& Kelbetliktin` qurlιsιna jag`ιnan tu`rleri
Kelbetlikler qurlιsιna qaray to`rtke bo`linedi: jay, qospa, jup ha`m ta`kirar kelbetlikler.
Jay Kelbetlikler o`z du`zlisi jag`ιnan tiykar ha`m do`rendi kelbetliklerge bo`linedi. :
Kelbetlikler qurlιsι jag`ιnan tiykar ha`m do`rendi kelbetlikler bolιp ekige bo`linedi.
tu`bir kelbetliklerdin` keynine hesh qanday qosιmtalar qosιlmasa, tiykar kelbetlik boladι. qιzιl, ko`k, jasιl, jaqsι, u`lken,
Do`rendi kelbetlikler atlιq, feyil, ra`wish so`zlerdin` keynine –lι,-li, -las, -les, -sιz, -siz, -g`ι, -gi, -qι, ki, -g`ιsh, -gish, -qιsh,- kesh, -qιr, -kir, -day, -dey qosιmtalarι jalg`anιwι arqalι jasaladι: bag` (atlιq) bag`lι (kelbetlik), til (atlιq) tilsiz (kelbetlik) az (ra`wish), azday (kelbetlik) , tap (feyil) , tapqιr (kelbetlik)
& Kelbetliktin` da`rejeleri
Kelbetlik da`rejeleri eki tu`rge bo`linedi. 1. Arttιrιw da`reje. 2. Salιstιrιw da`reje.
1. Arttιrιw da`reje
Kelbetliktin` bul da`rejesi qandayda bir zattιn` sapalιq belgisinin` ekinshi bir zatta sonday belgiden artιq ekenligin ko`rsetedi.
Zattιn` tu`r-tu`sin, kelbetin arttιrιp ko`rsetetug`ιn kelbetlik ma`nisine kelbetliktin` arttιrιw da`rejesi delinedi.
Mιs: :Onιn` ko`z aldιnda sup-sulιw bolιp jaltιrag`an relsler sozιlιp atιr edi. Ol uyalg`anιnan qιp-qιzιl bolιp ketti. Gu`layιmnιn` appaq ju`zinin` sulιwlιg`ι, og`rι batιrlιg`ι menen atι shιg`adι.
Kelbetliktin` arttιrιw da`rejesi eki tu`rli usιl menen jasaladι:
1. kelbetliktin` aldιna ku`sheytiw ma`nili buwιnlar qosιlιw arqalι jasaladι. bul ku`sheytiw ma`nili buwιnlar kelbetlik qanday sesten baslansa, bular da sol sesten baslandι. Kelbetliktin` ma`nisin jay ma`niden arttιradι. Jazιwda ku`sheytiwshi buwιn defis arqalι jazιladι. Mιsalι: qιp-qιzιl, sap-sarι, ko`k-ko`mbek, ap-appaq, bop-boz, jap-jasιl, sup-sur, jap-jaqsι t.b.
Arttιrιw da`rejesinin` bul tu`ri to`mendegishe qa`liplesken.
So`zlerdin` birinshi buwιnnιnda P sesi qosιlιp, ol birinshi sιn`arιnιn` son`g`ι sesi, al ekinshi sιn`arι sol so`zdin` tolιq ma`nili bo`legi bolιp jumsaladι.
Mιsalι: Sendeylerge onday dew ap-an`sat. Al stoldιn` u`sti mintazday tap-taza.
2. Kelbetliklerdin` aldιnda ku`sheytiwshi ku`ta`, ju`da`, dιm, en`,asa, og`ada, og`ιrι, orasan`, nayatiy sιyaqlι ku`sheytiw ra`wishlerinin` dizbeklesip keliwi arqalι jasaladι: og`ιrι u`lken, nayatιy mazalι, ju`da` sulιw, orasan` taynapιr, og`ada qιzιq. t.b.
3. Kelbetliktin` takrarlanιp keliwinen de onιn` arttιrιw da`rejesi jasaladι: u`lken-u`lken, ken`-ken`, qιzιq-qιzιq.
4). Tas tu`nek, qιppa taylaq, tas qaran`g`ι sιyaqlι turaqlι so`z dizbekleri de arttιrιw da`rejesi ma`nisinde qollanιladι: Qιstιn` ku`ta` uzaq tu`nlernin` biri. A`tirap tas tu`nek. qιz qay jaqqa qarap alan`lasada, ha`mme ta`rep tas tu`nek edi.
Dostları ilə paylaş: |
