qardaşının dalınca gəlib bu yerə çıxmışdır. Kərəmin bundan
xəbəri yox idi. Keşiş isə bunu bilirdi. O, hətta burasını da bilirdi
ki, Kəlbi yaxındakı ağacın altında yatmışdır. Rəhmsiz din xadimi
Kərəmə bir silah verib deyir: «Bax, o ağacın altında yatmış
ceyranı vura bilsən, qızımı sənə verərəm» -deyir. Kərəm
bilmədən qardaşını vurub öldürür. Bu qanlı cinayət keşişə ancaq
qaça
bilmək üçün lazım imiş. Kərəm öz qardaşını öldürmüş
olduğunu başa düşür və ona görə dəli olmaq dərəcəsinə gəlir.
Nəhayət, Kərəm gəlib Gəncəyə çıxır. Burada bir Gəncə gözəli
onu öz yanında saxlayıb, Əslini unutdurmağa çalışır. Lakin bu
mümkün olmur.
Uzun t
əfərrüatdan sonra əsər hər iki gəncin yanıb məhv olması
ilə bitir. Onu qeyd etmək yerinə düşər ki, dastanın bu variantı
xalq arasında o qədər yayılmamışdır. Çünki bu variantda Kərəm
haqq aşığı kimi tamamlanmamış bir surətdir. Çünki ola bilməzdi
ki, qırx qız arasında Əslini tapan, sazı, sözü ilə durnaları yerə
endirən haqq aşığı ağac dibində yatanın qardaşı olduğunu
bilməsin. Dastanın bu variantının ən naqis cəhətlərindən biri
haqq aşiqinə olan münasibətdir.
Qeyd etdiyimiz kimi, dastan Türkiyədə də çox məşhurdur.
Türkiyədə variant kimi dastanın hicri tarixi ilə 1266-cı ildə Raif
Ülkençi tərəfindən çap olunmuş Yazma nüsxəsi və miladi tarixi
ilə 1842-ci ildə naşir Əhmət Rasim tərəfindən Basma çap üsulu
ilə düzəldilmiş və Türkiyədə 1927-ci ildə yenidən nəşr edilmiş
Basma nüsxəsi əsas götürülür. Bir-birindən fərqlənən bu
variantların qısa məzmununa diqqət yetirək.
Yazma nüsxəyə görə hekayənin qısa məzmunu:
«Şiraz şəhərində Süruri şah adlı bir padşah və onu əyləndirən
Yəhud adlı keşişi vardı. İkisinin də uşaqları olmadığından kədər
içində idilər. Keşiş Yəhud padşaha birgə səyahət etmək təklif
edir. Əllərində əsa səyahətə çıxırlar. Yolda əgər uşaqları olarsa
və onların biri qız və biri oğlan doğularsa onda onları bir-biri ilə
evləndirməyi qərarlaşdırırlar. Bir dərviş qabaqlarına çıxır. Ona
dərdlərini açırlar. Dərviş cibindən bir alma çıxarır və bu almanı
ikiyə bölüb yemələrini tapşırır. Onların uşaqları olacağını və bir-
birlərini sevəcəklərini deyir və xəbərdarlıq edir ki, nə badə onları
bir-
birindən ayırasınız, böyük günah etmiş olarsınız deyib, həm
keşişdən, həm də padşahdan sözlərinin üstündə durmalarından
təminat alıb qeyb olur. Xədicə Sultanın bir oğlu, keşişin
arvadının bir qızı olur. Oğlana Şahi Gülşən, qıza Məryəm adı
verilir. Məryəmin anası diş çəkəndir. Onun Manuk adlı sehrbaz
əmisi də vardır.
Padşahın oğluna on beş yaşına kimi Sofi adlı bir müəllimi dərs
öyrədir. Bir gün Şahi Gülşən müəllimindən göyərçin istəyir. Sofi
ona göyərçin alır. Gülşənin uçurduğu quşlar bir gün Yəhudun
evinin önündəki çinar ağacına qonur. Oğlanın quşları aşağı
endirmək üçün atdığı daş Məryəmin oturduğu otağın aynasını
qırır. Bunu görən qız bayıra çıxır və Gülşənlə rastlaşır. Gülşən
qızı görən kimi bayılır və gözlərini açanda özünü qırxların
süfrəsində görür və baxır ki, alma verən dərviş də onun başı
üzərindədir. Dərviş ona artıq Məryəm sənindir, deyir. Gülşən
təzədən bayılır. Bir qarı tərəfindən ayıldılan Gülşən Sofini görüb
ondan saz istəyir. Qıza Əsli, özünə Kərəm adı verir. Eyni şəkildə
dərdini atasına da anladır. Atası keşişi çağırır ona qırx gün
möhlət verir ki, toya hazırlıq görsün. Yəhud qardaşı Manukun
tələbi ilə evlərini sehirləyib, var-dövlətlərini götürüb qaçırlar.
Kərəm də bunları təqib etməyə başlayır. Eylan şəhərində keşiş
Qoca Çinar Əslini oğlu Cücə İvana almaq istəyir. Süruri şahdan
Xan Abbasa oğluna kömək edilməsi məktubu gəlir və Yəhud
Bek şəhərinə qaçır. Kərəm də onların arxasınca düşür. Yolda
Rəsul dağının imamı Kərəmi haqq aşığı kimi sınamaq üçün sağ
bir adamı tabuta qoyub aşığı namaza çağırır. Kərəm namaza
durur.
Şərif imam və onun ətrafındakılar Kərəmi döyməyə
başlayırlar. Sonra tabutun qapağını açıb görürlər ki, həmin adam
ölübdür. Onlar Kərəmin ayağına düşüb ondan üzr istəyirlər.
Yəhud Bek şəhərində Camgöz adlı bir keşişin evində qalır.
Kərəm şəhərə gəlib qızı tapır. İslam dinini qəbul etməsini
Əslidən istəyir. Əsli etiraz edir. Camgöz Kərəmi Əsliyə
qovuşduracağını vəd edib, onu evinə gətirir və şəhərin hakimi
Osman ağaya evinə oğru girdi deyə şikayət edir. Osman ağa
Kərəmin kimliyini bildikdən sonra keşişlə arvadını zindana salır.
Manuk sehr ilə keşiş və arvadını zindandan qurtarır və onlar
Tiflisə qaçırlar, oradan da Qarsa gəlirlər. Qarsda Emin paşa
Yəhudu monastrda yerləşdirir və Kərəmi gözləyir. Kərəm Tiflisə
gəlir, Tiflis aşıqlarının hamısına deyişmədə qalib gəlib sazlarını
alır və Qarsa gəlir. Qars paşasının təkidindən sonra Əsli ata-
anasının həbs olunmaması şərti ilə Kərəmə ərə getməyə razılıq
verir. Kərəm Əslini götürüb vətəninə yollanır. Yolda yenə
Manukun köməkliyi ilə Əsli qaçırılır. Keşiş bir neçə ölkə
keçəndən sonra Qeysəriyyəyə gəlir və oranın keşişi olur. Yolda
bir karvançının yardımı ilə borandan qurtaran Kərəm Ərzuruma
gəlir. Murat çayından dilə gələn bir balıqdan sevgilisinin
Qeysəriyyəyə getdiyini öyrənən Kərəm ora gəlir. Qeysəriyyədə
Əhrəti baba adlı bir dərvişdən keşişin Rum monastrında
olduğunu öyrənir. O, monastra gəlib xidmətçi işləyir. Keşiş
Kərəmi tanıyıb ordan qovur. Kərəm bir ah çəkir üz-gözü şişir.
Bir uşaq Kərəmi Əslinin anasının yanına gətirir. O, burada otuz
iki dişini çəkdirir. Bu zaman Əsli ilə anası onu tanıyırlar və
döyərək qovurlar. Kərəm allahdan Əsliyə də eşq verməsi üçün
dua edir və duası qəbul olunur. Əsli yatdığı zaman ona eşq
badəsi verilir və o da islamı qəbul edir. Keşiş mütəsəllim Əhməd
bəyə pul verib Kərəmi öldürtmək istəyir. Əhməd bəyin bacısı
Həsnə xanım Kərəmi imtahan edir və onun həqiqətən haqq aşığı
olduğu məlum olur. Toy gecəsi Kərəm Əslinin xalatının
düyməsini aça bilmir və Əsliyə deyir ki, indi məni alov
bürüyəcək, amma sən su tökmə. Kərəmin ağzından bir yaşıl alov
Dostları ilə paylaş: |