، گروه. تار-و-مار (tar-o-mar) : تار و مار، از هم متلاشي شده، از هم دور شده.
تارا	tara	(1) : 1- ستاره. 2- از نامهاي دختران. (← سيت، سيتارا)
تارا	tara	(2) : تاره، جوانة نخل.
تاراپ	tarap	: صداي افتادن چيزي بر زمين. تاراپّى (tarappı) : شتر نر كه در هنگام راه رفتن پاهايش تاپ تاپ كند، لوك، لوك مست. تاراپّيشْت (tarappışt) : صداي تاراپ. تاراپّيلاماق (tarappılamaq) : صداي تاپ توپ ايجاد شدن.
تاراق	taraq	: صداي ترق و تروق، صداي رعد يا انفجار چيزي. تاراقّيلاماك (taraqqılamak) : صداي ترق و تروق به گوش رسيدن.
تاراز	taraz	: 1- تراز، هم سطح. 2- تراز بنّايي، وسيله‌اي كه با آن نا همواري سطح را اندازه گيرند. 3- اجاره دادن گوسفندان شيرده در دوران شير دهي. (اين كلمه در اصل به معني دقيق سنجيدن و حساب كردن است.) تارازی (tarazı) : 1- ترازو، وسيلة توزين و اندازه گيري. 2- نام سه ستاره در آسمان كه در يك خط مستقيم به شكل ترازوي قديمي ديده مي‌شود.
تاری	tarı	: خداوند، باريتعالي، پروردگار. (سير تطوّر كلمه چنين است : تينگري، تانگری، تانری، تاری) تاريسيز (tarısız) : خدا نشناس، لامذهب. تاری كؤپَگي (tarı köpəgi) : كرم نوروزي، گربه نوروزي. تاريلى (tarılı) : خدا شناس، آنكه خداوند پشتيبان اوست. تاريليق (tarılıq) : الهي، متعلّق به پروردگار.
تاريق	tarıq	: تاريخ، سر گذشت گذشتگان.
تار-تاپ	tar-tap	: صداي افتادن چيزي. تارْقيلاماك (tarqılamak) : صداي ترق ترق بلند شدن. (← تاراق، تاراقّيلاماق)
تاس	tas	(1) : تاس، باديه، ظرفي كه از پياله بزرگتر و از ديگ كوچكتر باشد. 2- نام نقشي در گليم. تاس كباب (tas kəbab) : تاس كباب، خوراك آبگوشت.
تاس	tas	(2) : بي مو، كچل. (← داز)
تاس	tas	(3) : تاس تخته نرد، مكعبي كوچك كه از يك تا شش شماره گذاري شده است.
تات	tat	: غير ترك، بيگانه، اصطلاحي است كه معمولاً به فارس زبانها گفته مي‌شود. تاتا (tata) : عمو، برادر پدر. (عمو بعد از ازدواج از خانة پدري جدا مي‌شود و نسبت به قبل كمي بيگانه‌تر مي‌گردد.) تاتا به‌ي‌لي (tata bəyli) : نام طايفه‌اي از ايلات عمله و فارسيمدان. تاتار (tatar) : قوم بيگانه، قوم مغول كه براي تركان بيگانه بوده‌اند. تاتجيك (tatcik) : غير ترك، فارس زبان. تات-و-توْواج (tat-o-tovac) = تات-و-توْوال (tat-o-toval) : غير تركها. (توْواج = تاوقاچ = تيپغاچ ، نام گروهي از تركان ساكن سرزمين تاوقاچ ماچين بوده است؛ در قديم قشقاييها به فارس زبانها «تات» و به تركان چين «توْواج» مي‌گفتند.)
تاو	tav	: 1- تاب، پيچ و تاب. 2- چرخش، برگشتن. (گلّه‌زن) تاوا (tava) : 1- تابه، تاوة نان پزي گرد و مدوّر. 2- تخته سنگ، سنگ پهن و بزرگ. تاوان (tavan) : تاوان، جريمه. (مالي كه بايد برگردد.) تاولاماق (tavlamaq) : 1- تاب دادن، پيچاندن. 2- رستن، ريسيدن. 3- برگرداندن. تاووس (tavus) : طاووس. (اين پرنده در هنگام جلوه‌گري پرهاي خود را مدوّر و رنگارنگ مي‌نمايد.) تاووق (tavuq) : مرغ، مرغ خانگي. (مرغ در هنگام شادماني پرهاي خود را باز و مدوّر مي‌كند.) تاوول (tavul) : تاول، آماس پوست بدن بر اثر سوختگي. (تاول معمولاً به شكل نيمكره و مدوّر است.) تاو يئمك (tav yemək) : دور زدن، برگشتن.
تاوان	tavan	: توان، توانايي و قدرت. تاواناليق (tavanalıq) : توانايي و قدرت.
تاخ	tax	: فعل امر از مصدر «تاخماق» (فرو كردن) تاخما (taxma): محفظه و خانة تاريك كه در آن چيزي قرار دهند، دخمه. تاخماق (taxmaq) : 1- فرو كردن، فرو بردن، داخل نمودن. 2- جا دادن، جا انداختن. تاخيل (taxıl) : آنچه در زمين فرو كنند، زراعت، محصول گندم، جو و … تاخيلماق (taxılmaq) : 1- فرو رفتن، وارد شدن. 2- قرار گرفتن، جا داده شدن.
تاخچا	taxça	: طاقچه، رف.
تاخت	taxt	: 1- تاختن، اسب دواني. 2- معاملة كالا به كالا، تعويض و مبادله. تاخت ائدمك (taxt edmək) : 1- تاختن، اسب دواندن. 2- تعويض كردن كالا، معاملة كالا به كالا.
تاي	tay	(1) : 1- مثل، مانند، همانند. 2- لنگه، قسمت مقابل هر چيزي مانند لنگه كفش كه داراي دو لنگه باشد. 3- طرف مقابل، سو، جهت. 4- ساحل، كنار. 5- حريف، همتا. 6- كامل، خالص، ناب. 7- تك، مفرد، جدا و متفرّق. 8- همزاد، همزاد دوقلو. تاي اللي (tay əlli) : يك دست، با يك دست. تاي اللي توتماق (tay əlli tutmaq) : 1- چيزي را با يك دست برداشتن. 2- ارزش و احترام قائل نشدن، بي احترامي كردن. تاي امجَك (tay əmcək) : حيواني كه يكي از پستانهايش شير داشته باشد؛ امّا ديگري شير نداشته باشد. تاي اوْلماق (tay olmaq) : متفرّق شدن، جدا شدن. بير تـوکوم تاي اوْلموش. (يكي از تارهاي موي سرم جدا شده.) تاي ائدمك (tay edmək) : 1- رفتار مناسب داشتن، با مردم بخوبي تا كردن. 2- دو لنگه كردن، لنگة ديگري درست كردن. تاي با تاي (tay ba tay) : لنگه به لنگه. تاي بيچمَك (tay biçmək) : مقايسه كردن. تايِ تتمّه (taye tətəmmə) : 1- به طور كامل، همه، همگي. 2- بقيه، باقيمانده. تاي توتماق (tay tutmaq) : 1- مقايسه كردن، قياس نمودن. 2- عبرت گـرفتن. تاي چكمَك (tay çəkmək) : كج شدن و يكسو شدن بار حيوان. تايراق (tayraq) : از هم جدا، متفرّق. تايراق-پايراق (tayraq-payraq) : متفرّق، از هم پاشيده. تايسيز (taysız) : بي مانند، بي نظير. تاي كش (tay kəş) : يك سو شدن بار، كج شدن بار حيوان. تاي گؤز (tay göz) : يك چشم، آنكه يكي از چشمهايش سالم باشد. تايلاب (taylab) : پيمانه‌اي به اندازة يك كف دست، يك مشت، مقداري. بير تايلاب دوگو گتير. (به اندازة يك كف دست برنج بياور.)
تاي	tay	(2) : در تركي قديم ريشة مصدر «تايماق = تاياماق = داياماق» (تكيه كردن) است.) (← داي2) تايا (taya) : دايه، سرپرست. (تكيه‌گاه و سرپرست كودك) تاياق (tayaq) : 1- چوبدستي بلند و ستبر كه بدان تكيه كنند. 2- ستون، تكيه گاه. تاياليق (tayalıq) : دايگي، سرپرستي كودك. تايماز (taymaz) : 1- مقاوم، محكم. 2- از نامهاي پسران.
طايفا	tayfa	: (ع) طايفه، قبيله، دسته، گروه.
تاز	taz	: فعل امر از مصدر «تازماق» (تاختن). تازا (taza) = تازّا (tazza) : تازه، نو. (آنچه زود بتازد و بگذرد.) تازا گلدي (taza gəldi) : تازه وارد، تازه رسيده. تازاليق (tazalıq) : تازگي، تازه بودن. تازماق (tazmaq) : تاختن، تاخت كردن. تازی (tazı) : تازي، سگ شكاري.
تازَّك	tazzək	: فضلة الاغ. (اين كلمه با كلمة «تازا» (تازه) بي ارتباط نيست؛ چونكه فضلة الاغ تا ماهها به صورت تازه ديده مي‌شود. ← تاز، تز، تزَك)
تئرئه	tereh	: طناب، رسن. (فا)
تئز	tez	: 1- زود، فوري. 2- قبل، جلو، پيش. 3- با عجله، به شتاب. تئز-تئز (tez-tez) : زود زود، سريع، به سرعت. تئزدَن (tezdən) : 1- به زودي، قبل از وقت موعود. 2- صبح زود، اوّل وقت. تئزلَتي (tezləti) : اوّل وقت، به سرعت، به زودي. تئزليك (tezlik) : زود هنگام، به زودي. تئزليگه (tezligə) : به زودي.
تئل	tel	: 1- زلف، گيسو. 2- موي يال اسب، 3- پشم بلند گوسفند جوان. 4- سيمِ آلات موسيقي كه معمولاً از يال اسب درست مي‌شده است. تئل-تئل (tel-tel) : هر چه كه مثل زلف يا سنبله افشان شده باشد. تئللَنمَك (tellənmək) : 1- بلند شدن زلف. 2- افشان شدن خوشة گندم و امثال آن. تئللي (telli) : 1- زلف دار، گيسو بلند، آنكه موهاي زيبا و لطيف داشته باشد. 2- نام بوته‌اي با ميوة گرد و آلبالو مانند. 3- از انواع گياهان پيازي. (← مورچاليق) تئلّه (tellə) : تله، دام. (معمولاً تلة پرندگان را از موي يال اسب درست مي‌كردند.) تئلين (telin) = تئلينگ (teling) : يك قسمت از خوشة انگور كه داراي چندين دانة انگور است.
تئي	tey	: 1- قرارداد خالص، پيمان نامه. 2- كامل، خالص، ناب. (اين كلمه ارتباطي با كلمة «طي» عربي ندارد و در تركي به معني خالص و ناب است.) تئي ائتمَك (tey etmək) : قرارداد بستن، پيمان گذاشتن. تئي-تتَمّه (tey-tətəmmə) : تمامي حساب و كتاب، حساب و كتاب خالص و كامل.
تب	təb	: فعل امر از مصدر «تبمك» (فشردن، فرو كردن) (← تپ) تبَر (təbər) : تبر، آلتي كه با آن چوب و درخت شكنند، آلتي كه در چوب فرو رود. تبَنه (təbənə) : سوزن بزرگ، نوعي سوزن كه از سوزن خياطي معمولي بزرگتر و از سوزن جوالدوز كوچكتر است. تبه (təbə) : 1- رج، هر رديف قالي كه با ضربة شانة قالي بافي بعد از رجهاي قبل فشرده شود. 2- نام نقشي از نقشهاي گليم. تبه جيغا (təbə cığa) = تبه جوغا (təbə cuğa) : نقشي در گليم كه از نقش تبه كوچكتر است.
تبَرْز	təbərz	: نام نوعي از انواع نخل.
تبَرّوت	təbərrut	: (ع) محرّف تبرّك، مبارك شمردن، تقدّس. تبرّوت كرده (təbərrut kərdə) : تبرّك كرده، مقدّس.
تبله	təblə	: طبله، تبيره، تبيره زدن شتر نر.
تپ	təP	: 1- رف قالي، يك رديف از پود قالي. 2- در هم فشرده، مخلوط و در هم فرو رفته، حالت در هم پيچيدگي و آشفتگي پشم يا موي سر به طوري كه شانه به سختي در آن فرو رود. 3- تپّه، بلندي. 4- صداي افتادن چيزي، تاپ. 5- جايگاه، معدن. 6- فعل امر از مصدر «تپمَك» (فشردن) (← تب) تپ آلماق (təp almaq) : صاف و مرتّب كردن موهاي در هم پيچيده و آشفته. تپ ائدمك (təp edmək) : 1- هر رج (رديف) قالي را بافتن. 2- كمين كردن، در گوشه‌اي ساكت نشستن. 3- خود را به خواب خرگوشي زدن، به دروغ خوابيدن. 4- مكر و حيله به كار بردن و ديگران را فريب دادن. تپ-تپ (təp-təp) : 1- صداي تاپ تاپ. 2- تلو تلو رفتن، افتان و خيزان رفتن. تپ-تپ ائدمك (təp-təp edmək) : افتان و خيزان رفتن. تپچيك (təpçik) : تپ كوچك، يك رف در قالي. تپچيله‌مك (təpçiləmək) = تپچيمَك (təpçimək) : دوختن، درز دو تكه پارچه را به هم دوختن. تپچيمه (təpçimə) : عمل دوخت و دوز. تپ داراغى (təp darağı) : شانة مخصوص براي مرتّب كردن موهاي در هم پيچيده. تپديرمَك (təpdirmək) : به وسيلة ديگري تپاندن و فرو كردن، به دستور كسي پر كردن. تپديرمه (təpdirmə) : 1- عمل تپاندن. 2- چاق و تنومند. تپَره (təpərə) : بسته يا دسته‌اي از اشياي هم جنس، مجموعة ساقه‌هاي باريك ني كه در يك دسته جمع شود و نيز نوعي از انواع حصير. تپَري (təpəri) : مونجوق يا تكه طلاي زينتي كه بر بيني زنان نصب مي‌شده است. (← تناب) تپكو (təpku) : تپكوب، ريسماني كه در قالي بافي پشت تپها قرار مي‌گيرد و با شانة قالي بافي بر آن زده مي‌شود تا پودها محكمتر به هم بچسبند. تپكو ائدمَك (təpku edmək) = تپكوله‌مك (təpkuləmək) : 1- تپكو زدن بر قالي. 2- تنبيه كردن، كتك زدن. تپلَمه (təpləmə) : 1- پر، لب ريز. 2- چاق و تنومند. تپله‌مك (təpləmək) : 1- تپاندن، چپاندن، فشردن. 2- تپ زدن بر قالي، هر يك از رجهاي قالي را بافتن. تپمَك (təpmək) : 1- تپاندن، فرو كردن. 2- زدن و كوبيدن. 3- پر كردن و فشردن. تپمه (təpmə) : 1- عمل تپاندن. 2- فعل نهي از «تپمك»، مكوب، نتپان. 3- چاق و تنومند. تپمه‌لي (təpməli) : قابل پر كردن، تپاندني. تپَنچه (təpənçə) : 1- تو سري، سيلي، پس گردني. 2- تپانچه، نوعي اسلحة كوچك. تپَن سري (təpən səri) : تو سري، سيلي، پس گردني. تپَنه (təpənə) : نوعي سوزن كه از سوزن خياطي بزرگتر است. تپّه (təppə) : 1- آنچه به هم فشرده شده و برآمده. 2- بالا ترين قسمت سر، روي سر. 3- قفا، پشت سر، بالا و پشت گردن. 4- تپّه، بلندي. تپّه‌جيك (təppəcik) : تو سري، پس گردني، سيلي. تپّه‌ليك (təppəlik) : 1- تو سري، پس گردني. 2- جايي كه دره و تپّه زياد باشد. تپ-و-تاوش (təp-o-talaş) : تلاش و تقلّا، حركت و فعاليت. تپ-و-توخار (təp-o-tuxar) : 1- سر و صداي خفيف. 2- فعاليت، جنبش. تپ-و-توْوال (təp-o-toval) : 1-پستي و بلندي. 2- تلاش و تقلّا. تپ-و-تيل (təp-o-til) : گروه، دسته، باند، وابستگان و اطرافيان يك فرد. تپّير (təppir) : موي ژوليده، موي آشفته و در هم فرو رفته. تپيشديرمَك (təpişdirmək) : تپاندن و چپاندن. (به صورت دسته جمعي) تپيشْك (təpişk) = تپيك (təpik) : 1- لگد، تيپا، لگد پراني. 2- تپش، ضربان. تپيكله‌مك (təpikləmək) : لگد زدن، تيپا زدن، جفتك انداختن. تپيلمَك (təpilmək) : 1- انباشته و پر شدن، فشرده شدن. 2- در گوشه‌اي منزوي شدن، مخفي شدن. 3- چاق شدن، بر اثر چاقي خسته شدن و توان خود را از دست دادن. تپيلمه (təpilmə) : 1- عمل تپاندن. 2- چاق و تنومند. تپيلي (təpili) : تپانده شده، فشرده شده. تپينمَك (təpinmək) : فشرده شدن. (← تپيلمَك)
تت	tət	: 1- دست. (به زبان كودكانه) فعل امر از مصدر «تتمَك» (تكان خوردن دست، لغزيدن) تتديرمَك : 1- تكان دادن، جنباندن، لغزاندن. 2- پرداخت كردن، اداي وام. 3- چاره انديشي، تدبير به كار بردن. تتَر : لغزان، متحرّك، متزلزل. ده‌يمه-تتر دير. (دست مزن كه متزلزل است.) تتمَك : 1- تكان خوردن، لغزيدن، سُر خوردن. 2- موقّتاً براي ديدني به كسي سر زدن. 3- اشتباه و لغزش، اشتباهاً سخني را بيان كردن، تپق انداختن زبان. تته-پته : لغزش زبان، تمجمج، به لكنت افتادن. تته‌لنمَك : 1- لرزيدن، تعادل خود را از دست دادن. 2- به خطا سخني گفتن، تپق انداختن زبان. تته‌ماج (tətəmac) : نام غذايي مركّب از پنير، لورك ونان ريزه و خرد شده. (اصل كلمه از : «تت» + «اومّاج» (آنچه با دست امّاج كنند) است. ← چاچيك) تته‌مك : 1- تكان خوردن، جنبيدن. 2- به اشتباه سخني را بيان كردن. تتي (təti) : دست. (به زبان كودكانه)
تتَبّور	tətəbbur	: (ع) محرّف «تدبّر»، تدبير به كار بردن، چاره انديشي. (← تت، تتديرمك)
تتَبّوْه	tətəbboh	: (ع) محرّف «تتبّع»، تحقيق، تدبير و جستجو.
تتَمّه	tətəmmə	: تتمّه، باقيمانده، بقيّه.
تجَن	təcən	: خيك، مشكي كه در آن پنير، ماستينه، كره يا روغن گذارند.
تجه	təcə	: جوانه. تجه وورماق (təcə vurmaq) : جوانه زدن، رشد كردن.
تخت	təxt	: 1- تخت، تخته. 2- تختخواب. 3- تمام و كامل. 4- اريكه، تخت سلطنتي. 5- وضعيّت خوب، شاداب و سر حال. 6- جاي صاف و مسطّح. 7- كف كفش، ته كفش. تخته (təxtə) : 1- تختة چوبي و امثال آن. 2- تخته سنگ پهن. 3- مجازاً به معني ريشة گردن، بن گردن. بوينو تخته سي. (ريشة گردنش) تخته ائتمَك (təxtə edmək) : تعطيل كردن. تخته نرد (təxtə nərd) : آلت مخصوص بازي نرد.
تخچه	təxçə	: (مخفّف طاقچه) به معني طاقچه.
تده	tədə	: زمين بكر، زميني كه در آن كشت نشده باشد. (اصل كلمه «تته» (زميني كه با دست سنگهاي آن را برداشته و صاف كرده باشند.) (← تت)
تر	tər	: 1- مرطوب، خيس. 2- عرق، خوي. 3- تر و تازه، با طراوت، شاداب و زيبا. 4- نو بر، نو رس. تر باسماق (tər basmaq) : خيس عرق شدن، عرق ريختن. تر-تميس (tər-təmis) : تر و تميز، پاك و پاكيزه. تر جلإل (tər cül) : زيباترين نوع جل اسب، نوعي جل زينتي اسب كه گلهاي بر جسته دارد. ترجه (tərcə) : 1- نسبتاً تر و مرطوب، كمي خيس. 2- نسبتاً تر و تازه، تقريباً نو بر. ترچيق (tərçiq) = ترچيك (tərçik) : تر و تازه، نو بر. تر خان (tər xan) : خان جوان، سرور، اصيل زاده. تر داماق (tər damaq) : خوشحال و شاداب. تر دست (tər dəst) : 1- چابك، زرنگ. 2- حيله گر، شعبده باز. تركه (tərkə) : 1- چوب باريك و تر، ساقة تر و باريك درختان. 2- مجازاً به معني نو نهال، نهال كوچك. 3- نوعي بيماري حيواني كه بر اثر دويدن و عرق كردن ايجاد مي‌شود. تركه بوْيلو (tərkə boylu) : نو جوان، نو نهال، جوان بلند بالا و لاغر اندام. تركه‌له‌مك (tərkələmək) : 1- تركه يا شلّاق بر پشت اسب زدن و تاختن، به سرعت حركت كردن. 2- تركه زدن، چوب زدن بر پشم يا مو، پشم زني. 3- مجازاً به معني مردن. تر كؤينَك (tər köynək) : يك لا پيراهن، كسي كه فقط يك پيراهن در بر داشته باشد. تر گول (tər gül) : 1- گل تر و تازه. 2- نامي براي دختران. تر گول-مرگول (tərgül-mərgül) = ترگول-منگول (tərgül-məngül) : آراسته و زيبا، تر گُل و منگول، حيوان خوش خط و خال. ترلَتمَك (tərlətmək) : 1- خيساندن، تر و مرطوب كردن. 2- عرق كسي را در آوردن، كسي را به كار اجباري واداشتن. 3- شرمنده كردن، خجالت دادن. 4- وادار كردن به پرداخت باج، ضرر كردن. ترلَمه (tərləmə) : عرق، خوي. ترلَنمَك (tərlənmək) : 1- خيس و مرطوب شدن. 2- عرق كردن، خيس عرق شدن. ترله‌مك (tərləmək) : 1- عرق كردن. 2- ضرر كردن، از جيب خود پول دادن. 3- سبيل در آوردن پسر نوجوان. ترلي (tərli) : 1- عرق كرده، خيس عرق شده. 2- مرطوب و نمدار. ترليك (tərlik) : 1- تري، نمناكي، رطوبت. 2- تري، شادابي، تازگي و طراوت. 3- عرقگير زين اسب. تره (tərə) : تره، گندنا، از سبزيهاي معروف. ترّه (tərrə) : چوب تر، تركه، چوبدستي تر و نرم. تره باتماق (tərə batmaq) : خيس عرق شدن. ترّه بولوت (tərrə bulut) : ابر خفيف و كم پشت؛ امّا مرطوب و باران زا.
ترپَت	tərpət	= ترپه (tərpə) : فعل امر از مصدر «ترپتمك» (تكان دادن. اصل مصدر «تپرَتمك» از مصدر «تپمك» (فشردن) است. ← تپ و ترپَن) ترپَتديرمَك (tərpətdirmək) = ترپَتمَك (tərpətmək) : تكان دادن، جنباندن. ترپش (tərpəş) : حركت كن، بجنب. ترپَشمَك (tərpəşmək) : تكان خوردن، جنبيدن. ترپَشمه (tərpəşmə) : جنبش، حركت. ترپه‌ديلمَك (tərpədilmək) : تكان داده شدن، جنبانده شدن. ترپه‌لتمَك (tərpələtmək) : تكان دادن، جنباندن. ترپه‌لنمك (tərpələnmək) : جنبيدن، تكان خوردن.
ترپَن	tərpən	: فعل امر از مصدر «ترپنمك» (تكان خوردن) (← ترپت) ترپَنديرمَك (tərpəndirmək) : جنباندن، تكان دادن. ترپَنمَز (tərpənməz) : 1- بي حركت، ثابت. 2- تنبل و تن پرور. ترپَنمَك (tərpənmək) : 1- تكان خوردن. 2- راه رفتن، حركت كردن. ترپَنمه (tərpənmə) : 1- حركت مكن، مجنب. 2- عمل جنبش و حركت. ترپَنمه‌لي (tərpənməli) : جنبيدني، تكان خوردني. ترپه‌نن (tərpənən) : متحرّك، جنبنده، جاندار. ترپه‌نيش (tərpəniş) : 1- حركت، جنبش. 2- رفتار، مرام، كردار.
ترس	tərs	: 1- تعجّب آور، عجيب. 2- وارونه، برعكس، معكوس. ترسه (tərsə) : 1- عجيب و غريب. 2- ناقص الخلقه، چپ چشم. 3- معكوس، وارونه. 4- بد جنس، ناقلا. ترسه‌ليك (tərsəlik) : 1- نقص، كمبود. 2- ناقلايي، بد جنسي.
ترَقّه	tərəqqə	(1) : ترقّي، پيشرفت. مرجيمك بوتّاسي ائتدي ترقّه، رفته-رفته اوْلدو چينار ائلخانى.
ترَقّه	tərəqqə	(2) : ترقّه، تفنگ كودكانه.
ترَقّه	tərəqqə	(3) : نوعي تزيين در دو طرف متّكا.
ترْك	tərk	: 1- ترك بند اسب، پشت زين اسب. 2- ترك، رها، پشت كردن به كسي. ترك ائدمَك (tərk edmək) : ترك كردن، پشت به همنوعان نمودن و رها كردن آنها. ترك بند (tərk bənd) : آنچه بر ترك اسب بسته مي‌شود. تركي (tərki) : ترك بند اسب.
ترلان	tərlan	: نوعي شاهين، زيباترين نوع از انواع بازهاي شكاري.
ترّه	tərrə	: به معني تاريك است كه به تنهايي كار برد ندارد. ترّه چاشت (tərrə çaşt) : اوّل صبح، بامداد، پگاه. ترّه شوْو (tərrə şov) : شب كاملاً تاريك، تاريكي مطلق.
تره‌توت	tərətut	= تره‌توت (tərətüt) : (ع) محرّف «تردّد»، آمد و رفت. تره‌توتلو (tərətutlu) : پُر تردّد، خانة پر رفت و آمد، كسي كه بيشتر مواقع مهمان دارد.
تره‌زي	tərəzi	: ترازو، ميزان.
تره‌كاما	tərəkama	: تراكمه، نام تيره يا طايفه‌اي از ايلات شش بلوكي و عمله.
تز	təz	: فضلة حيوان. تزَك (təzək) : فضلة حيوانات حرام گوشت. تزَكله‌مك (təzəkləmək) = تزله‌مك (təzləmək) : فضله انداختن حيوان. تزه (təzə) : 1- فضلة حيوان حرام گوشت كه معمولاً تا مدّتها تازه به نظر مي‌رسد. 2- تازه، نو، جديد.
تش	təş	(1) : آتش. تش-و-باد (təş-o-bad) : آتش توأم با باد، باد گرم و سوزان. تش توْوا (təş tova) = تشتيفا (təştifa) : 1- نام گياهي شبيه گشنيز. 2- نام بوته‌اي كه به آن «تشه‌نَك» هم مي‌گويند و برگ و بار آن را در آب خيسانده و با آن آب، بدن افرادي كه حرارت و خارش دارد مي‌شويند تا بهبود يابد. تشَر (təşər) : حالت عصبانيت و آتش مزاجي، تشر، پرخاش. تشرله‌مك (təşərləmək) = تشر گئدمَك (təşər gedmək) = تشر وورماق (təşər vurmaq) : تشر زدن، عصباني شدن و پرخاش كردن. تشرلي (təşərli) : با پرخاش و عصبانيت. تشگيرنه (təşgirnə) : فروزينه، آتشي كه از جايي به جاي ديگر برند و با آن اجاق ديگري روشن كنند. تشگيره (təşgirə) : 1- انبر، آتشگير. 2- فروزينه، تشگيرنه. تشه‌نك بوتّاسى (təşənək buttası) : نام گياه بوته‌اي، تشتيفا. تشي (təşi) : آتشي، آتشي مزاج و عصباني.
تش	təş	(2) = تشت (təşt) : دار و دسته، گروه، طايفه. بو دا اوْللار تشتيندن دير. (اين هم از گروه آنها است.)
تصَدلوق	təsədluq	: (ع) محرّف «تصدّق»، قربان، صدقه.
تعّه	tə”ə	: از اصوات تعجّب.
تفاق	təfaq	: (ع) اتّفاق، حادثه.
تفتيش	təftiş	: (ع) جستجو، تحقيق. تفتيش ائدمك (təftiş edmək) = تفتيشله‌مك (təftişləmək) : جستجو كردن.
تفرقه	təfrəqə	: (ع) 1- تفرقه، جدايي، دو دستگي. 2- سخن ياوه، سخن بيهوده. تفرقه‌چي (təfrəqəçi) : نفاق افكن، منافق.
تقّاص	təqqas	: (ع) قصاص، تلافي.
تقدير	təqdir	: (ع) 1- سرنوشت، تقدير. 2- قدرداني، سپاس.
تقصير	təqsir	: (ع) تقصير، گناه، جرم. تقصيرسيز (təqsirsiz) : بي تقصير، بي گناه. تقصيركار (təqsir kar) = تقصيرلي (təqsirli) : مقصّر، گناهكار.
تقلّا	təqəlla	: (ع) 1- تقلّا، جنبش و فعاليت. 2- نقطة اوج آهنگهاي موسيقي.
تقليد	təqlid	: (ع) 1- تقليد، دنباله روي. 2- تحريك شدن، لجاجت و ضدّيت به خرج دادن. 3- غيرت و تعصّب. تقليدلي (təqlidli) : متعصّب، غيرتي.
تق-و-لق	təq-o-ləq	: لق، سست و ناپايدار.
تقّير	təqqır	: صاف و بي مو. (← تاق1، تاقّير)
تك	tək	(1) : 1- تك و تنها، مجرّد. 2- تك، واحد، يگانه. 3- مفرد، عدد فرد. (← تاغ) تك به تك (tək bə tək) : يكايك، يك به يك. تك-تك (tək-tək) = تك-و-توک (tək-o-tük) : 1- تك تك، يك يك، يك در ميان، به نوبت. 2- پراكنده و متفرّق. 3- گاهي، بعضي مواقع. تكجه (təkcə) : فقط يكي، تنها يكي. تكلَتديرمَك (təklətdirmək) = تكلَنديرمَك (təkləndirmək) = تكله‌مك (təkləmək) : به تنهايي گير آوردن، تنها گذاشتن. تكليك (təklik) : تنهايي، تنها بودن، يگانگي. تكّه پوك (təkkə puk) : يك مرتبه، ناگهاني. تك-و-بيرَك (tək-o-birək) = تك-و-پيرَك (tək-o-pirək) : 1- تك تك، دانه دانه. 2- كم، كمياب، اندك. 3- بعضي مواقع، هر از گاهي. تكي (təki) : به تنهايي، تنها.
تك	tək	(2) : از پسوندهاست و به معني مثل، شبيه و مانند. اوْدا ياشار تك گولَر اوزلو دير. (او هم مانند ياشار خنده‌رو و بشّاش است.) تكي (təki) = تكين (təkin) : مثل، مانند.
تك	tək	(3) : از واژگان اضداد كه دو معني متضاد دارد. 1- به معني راحت و آسوده، آنكه از جاي خود تكان نخورد. تك اوْتور. (راحت بنشين.) 2- تلاش، فعاليت و جنبش. اوْ چوْخ تك-دوْلآ ائدير؛ هلَز تكي سينمه‌ميش. (او خيلي تلاش مي كند و هنوز از فعاليت نيفتاده است.) تكان (təkan) : 1- تكان، جنبش و لرزش. 2- جنبش و فعاليت. تكانلاماق (təkanlamaq) = تكان وئرمَك (təkan vermək) : تكان دادن، جنباندن. تكان يئمَك (təkan yemək) : تكان خوردن، جنبيدن. تك-دوْو (tək-dov) : تك و دو، تلاش و فعاليت.‌ تكَل (təkəl) = تكوْل (təkol) : 1- تكلتو، گنجه، آدرم، نوعي بافتني متّكا مانند و دو لنگة مخصوص اسب كه در داخل آن كاه يا پشم گذارند و به عنوان جل زينتي يا زير باري اسب قرار دهند تا از تكان خوردن بار و زخم شدن كمر اسب باركش جلوگيري كند. 2- مجازاً به معني آدم تنبل، اهانت پذير و نالايق. تكّه (təkkə) : 1- تكيه، لم، حالت استراحت و آسودگي. 2- دكّه، محلّ توقّف، پناهگاه. 3- كنار، نزديك. تكّه ائدمَك (təkkə edmək) : 1- تكيه كردن. 2- گران آمدن سخن كنايه آميز، به كسي بر خوردن، ناخوشايند جلوه دادن. 3- پناه آوردن، به كسي پناه بردن. تكّه گاه (təkkə gah) : تكيه گاه، جاي تكيه دادن، پناهگاه. تكّه گتيرمَك (təkkə gətirmək) : پناه آوردن، به كسي يا جايي پناهنده شدن. تكّه‌لي (təkkəli) : 1- بر متّكا لميده، تكيه داده. 2- سخن كنايه آميز.
تك	tək	(4) : سبوس، پوستة غلّات.
تك	tək	(5) : به ندرت پيشوند قرار مي‌گيرد. مانند : تك-و-توْل (tək-o-tol) : اسباب و لوازم خانه.
تكسيرمَك	təksirmək	: 1- سپردن، تحويل دادن، تقديم كردن، هديه دادن. 2- تعارف كردن، خوش آمد گويي. 3- در ميان گذاشتن، پيشنهاد كردن. 4- تأكيد و اصرار كردن.
تكليف	təklif	: (ع) 1- تكليف، وظيفه. 2- تعارف كردن، دعوت كردن. 3- سنّ بلوغ دختر، دختر دم بخت.
تگه	təgə	: بُز نر. تگه باز (təgə baz) : بزي كه به دفعات مكرّر از بُزِ نر بر مي‌خورد امّا آبستن نمي‌شود. تگه بوز (təgə buz) : بز جواني كه هنوز بزغاله‌اي نزاييده باشد. تگه سقَّللي (təgə səqqəlli) : ريش بزي، ريش پرفسوري. تگه سقَّلي (təgə səqqəli) : نام گياهي با ساقة باريك و بلند. تگه‌ليك (təgəlik) : بزغاله يا چپش نري كه براي پازن گلّه انتخاب كنند. تگه‌يه گلمك (təgəyə gəlmək) : ميل جنسي در بز ماده ايجاد شدن، بر خوردن بز ماده.
تل	təl	(1) : تلّه، دام، تور، وسيله‌اي كه با نيرنگ غير خودي را به دام اندازند. تلَك (tələk) = تلَكّه (tələkkə) : اخّاذي، پول يا مالي كه به نيرنگ يا تملّق از كسي گرفته شود. (در روستاي حلب زنجان به پر و بال مرغ تلك مي‌گويند.) تلَك-تسمه (tələk-təsmə) : 1- كاري را موقّتاً راه انداختن، فرماليته. 2- اخّاذي، رشوه. تلَكه ائدمك (tələkkə edmək) : اخّاذي كردن. تله (tələ) = تَلّه (təllə) : دام، تلّه. تله تبديرمَك (tələ təbdirmək) = تله تتديرمك (tələ tətdirmək) : چاره جويي كردن، حيله و سياست به كار بردن. تله‌-توف (tələ-tuf) = تلَنتوف (tələntuf) : تلاطم و به درد سر افتادن. تله داشي (tələ daşı) : سنگ تلّه، سنگي كه با آن تلّه سازند و پرندگان را اسير كنند. تله‌مك (tələmək) : 1- اخّاذي كردن. 2- طلب كردن، خواستن. (← تلَرمك)
تل	təl	(2) : نا استوار، متحرّك، متزلزل و لرزان. (← تال و تار 2) تلاش (təlaş) : جنبش، فعاليت. تل-تل ائدمَك (təl-təl edmək) : تلو تلو رفتن، به تلاطم افتادن، افتان و خيزان رفتن. تلَس (tələs) : فعل امر از مصدر «تلسمك» (عجله كردن) تلَسديرمَك (tələsdirmək) : دستپاچه كردن، به تعجيل واداشتن. تلَسكَن (tələskən) : عجول، شتاب زده. تلَسمَك (tələsmək) : عجله كردن، دستپاچه شدن. تلَسَن (tələsən) : عجول، شتاب‌زده. تلَسه-تلَسه (tələsə-tələsə) : با عجله، عجولانه، به شتاب. تلَسيك (tələsik) : با عجله، شتابان. تلَنگوش (tələnguş) : سيلي، با ضربة كف دست بر گوش كسي نواختن. تله-مله (tələ-mələ) : 1- آدم عادي كه افكار و رفتار متزلزل دارد. بير تله-مله آدام ده‌ييل. (آدم معمولي و نا استوار نيست.) 2- خل و احمق. تلواسا (təlvasa) : 1- عجله، شتاب. 2- تلواسه، اضطراب، تشويش. تل وئرمَك (təl vermək) : 1- تنوره كشيدن و طبلك زدن شتر در حال مستي. 2- هل دادن، تكان دادن. تليخار (təlıxar) : عجول، شتاب زده.
تل	təl	(3) : تل، انباشته‌اي از هر چيز. (به تنهايي كاربرد ندارد.) تلَگدان (tələgdan) : مزبل، زباله داني. تلَمبار (tələmbar) : تل انبار، روي هم انباشته شده. تليس (təlis) : متكاي پر و بزرگ، بافته‌اي كه نوعي كاه كش كوچك است و به عنوان متّكايي براي استراحت افراد بيمار يا كهنسال به كار مي‌رود.
تلخ	təlx	: (ف) 1- تلخ. (در مقابل شيرين) 2- ناگوار، ناخوشايند. تلخوْو (təlxov) : 1- آب تلخ. 2- صفرا، زهره، كيسة زرداب.
تلخون	təlxun	: ترخون، از سبزيجات خوردني.
تلَرمَك	tələrmək	: طلب كردن، خواستن.
تلْميد	təlmid	= تلميت (təlmit) : زينت و زيور، آرايش اسب، مجهّز كردن اسب به زين، خورجين، جاجيم و … . تلميدلي (təlmidli) : مزيّن، اسب تزيين شده.
تلَنجَبي	tələncəbi	: ترنجبين، شيرة گياه خار شتر.
تله بازلى	tələ bazlı	: نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
تلهوْو	təlhov	: (ف) آب تلخ، آبِ آب انبار، آب بركه. (← تلخ، تلخوْو)
تلوارا	təlvara	: سايه بان (روپوش حصيري) يا چيقي كه بر روي آن كشك خشك كنند. (← تال، تالوارا)
تليقه	təliqə	: (ع) محرّف تعليقه، هديه، انعام بزرگان.
تم	təm	: 1- جسم و تن. تم قده‌يه وئرمير. (تن و جسم خود را به عذاب نمي‌اندازد.) 2- در تركي قديم به معني آهن بوده كه در ادبيات تركي و فارسي به صورتهاي : تهم (تهمتن = آهنين بدن) تمور، تمر، تيمور و … ديده مي‌شود. تم-تمه (təm-təmə) : طنطنه، شكوه و جلال، سنگيني و متانت فراوان. تم-تمه‌لي (təm-təməli) : پر طنطنه، پر طمطراق، پر تمنّا. تمَّل (təmməl) : تنبل. (در اصل «تن» (جسم) + «پل» (پهن و گشاد) است.)
تمْري	təmri	: طناب پهن و بلند. تمْليك (təmlik) : (ع) 1- مالك شدن، صاحب شدن. 2- مهرية زنان. 3- آرايش و زينت و زيور اسب. (← تمليد و تلميد)
تمنّا	təmənna	: (ع) 1- تمنّا، خواهش، درخواست. 2- چشمداشت، انتظار، توقّع. تمنّاسيز (təmənnasız) : بي تمنّا، كم توقّع. تمنّالى (təmənnalı) : پر تمنّا، پر توقّع.
تميس	təmis	: تميز، پاك و پاكيزه. تميسليك (təmislik) : تميزي، پاكي.
تن	tən	: 1- تن، جسم، بدن. 2- آلت تناسلي حيوان ماده، فرج حيوان. 3- قسمت داخلي بدن. تن آتماق (tən atmaq) = تنگار آتماق (təngar atmaq) : 1- متورّم شدن آلت تناسلي (فرج) حيوان ماده در روزهاي قبل از زايمان. 2- پر شير شدن پستان حيوان زائو. 3- چاق تر شدن. تنبل (tənbəl) = تنپَل (tənpəl) : تنبل، تني كه كار نكند. تنخا (tənxa) : تنخواه، آنچه براي جسم لازم است، كالا، لوازم و اسباب. تندوروس (təndürüs) : تندرست، سالم. تن قده‌يه وورماق (tən qədəyə vurmaq) : زير بار كار نرفتن، جسم را به سختي عادت ندادن. تنَّك (tənnək) = تنّه (tənnə) : دانه، هسته، قسمت داخلي ميوه. تن-و-لاشا (tən-o-laşa) : تن و لاشه، اندام، هيكل. تن-و-لاشالى (tən-o-laşalı) : تنومند، چاق. تن وئرمَك (tən vermək) : تن دادن، زير بار رفتن، متحمّل شدن. تنه (tənə) : بدنه، تنه. تنه‌سه (tənəsə) : شخصاً، بشخصه. تنه وورماق (tənə vurmaq) : تنه زدن، هُل دادن.
تناب	tənab	: تكّه طلاي زينتي كه بر بيني زنان نصب مي‌شد. (اين رسم در روستاهاي جنوبي فارس معمول است.)
تنْبَه	tənbəh‌	: تنبيه بدني، كتك كاري.
تنْزي	tənzi	: 1- دارويي گياهي كه از نوعي بوته در چين و ختن يافت مي‌شود. 2- نادر و كمياب. 3- هر چيز عزيز و گرانمايه. تنزييِ ختايي (tənziye xətayı) : تنزي كه از ختاي چين به دست آيد.
تنَف	tənəf	: طناب، ريسمان ضخيم. تنَف-چاتما (tənəf-çatma) : همسايه، همساية نزديك، همسايگاني كه طناب چادرهايشان به هم متّصل است.
تنگ	təng	(1) : جاي تنگ و كم عرض، درّه، درّة عميق. 2- تنگ (مقابل گشاد) 3- نزديك به هم، به هم چسبيده. 4- ناراحتي و گرفتگي حال. تنگاتنگ (təngatəng) = تنگِ تير (tənge tir) : فشرده و به هم چسبيده، بسيار نزديك. تنگليك (tənglik) : تنگي، تنگنا، فشار، سختي. تنگيخديرمك (təngixdirmək) : در تنگنا قرار دادن. تنگيخمَك (təngixmək) : 1- به ستوه آمدن، دلتنگ شدن. 2- كم حجم شدن، تنگ شدن جا. تنگيشديرمك (təngişdirmək) : در تنگنا قرار دادن، به تنگ آوردن. تنگيمك (təngimək) : 1- دلتنگ و ناراحت شدن. 2- كم حجم شدن.
تنگ	təng	(2) : نوار يا طناب پهن. تنگِ قجر ائدمك (tənge qəcər edmək) : مانند قاجارها بستن و كتك زدن، تنبيه بدني.
تنگ	təng	(3) : تن، آلت تناسلي حيوانات. تنگار (təngar) : فرج و آلت تناسلي حيوان ماده. تنگار آتماق (təngar atmaq) = تنگ وورماق (təng vurmaq) : متورّم شدن آلت تناسلي حيوان زائو در روزهاي زايمان. (← تن، تن آتماق)
ته	tə	: تا، تا اين كه، تا زماني كه. ته بيزه يئتيشه، توکنميش. (تا به ما برسد، تمام شده.)
تَه	təh	: 1- ته، عمق، گودي. 2- باقيمانده، پس مانده. 3- همه، همگي. 4- تا، لا، برگرداندن جلو قالي و امثال آن. تَه توتماق (təh tutmaq) : ته نشين شدن، رسوب كردن. تَه-تومّاج (təh-tummac) : 1- ته مانده و باقيماندة هر چيز. 2- نام غذايي مركّب از نان خشك، پنير و لورك. (← چاچيك) ته-تومّال (təh-tummal) = ته-توْوال (təh-toval) : ته مانده، باقيمانده. ته چكمك (təh çəkmək) : ته كشيدن، خالي شدن، تمام شدن. ته چين (təh çin) : نوعي چلو كه در ته آن گوشت بريان شده مي‌گذارند. ته ديگ (təh dig) : ورقه‌اي از پلو يا چلو كه در ته ديگ چسبيده و برشته باشد. ته قالينتى (təh qalıntı) : باقيمانده، بقيّه. تهلَتي (təhləti) : عمقي، عميق. تهله‌مك (təhləmək) : 1- تا كردن، برگرداندن لبة چيزي. 2- ته كشيدن، تمام شدن. تهلوْو (təhlov) : آب ته مانده، آب بركه يا آب انبار كه در يك جا مانده باشد، مرداب. (← تلهوْو) تَهليك (təhlik) : 1- عمق، گودي. 2- ته نشست، دُرد. 3- ته ديگ، قسمتي از پلو كه در ته ديگ مي‌چسبد. ته مجيمه (təh məcimə) : باقيماندة طعام، غذايي كه در سيني از امرا به فقرا در داخل سيني باز مي‌ماند. ته-و-توه (təh-o-tuh) : 1- عمق مطلب، جزئيّات امر. 2- ته مانده، باقيمانده. 3- مجازاً به معني نژاد، اصل و ريشه. ته وورماق (təh vurmaq) : ته كشيدن، تمام شدن.
ته وه كول	təvəkul	: اسب اصيل و نژاده. (در)
تَهْر	təhr	(1) : (ع) (محرّف طرح يا طور عربي) 1- طور، طرح، گونه، شيوه. 2- مثل و مانند. تهر ائتمَك (təhr edmək) : طرح كردن، پيشنهاد دادن. تهره (təhrə) : عجيب و غريب. تهري (təri) : طرح و چگونگي، شكل و تركيب. نه تهري دير؟ (چگونه است؟)
تَهْر	təhr	(2) : خشم، عصبانيت. تهر ائدمَك (təhr edmək) : 1- خشم گرفتن، عصباني شدن. 2- تحميل كردن، زورگويي.
تَهره شوْو	təhrə şov	= تهله شوْو (təhlə şov) : تيره شب، شب تاريك. (← ترّه ترّه شوْو)
تَهلَقه	təhləqə	= تهليقه (təhliqə) : (ع) محرّف «تعليقه»، تحفه، ارمغان، هديه.
تَهْن	təhn	: (ع) محرّف طعن، طعنه، سرزنش. تهن آتماق (təhn atmaq) : طعنه زدن، كنايه زدن. تهنه (təhnə) : طعنه، سرزنش. تهنه-پيريكّه (təhnə-pirikkə) : طعنه و تمسخر. تهنه-پيريكّه‌لي (təhnə-pirikkəli) : سخن كنايه دار، حرف طعن آميز. تهنه‌لي (təhnəli) : طعنه دار، نيشدار.
ته‌وه	təvə	(1) : شتر. (← ده‌وه)
ته‌وه	təvə	(2) : 1- رديف، رج قالي. 2- نام نقشي در قالي و گليم. (← تب، تبه) ته‌وه جوغا (təvə cuğa) = ته‌وه جيغا (təvə cığa) : از انواع نقشهاي قالي و گليم. ته‌وه‌نه (təvənə) : سوزن بزرگ. (← تب، تبَنه)
تهوه‌ر	təhvər	= تهوير (təhvir) : تاب، توان، طاقت.
ته‌ي	təy	: 1- قرارداد. 2- كامل، خالص و ناب. (اين كلمه ربطي به «طي» عربي ندارد. ← تئي) ته‌ي-به‌ي (təy-bəy) : فروش كامل، قطعي كردن معامله، قرارداد بستن.
ته‌يه‌ر	təyər	: 1- دقيق، درست. (اصل كلمه در تركي قديم به صورتهاي «تگر»، «ته‌يه‌ر» و «تيگير» به معني وسط دايره يا چرخ است و «دگيرمان» (آسياب) از همين ريشه است.) تير ته‌يه‌ر داشينگ اوْرتاسينا ده‌يدي. (تير دقيقاً به وسط سنگ اصابت كرد.) 2- زينت، تزيين و آرايش. 3- معيار، سنجش دقيق. قاپانينگ ته‌يه‌ريني اله گتيرينگ. (معيار ترازو را به دست آوريد.) ته‌يه‌ر ائدمَك (təyər edmək) = ته‌يه‌ر وئرمَك (təyər vermək) : زينت دادن، تزيين كردن.
ته‌يه‌ره	təyərə	: (ع) طيّاره، هواپيما.
توابِع	təvabe”ə	: نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان (ايمور). (← توْوا)
توال	təval	: گله، گروه، گلّة كوچكي از بز و ميش وحشي.
توان	təvan	: 1- توانايي، قدرت. 2- مال و ثروت. 3- طاقت، تاب و توان. تواناليق (təvanalıq) : توانايي، قدرت.
توَلَّلي	təvəlləli	: نام طايفه‌اي از ايلات شش بلوكي، فارسيمدان و عملة قشقايي.
طئييبلي	teyibli	: طيّبي، نام طايفه‌اي از ايلات دره‌شوري، كشكولي و عملة قشقايي.
طبقه	təbəqə	(2) : بيماري حيواني كه باعث شكافتگي سُمّ حيوان و در نتيجه منجر به لنگيدن يا مرگ حيوان شود.
طبَقه	təbəqə	(1) : 1- طبقه، لايه. 2- طبقة ساختمان. 3- گروه، دسته. (← تاب، تاباغا)
طرف	tərəf	: (ع) 1- طرف، سو، جهت. 2- طرف مخاطب، رقيب، طرف مقابل.
طفره	təfrə	: پريدن و جستن از بلندي، از موضوعي به موضوعي ديگر پريدن. طفره گو (təfrə gu) : طفره گوينده، سخن نا بجا گوينده. طفره گئدمك (təfrə gedmək) : طفره رفتن، سخن نا بجا گفتن.
طهْن	təhn	= طهنه (təhnə) : (ع) طعن، طعنه، تمسخر. طهنه وورماق (təhnə vurmaq) : طعنه زدن، سرزنش كردن. طهنه-پيريكّه‌لي (təhnə-pirikkəli) : سخنان توأم با طعنه و تمسخر، سرزنش آلود و ملامت آميز.