" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ziyalıları dastan haqqında fikir və mülahizələrini əsasən XIX əsrdə qəzet səhifələrinə çıxarmışlar. Bu baxımdan görkəmli pedaqoq və publisist M.Mahmudbəyovun 1906-ci ildə «Kaspi» qəzetindəki «Zaqafqaziya tatarlarının poeziyası haqda» adlı rus dilində çap olunan məqaləsi xüsusilə qiymətlidir. Müəllif burada «aşıq» sözünün izahını verir və bu sözün semantik anlamında «eşq» sözünün durması fikrinə gəlir. O, məqalədə bir çox dastanlardan söz açır və «Əsli-Kərəm» dastanı və onların qəhrəmanlarını ətraflı şəkildə səciyyələndirir. «Əsli-Kərəm» dastanını tərcümə yolu ilə rus oxucusuna çatdıran ziyalılarımızdan biri də Əsədulla bəy Şahtaxtinski olmuşdur. O, 1906- cı ildə «Kaspi» qəzetində bu dastanın orijinal kimi Azərbaycan variantını götürmüş və tərcümə yolu ilə rus oxucusuna çatdırmışdır. Bu məqalədə müəllif Azərbaycan xalqının özü haqqında oxucuya məlumat verir və xalqımızın cəsurluğu və qonaqpərvərliyindən söhbət açır. Ə.Şahtaxtinski eyni zamanda el sənətçilərimiz – aşıqlar haqda danışır, onları bir çox xalqların el sənətçiləri ilə müqayisə edir və onlar arasında ümumi bir yaxınlıq axtarır. «Əsli-Kərəm» dastanından söz açan müəllif onun əsas kimi Azərbaycan variantından istifadə etmiş və hadisələrin cərəyan etdiyi məkanın da Azərbaycan olduğunu göstərmişdir. N.Nərimanovun 1916-cı ildə «Əsli-Kərəm» dastanı ilə bağlı çap etdirdiyi iki məqaləsi də maraqlıdır. O, məqalələrinin birində Ü.Hacıbəyovun «Əsli-Kərəm» operasından bəhs edir və onu dastanla müqayisə edir: «Əsli-Kərəm» hekayəsi Üzeyir bəy operasında əsl mənasını itirməmiş, əlbəttə, böylə də gərək olsun. İlk inşası – ilk güzgüsüdür. Bu ilk qövmün ruhunu, fikrini bütün əqidəsini onun inşasından bilmək olur. Öylə isə «Əsli-Kərəm» də əsl mətləbi aramalıyız». N.Nərimanovun ikinci məqaləsi «Mehr və Mah» yaxud «Əsli- Kərəm»in astarı» adlanır. Məqalə Şərifovun «Mehr və Mah» operasından bəhs edir. Şərifov «Mehr və Mah»ı «Əsli-Kərəm» dastanına oxşadaraq yazmışdır. N.Nərimanov onun bu mövqeyinə qarşı çıxmış və «Əsli-Kərəm» kimi dastanı başa düşməməkdə günahlandırmışdır. Müəllif hər iki dastanı ayrı- ayrılıqda sənət inciləri hesab etmiş və «Mehr və Mah»ın «Əsli- Kərəm»ə oxşadılmasını hər iki sənət üçün təhqir saymışdır. Müəllif Şərifovu «Əsli-Kərəm» dastanında gözəl, dərin fəlsəfi anlamı anlamamaqda günahlandırmış, eyni zamanda dastanın ideya- bədii qayəsinə yüksək qiymət vermişdir. Mətbuat üzü görməyən dastanlarımızdan parçalar toplandıqca «Azərbaycan ədəbiyyatı (El şairləri)» adı altında nəşr olunmağa başlayır. Bu sahədə S.Mümtaz xüsusi fəallıq göstərmişdir. Onun 1936-cı ildə «Ədəbiyyat» qəzetində «Unudulmuş yarpaqlar» adlı məqaləsində «Əsli-Kərəm» dastanının mətbuata məlum olmayan 34 qoşması verilmişdir. Aşıq yaradıcılığı ilə 1930-37-ci illərdə xüsusi məşğul olmuş H.Əlizadə «Əsli-Kərəm» dastanı haqqındakı qeydində yazırdı: «Aşıq Kərəmin şerləri olduqca çoxdur və aşıqlar arasında məşhurdur». O, 1937-ci ildə «Aşıqlar» kitabını ikinci dəfə daha mükəmməl çap etdirmiş və buraya «Əsli-Kərəm»dən də qoşmalar daxil etmişdir. D.Əliyeva «Azərbaycan-gürcü ədəbi əlaqələrinin tarixinə dair» adlı kitabında «Əsli-Kərəm» dastanına yer ayırmış və bu dastanın gürcü xalqı tərəfindən sevildiyini xüsusi qeyd etmişdir. Azərbaycandan başqa Türkmənistanda, Özbəkistanda, Şimali Qafqazda, Türkiyədə, Bolqarıstanda və s. ölkələrdə də dastanın bir sıra variantları nəşr və tədqiq olunmuşdur. Bu dastan Türkiyədə müxtəlif illərdə nəşr olunmuşdur. İlk dəfə hicri tarixi ilə 1266-cı ildə «Hekayeyi-Kerem han» adı ilə Raif Ülkençi tərəfindən çap edilmişdir. Bu kitab 80 səhifədən ibarətdir və orada 108 qoşma vardır. «Kerem ile Aslı» 1930-cu ildə çap olunmuşdur. Bu nüsxə İqbal kitabxanasının sahibi Bəy Hüseynin söylədiyinə görə 48 il öncə daş basma üsulu ilə çap olunmuş variantını əsas götürmüş mühərrir Əhməd Rasim tərəfindən nəşr edilmişdir. Burada 152 qoşma vardır. «Hekayeyi Aşık Kerem ile Aslı hanım» erməni hərfləri ilə türk dilində 1925-ci ildə İstanbulda «Asadoyran Mahdumları» mətbəəsində çap olunan nüsxə 158 səhifədir. Erməni əlifbası türk dilinin fonetikasını bütün tamlığı ilə ifadə edə bilmədiyi üçün dastanda vəzn, qafiyə və kəlmə pozuqları nəzərə çarpır. «Hekayeti- Aşıq Kerem» adı ilə Bəsim Atalayın düzəltdiyi nüsxə 1930- cu ildə Dövlət mətbəəsində 173 səhifədə çap edilmişdir. Dastanın xalq arasında yayılması üçün xalq danışıq üslubu əsas götürülmüşdür. Dastanda İsfahan adı Səmərqənd adı ilə əvəz olunmuşdur. «Kerem ile Aslı» Orxan Seyfi Orxan tərəfindən çap edilmişdir. Kitab 168 səhifədir. Dastanın nəsr hissəsi İqbal variantından götürülsə də, verilən qoşmalar əsillərinə bənzəməyəcək dərəcədə təhrif olunmuşdur. Aydın sezilir ki, qoşmalarda müəllif daha çox öz şəxsi təxəyüllünə yer vermişdir. «Divan- i Kerem» Mahmud bəy mətbəəsində hazırlanmışdır. Bu kitabda «Divan- i Kerem»dən əlavə «Asuman ilə Zeycan», «Arzu ilə Qənbər» də vardır. Kitabda aşıq Ömərin də şerləri verilmişdir. Çap olunma tarixi yoxdur. «Kerem ile Aslı» hicri tarixi ilə 1335-ci ildə Əhməd Ehsan mətbəəsində çap edilmiş iki pərdə və 44 səhifəlik mənzum pyesdir. Dastan Fuad Hulusu tərəfindən yazıya alınmışdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|