" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
əsrlərdə bu siyasi mərkəz artıq yox idi. Bu məsələyə III fəsildə aydınlıq gətirəcəyik. Dastan barədə akademik Teymur Bünyadovun maraqlı qeydi vardır. O, yazır: «Xanlardan keçib sağa səmt aldıq. Bizi çayın kənarı ilə qatarlaşıb dağın döşünə dırmaşan Topal Həsənli şenliyi və dünyanı yola salan məğrur çinarlar qarşıladı. İndi kənd əhalisi qaçqınlar, köçkünlərdir. Qəribəlik də o oldu ki, onlar mənə Kərəmin qəbrinin şenliyin yuxarı başında olduğunu dedilər. Gülümsədim, qulaqlarıma inanmadım və «Kərəm hara, bura hara: Kərəmin qəbri vətəndən iraqlarda İraq torpağındadır»- dedim. Gülüşdülər, «siz danışdığınız əfsanədi, nağıldı, dastandan aldığınız təəssüratdır. Biz dediklərimiz həqiqətdir, doğrudur». Çaş-baş qaldım, inandım da, inanmadım da. Seyrək meşəliyin ətəliyində, yarğanlığın qaşında bir çeşmə qaynayır, nakam sevgililərə yas saxlayır. Suyu süd kimi ağ, sərin, axarı güclü. Bura nə qəbrə oxşayır, nə qəbirstanlığa. Uzunsov sal qayaların düzümü qəribə görünür, nəzərləri cəlb edir. Lakin bu yastı qayaların altında Kərəmin qəbri uyuyur, ruhu yaşayır. Yarı həqiqət, yarı əfsanə. Di gəl, heyrət içində qalma. Deməli, dastandan dastan yaranar, həqiqətdən əfsanə. Bir həqiqət hasil olur ki, bu yerlər Kərəmin güzəranı, seyrəngahı, səcdəgahıdır. Əsli həsrəti ilə bu yerlərdə tilsimlənib, sehrli, sirli aləmdə alışıb- yanıb. Güman ki, sevgi dağı da bu yerlərdi, folklorçuların və etnoqrafların əlbir axtarışları «Əsli-Kərəm» dastanı ilə bağlı çox şey aşkarlayar, çox mətləblərin sirrini açar, agah edər. Axtaran, tapar deyiblər…». Maraqlıdır ki, bir çox aşıqlar da bu fikri təsdiq edirlər. Doğrudan da araşdırılası faktdır. Çünki Kərəmin məzarını bir çox Türkiyə alimləri Qeysəriyyədə, yandığı yeri isə Qeysəriyyənin Sivas qapısı deyilən ərazidə göstərirlər. Ancaq hal-hazırda bu yerdə Kərəmin qəbri yoxdur. Bunu türkiyəli alimlərdən M.Sadıq da təsdiq edir: «A.Rəmzi Akyürəkin söylədiyinə görə, Kərəmin yandığı yer Qeysəriyyənin Sivas qapısında, bulağın yanında, indi ev olan, ancaq əvvəllər xarabalıq olan bir yerdir. Qəbri isə Seyyid Burhan Muhakkik- i Tirmizi türbəsinin şərqində, Qasım Paşa qəbirstanlığının ortasında yanaşı iki prizma formasında olan qəbir daşları imiş. Xalq şairləri bu qəbirlərin üstünə gəlib saz çalarmışlar. Qeysəriyyəyə gedib A.R.Akyürəkin bəhs etdiyi məzarlığı tapsaq da, Kərəmin qəbrini tapa bilmədik». Fikrimizcə, Kərəm Gəncə xanının oğlu olduğu üçün onun harada yanmağından asılı olmayaraq, gətirilib öz ana vətənində dəfn olunmağı daha ağlabatandır. Bu dastan haqda tədqiqatçılarımızdan prof. Qara Namazovun mülahizələri də maraq doğurur. Müəllif dastanın XII-XIII əsrlərdə yarandığını qeyd edir və yazır: «Əsli-Kərəm» dastanı yarandığı vaxtdan ideya-bədii mündəricəsini dəyişmədən hər dövrün sərt güzəranına dözə-dözə Çin səddindən ta Balkan ölkələrinə qədər yayılmışdır. Dastanın ayrı-ayrı epizodlarında, xüsusən şer hissəsində «Dədə- Qorqud» dastanlarında olan motiv və elementlərə də rast gəlirik. Dədə-Qorqud boylarında Qanturalın Trabzona gedib Təkurun sınaqlarından çıxdıqdan sonra qızı Selcan xatunu alıb gətirməsi, Kərəmin də kafir qızı dalınca düşüb sınaqlardan qalib çıxması (ancaq axırda keşiş hiyləyə əl atır) demək olar ki, eyni motivlərdir. Dastanda dini təəssübkeşlik başlıca rol oynasa da əslində, Gəncənin əldən-ələ keçməsi (XII-XIII əsrlərdə) nəticəsində dürlü- dürlü dinlərin, təriqətlərin, əski inamların bir-birilə rəqabəti, birinin digəri üzərində hökmranlıq iddiası və ya bir- birini sıxışdırması həm inzibati, həm də ailə məişət ixtilafı törədirdi. Qara Məlik dastana görə Ziyad xanın xəzinədarıdır. O, eyni zamanda həm də keşişdir. Aydındır ki, ruhanilik vəzifəsi ilə xəzinədarlıq bir araya sığa bilməz. Dastanda Əslinin adı Məryəmdir. Bu ad da xristianlığın anası kimi rəmzi səciyyə daşıyır. Deməli, keşiş də dini təmsil edən rəmzi adlardır. Əsli sözü isə Asiyanın ilkin əsl sakinləri olan qədim Az tayfasının adı ilə səsləşir. Qara Məliyə milliyyətcə erməni demək də konkret olaraq doğru olmazdı. Çünki onun mənşəcə erməni olmasına dair nə tarixi qaynaq, nə də dastanın ilkin variantlarında bir iz, əlamət vardır. Hətta Qara Məliyin özü Əslini qaçırdığı ölkələrdə belə erməni soykökü ilə rastlaşmır... Professor Q.Namazov başqa bir məqaləsində «Əsli-Kərəm» dastanı ilə «Kitabi-Dədə Qorqud» və Dədə Kərəm ilə Dədə Qorqud arasında oxşar paralelliklər axtarmış və «Əsli-Kərəm» dastanının da etnik mənşəyinin qədim alban dövrü ilə bağlı olması nəticəsinə gəlmişdir. O, bu barədə yazır: «Öncə xatırladaq ki, əlimizdə olan qaynaqlarda ulularımıza hörmət və ehtiram əlaməti olaraq işlənən, söy-kökümüzü özündə ehtiva edən «Dədə» sözü ilkin olaraq Qorqud Ataya nəsib olmuş, Dədə Qorquddan sonra bu adı Kərəm qazanmışdır. Dədə Qorqud keçmişdən xəbər verən, «qaibdən dürlü» xəbərlər söyləyən, haqdan könlünə ilham edən imam fövqünə ucalmışdır. Dədə Kərəm isə imam fövqünə ucalmasa da, Qorqud Atanın qaibdən xəbər vermək, gizli mətləbləri oxumaq və haqq vergisi xüsusiyyətlərini özündə yaşatmışdır. Bəllidir ki, Dədə Qorqud boyları müxtəlif zaman kəsimlərində yaransa da, boyların bir çoxu islamın şərqdə geniş yayıldığı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|