*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Menejment 
nazariyasi 
asoschilari. 
Menejment 
nazariyasining 
asoschilari Teylor, Ford, Gilbert, Emerson, Fayol va boshqalardir. Menejment 
nazariyasining tarixan dastlabki yo‘nalishi «klassik» maktab nomini olgan. Bu 
maktabning  vujudga  kelishida  amerikalik  muhandis  va  tadqiqotchi  Frederik 
Teyloming  xizmati  katta.  Teylor  xizmat  pog'onasimng  barcha  darajalarini 
AQShning 
Bestlegemdagi 
yirik 
metallurgiya 
korxonasining 
kichik 
xizmatchisidan  boshqaruvchisiga-cha  boigan  lavozimlami  egallagan.  U 
birinchilar  qatorida  ishlab  chiqarishning  ayrim  jarayonlarini  tashkil  etish 
hamda  butun  korxonani  boshqarishga  ilmiy  yondoshishni  qolladi.  Uning 
«Korxonani  ilmiy  boshqarish asoslari»,  «Menejmentni  ilmiy  tashkil  etishning 
tamoyil  va  usullari»,  «Sanoat  korxonalarini  ma’muriy-  texnikaviy  tashkil 
etish»  kabi  mashhur  asarlari  xorijda  chop  etilgan  ishlab  chiqarishni 
boshqarishni ilmiy tashkil etish bo‘yicha adabiyotlarning katta to‘plamiga asos 
soldi.  Teylor  mehnat  jarayonlarini  maxsus  funksional  boshqarish  zamrligini 
asoslab  berdi,  jismoniy  mehnat  bilan  bir  qatorda  ishlab  chiqarishni  tashkil 
etishni  tarkibiy  unsurlarga  ajratib  ko‘rsatishga  harakat  qilgan  holda  ishlangan 
sxemada  olda-jolda,  pala-partish  ishla’sh  mumkin  emasligi,  har  bir  narsa 
oldindan qilingan, ishning barcha shartlari va usullari oldida aniq, belgilangan 
boiishi  aks  ettirilgan.  Teylor  kishi  aql-zakovatiga  katta  e’tibor  bergan. 
Masalan,  u  korxona  ustasi  quyidagi  to‘qqiz  sifatga  ega  boiishi  kerakligini 
ta’kidlagan:
 
1.
 
Aql-zakovatga.
 
2.
 
Ma’lum ma’lumotga.
 
3.
 
Ish tajribasiga.
 
4.
 
Odobga.
 
5.
 
G‘ayratga.
 
6.
 
Ziyraklikka.
 
7.
 
Halollikka.
 
8.
 
To‘g‘ri fikr yuritishga.
 
9.
 
Yaxshi salomatlikka.
 
Shu bilan birga Teylor bu sifatlaming barchasiga ega boigan kishini topish 
juda mushkul ekanligini aytgan. Ko‘pchilik faqat uchta
 
40 
sifatga ega bo‘ladi - ular oddiy ish haqi to‘lanadigan ishga olinishi mumkin. Bu 
sifatlaming  to‘rttasiga  ega  boigan  kishi  nisbatan  ko‘p  haq  tolanadigan  ishga 
olinishi kerak. Beshta sifatni o‘zida jam yetgan kishini topish ancha mushkul, 

---

 
olti,  yetti,  sakkiz  sifatga  ega  kishini  topib  bolmaydi.  Agar  yuqorida  sanab 
o'tilgan  to‘qqiz  sifatga  ega  boigan  kishi  topilsa,  uni  usta  lavozimiga  emas, 
boshqaruvchi  lavozimiga  qabul  qilish  lozim.  Teylor,  ayniqsa,  ish  joylarini 
tashkil  etish,  ishlashning  maqbul  usullarini  tanlash,  aniq  vazifalami  belgilash, 
kishilami  to‘g‘ri  tanlash  va  ishga  qo'yishga  alohida  ahamiyat  berardi.  U 
tomonidan  ishlab  chiqarishni  boshqarish  bo‘yicha  qator  tavsiyalar  ishlangan. 
Masalan, u menejment bo‘yicha faoliyaming 8 ta vazifasini ajratib ko‘rsatgan:
 
1.
 
Ishlami bajarish va taqsimlash tartibi.
 
2.