" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
üzərində qırx gün gözləyir. Qırx birinci gün külək külü dağıdan zaman o saçını süpürgə edib külü yığmaq istəyir və küldən bir köz qopub onun saçına düşür, Əsli də yanır. Külləri Kərəmin külünə qarışır. Hələb paşası Sofini istədiyi bir qızla evləndirir. Dastanın Türkiyədə çap olunmuş bu iki variantının özləri də bir- birlərindən fərqlənir. Kərəmin vətəni Yazma nüsxədə Şiraz, Basma nüsxədə İsfahandır. Kərəmin atasının adı Yazmada Süruri şah, Basmada isə adı yoxdur. Kərəmin anasının adı Yazma nüsxəyə görə Xədicə Sultan, Basma nüsxəyə görə Xanım Sultandır. Keşişin adı Yazmada Yəhud, Basmada isə keşiş kimi verilir. Kərəmin adı Yazmada Şahi Gülşən, Basmada isə Əhməd Mirzədir. Yazma nüsxədə öz sehrkarlığı ilə keşişə kömək edən qarda şı Manuk obrazına Basmada rast gəlmirik. Yazmada dərviş almanı Süruri şahla keşişə verir, Basmada isə şahın arvadı ilə keşişin arvadına ağac verilir və bu ağacın gətirdiyi meyvəni onlar yeyib uşağa qalırlar. Yazmada Əslinin ilkin adı Məryəm, Basmada isə Qara Sultandır. Dastanın hər iki variantında Kərəmin sevgisi birtərəflidir. Əsliyə isə sevgi Kərəmin dualarından sonra verilir. Əslinin Kərəmi sevməməkdə israrlı olması Yazma nüsxədə özünü daha qabarıq büruzə verir və s. kimi bu və ya digər süjetləri qeyd etmək olar. Bizim fikrimizcə, dastanın yazma nüsxəsi onun qədim Azərbaycan variantından götürülmüşdür. Orada olan obrazlar, bizə məlum olmayan ərazi adları, monastr və keşişlərin çoxluğu, xristianlığın qabardılması bizə belə düşünməyə əsas verir. Dastanın Basma nüsxəsi isə sonrakı Azərbaycan variantlarından götürülmüşdür. İndi isə dastanın türkmən variantının qısa məzmununa nəzər yetirək. Təbriz padşahı Ziyad şahın övladı olmurdu. O, vəzirinin məsləhəti ilə kasıb-kusuba, ac-yalavaca çoxlu nəzir-niyaz paylayıb, İmam Rza pirindən övlad istədi. Onun istəyi yerinə yetirildi. Ziyad şahın bir oğlu oldu, adını Mahmud qoydular. Rum vilayətində Qara Mələk (türkmən variantında Qara Məlik Qara Mələk kimi verilir - H.E.) deyilən bir padşah yaşayırdı. Onun bir qızı var idi. O, Rum vilayətindən Ziyad şahın hüzuruna gəldi. Ziyad şah onu hörmətlə qarşılayıb, öz vilayətində ona yer verdi. Bir gün Mahmud Qarabağ vilayətinə ova çıxır. Mahmudun tərlanı quşun dalınca uçub Qara Mələyin bağına girir. Orada Qara Mələyin qızını görür və onlar bir-birlərinə vurulurlar. Adlarını da dəyişib Kərəm və Əsli qoyurlar. Kərəm Əsli ilə qırx gün bir yerdə olandan sonra atasının yanına dönüb, dərdə-qəmə batır. Nə qədər münəccim, həkim gəlsə də onun dərdinə əlac edə bilməyir. Bir vilayətdə bir padşah var idi. O, oğlunu qardaşı qızı ilə nişanlamışdı. Elə olur ki, padşah ölür və onun yerinə keçən qardaşı qızı padşahın oğluna vermir. Oğlan məmləkətdən çıxıb gəzə-gəzə gəlib Ziyad şahın ölkəsinə çıxır. Kərəmin əhvalatını eşidir və onun hüzuruna gəlir. Kərəmin oğlandan xoşu gəlir və onlar dostlaşırlar. Oğlanın adı Bakır xandır. Kərəm dərdini ona anladır və Bakır xan da Ziyad şaha əhvalatı xəbər verir. Ziyad şah Qara Mələyin evinə elçiliyə gedir. O, Ziyad şaha razılıq verir. Lakin bir neçə gündən sonra verdiyi sözə peşman olub Rum vilayətinə qaçır. Kərəm ata-anası ilə halallaşıb dostu Bakır xanla onların izinə düşüb, Əslinin yaşadığı vilayətə gəlir. Kərəm bir dəstə qızdan Əslini xəbər alır. Qızların içindən Nərgiz adlı bir qız Əslini onunla görüşdürməyə söz verir. Nərgiz Əslinin anası Məryəmdən icazə alıb Əslini kilsəyə gətirir. Qızların hər biri bir istək niyyət edib dua edirlər. Əsli isə üzünü qibləyə tutub Kərəmi Tanrıdan istəyir. Bu zaman Kərəm gizləndiyi yerdən çıxır və onlar görüşürlər. Əslinin ata-anası bundan xəbər tutub gecəynən həmən yeri tərk edirlər. Qara Mələk yolda bir çobana rast gəlir və Kərəmi öldürmək üçün ona yüz tümən verir. Kərəm çobana yetişən zaman o, Kərəmi öldürmək istəyir lakin dostu Bakır xan deyəndə ki, o, Ziyad şahın oğludur, çoban Kərəmdən üzr istəyir və Mələkin Boyat elinə tərəf getməsi xəbərini verir. Qara Mələk gəlib bir vilayətə yetişir. Buranın hakimi Mahmud xandır. Onun Əsliyə gözü düşür və Mələk razılıq verir. Toy günü Kərəm ora yetişir. Mahmud xan Kərəmi tanıyan kimi ondan üzr istəyib, hər ikisinin toyunu etməyə qərar verir. Bu zaman gecə yarısı Qara Mələk ailəsi ilə birlikdə qaçır. Kərəm də onların ardınca gedir. Yolda dostu (enekesi) Bakır xan ölür. Kərəmi Ərzurum dağlarında don vurur. Ərsə xoca adlı bir bəzirgan onu xilas edir və sağaldır. Bəzirgan Kərəmin Ziyad şahın oğlu olduğunu eşidəndə onun zorla əl-qolunu bağlayıb Təbrizə aparmaq istəyir. Yolda Kərəmin haqq aşiqi olduğunu sınamaq üçün ondan dağın onlara yol verməsini tələb edir. Kərəm «Dağlar» qoşmasını deyir və dağ qardan, borandan təmizlənib onlara yol verir. Bunun müqabilində bəzirgan Kərəmi azad edir. Kərəm mağarada gecələyir. Qara Mələyə Kərəmin qaldığı yer agah olur. Mələk Əzra adlı bir quldura pul verib onu öldürməyi tapşırır. Əzra mağaraya yaxınlaşanda Kərəm ona niyyəti haqda məlumat verir. Əzra Kərəmin haqq aşiqi olduğunu başa düşüb onlan üzr diləyir. Əslinin atası ilə anasını vilayətin hakimi Xunkar qonaq çağırır. Bundan istifadə edən Kərəm bir qarı vasitəsilə Əsli ilə görüşür. Kərəm bir daha Əsli ilə görüşmək üçün onun anası Məryəmə dişini çəkdirir. Bu zaman Qara Mələk onu tanıyır və evindən qızıl oğurlamaqda günahlandırır. Kərəmi Xunkarın adamları tuturlar. Xunkar onun edam olunmasına Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|