[]

63 

 

xalq ın  mədəniyyət  abidələri  də  məhv  edilirdi.  Ennəni  daĢnaklarının  Bakıdakı  " modəniyyət  genosidi"  mətbuatda 

ayrıca möv zuya çevrilmiĢdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Mirzə Bala Məmməd zadə, Sey id Hüseyn 

həyəcanlı yazılarla ç ıxıĢ ed irdilər. ġəhər me marlığ ma  ən böyük qəsdin ünvanı kimi "Ġs mailiyyə" seçilmiĢdi. 1918 ilin qanlı 

mart  günlərində  erməni-daĢnak  quldurları  bolĢevik  vandalları  ilə  birlikdə  "Ġs mailiyyə"ni  talan  ed ib  tamamilə 

yandırmıĢdılar. "Azərbaycan", "Ġstiqlal", " Bəsirət" və baĢqa milli  mətbuat orqanlarında dərc edilən yazılarda "Ġsmailiyyə" 

binasının baĢına gətirilən  dəhĢətlərdən, onun gələcək taleyindən ürək ağrısı ilə söhbət  açılırdı.  Seyid  Hüseyn  və  Əlabbas 

Müznib  bu  yöndə  daha  çox  iĢ  görürdülər.  "Ġsmailiyyə  yanğını"  bədii-ictimai  likirdə  də  bir  yanğına  çevrilmiĢdi.  " YaĢıl 

qələ m" ədəbi birliyi hə min  mövzuda ən yaxĢı bədii əsər üçün müsabiqə də elan etmiĢdi.  Bu  müsabiqədə birinci yeri  Seyid 

Hüseynin 1919  ildə yazdığ ı  "Həzin bir xatirə.  "İsmailiyyə" adlı hekayəsi tutmuĢdu. Ədib  "Ġsma iliyyə"ni  xalqın  arzu və 

əməldən  tikdiyi  azadlıq  və  istiqlal  məbədgahı  kimi,  "milli  ənənələrimizin  doğulduğu  yer",  "Azərbaycan  hürriyyəti  və 

istiqlaliyyəti məfkurəsini  bətnində bəsləyən və  ərsəyə  yetirən ana" kimi tərənnüm edird i. Müəllif "bu abidə b ir ço x Ģad və 

qəmli günlərin Ģahidid ir" de mə klə "Nicat" və "Sə fa"  maarif cə miyyətlərinin, "Səadət" ruhani cə miyyətinin, cahan savaĢı 

illərində  "QardaĢlıq  kö məyi"  idarəsin in  burada  yerləĢdiyini  yada  salırd ı.  Seyid  Hüseyn  bu  binanı  ən  çox  ona  görə 

müqəddəs  sayırdı  ki,  Qafqaz  müsəlman larının  b irinci  qurultayı  burada  keçirilmiĢ,  "mu xtariyyət  və  ədəmi-mərkəziyyət" 

fıkri burada yaran mıĢdı. Yazıçı bu möv zunu yenidən iĢləyərək "Ġsmailiyyə" adı ilə "Ġstiqlal" qəzetində (1920, 4 fevral) dərc 

etdirmiĢdi. Sey id Hüseyn burada keçirilən "gurultulu iclaslan, məslək mübarizələrini "yada salaraq, fəryadla bildirirdi  ki, 

"yandırılan nə "Müsavat" bürosu, nə də "Hümmət",  müsəlmançılıq və sairə fırqə və təşkiiatlardır. Xaincəsinə yandırılan 

İsmailiyyə binasıdır, millətimizin müqəddəs azadlıq və istiqlal məbədgahıdır". Lakin hekayə nikbin və rəmzi bir ovqatla 

tama mlanır,  müəllif  məbədgahın  həqiqətən  yanması  xəbərinə  "Yalandır,  inanma!"  deyirdi.  "Bilirmisiniz  İsmailiyyənin 

yandırıla  bilmədiyini  aləmə  isbat edən bir  həqiqət  hankısıdır?  Azərbaycan  parlament  üzərindəki üçrəngli və  səkkiz guşə 

yıldızlı  təmuc üçün Azərbaycan bayrağı'". 

Əd.: Фа туллаев Ш. С., Градостроительство Баку XIX –начала XX вв Б., 1978. 

ĠS MAYILƏV RəĢid bəy Əsəd oğlu (1.877,  Ġrəvan -  1941,  Bakı) - publisist, tarixçi və pedaqoq. Ġrəvan müəllimlər 

seminariyasmı b itirmiĢ, "ġərqi-Rus" qəzetində fəaliyyətə  

---

64 

 

baĢlamıĢdır.  Bununla  yanaĢı,  Qafqazda  və  Rusiyanın  mərkəzində  çap  olunan  rusdilli  mətbuatda  ("Sankt-

Peterburqskiye  vedomosti"  və  s.)  məqalələr  dərc  etdirmiĢdir.  Dövrün  görkəmli  Ģəxsiyyətləri  Cəlil  Mə mmədquluzadə, 

Məhəmməd ağa ġahtaxt lı, Əh məd bəy Ağayev (Ağaoğlu), Əlimərdan bəy TopçubaĢov və b. ilə  sıx əlaqə ləri olmuĢ, onla rla  

birlikdə  fəa liyyət  göstormiĢdir.  "ġə rqi-Rus"  qəzetinin  nəĢri  dayandırıld ıqdan  sonra  "Novoye  obozreniye"  qəzetinin 

müsəlman  həyatı  və  Yaxın  ġərq  Ģöbələrinə  rəhbərlik  etmiĢdir.  "Mü xtəsər  Qafqaz  tarixi  və  Zaqafqaziyada  zühur  edən 

məĢhur türk əd ib və  Ģairlərinin   mü xtəsər tərcü mey ihalları"   kitabını     (Tiflis,      1905)   yazmıĢ,   Z.Antonovun  "Koroğlu" 

pyesini  gürcü  d ilindən  çevirmiĢdir.  Azə rbaycan  Xalq   Cü mhuriyyəti  dövründə  Nazirlər  ġurasında  məsul  və zifədə 

çalıĢ mıĢdır.  Cü mhuriyyətin  süqutundan  sonra  Bakıdakı  18  nö mrəli  məktəbdə  tarix  müəllimi  iĢləmiĢdir.  1923  ildə 

"Azərbaycan  tarixi"  adlı  kitabı  çap  olun muĢdur.  Əsərdə  "Mavərayi-Qafqazın  e lani-istiqla lı"  hissəsi  Azərbaycan  Xa lq 

Cü mhuriyyətinin  qurulması ərəfəsindəki vəziyyətə, "Azərbaycan  Cü mhuriyyəti" bölməsi isə b ilavasitə onun qurulmasına 

və fəaliyyətinə həsr edilmiĢdir. Əsəri: A zərbaycan tarixi, B., 1993.  

ĠS MAYILƏV  Tağı  Mah mud  oğlu  (1885,  indiki  ġərur  rayonunun  Ço maxtur  k.  -  1958,  orada)  -  Azərbaycamn 

istiqlalı  uğrunda  mübariz.   Ġlk gəncliyindən   cəsarətli görüĢlərinə   görə   ġimali     Qafqaza sürgün olunmuĢdu. 1902  ildə 

Naxçıvan-Ġrəvan  dəmir  yolunun  inĢasında    iĢtirak    etmiĢdir.    Rusiyanın  hərbi  qüvvə  və 

texn ikasın ı  daĢımaq  üçün  çəkiləcək  ġahtaxtı-Maku-Bayazid  dəmir  yolunun  tikintisində 

iĢləyərkən əsgərlər arasında təbliğat  iĢi apararaq, "ġahtaxtı  fəhlə, kəndli   və  əsgər    ―soveti‖ 

nin        yaradıcılarından  (1917),  1918-19  illərdə  ġərur  mahalına  basqın  edən  daĢnaklara  qarĢı 

döyüĢçü  dəstələrin in  təĢkilatçılarından  olmuĢdur.  ġərur  mahalın ın  kəndlərin i  erməni 

quldurlarından təmizləyən türk hərb i hissələrin in tərkibində həmkəndlilərindən ibarət könüllü 

döyüĢçü dəstələrində vuruĢmuĢdur. Ġsmayiləv  Xok kəndi (Naxçıvan) altında daĢnak  ordusuna 

son  zərbənin  endirilməsində  göstərdiyi  igidliyə  görə  "Türk  çapı"  adlanan  silah  və  qəbzəsi 

qiymət li daĢlarla bəzədilmiĢ gümüĢ xəncərlə  təltif edilmiĢdi. Onun ko mandiri olduğu partizan 

dəstəsi 1920  il iyulun 28-də  Dərə ləyəz dərəsindən ġərur  maha lına hücum edən daĢnak quldur 

dəstəsinə  qarĢı  döyüĢlərdə  xüsusilə  fərqlənmiĢdi.  1920-22  illərdə  Abbasqulu bəy  ġadlinskinin 

"Qırmızı  tabor"unun  komandirlərindən  id i.  Sovet  dövründə  ġərurda  bank  və  kooperasiya 

strukturlarımn  təĢkilatçılarından olmuĢdur.  

ĠS MAYILZADƏ Ġbrah im (?-?) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin deputatı. Azərbaycan Milli ġurasınm 

"Azərbaycan Məclisi Məbusanının təsisi haqqında qanun " una (1918,  19 noyabr) əsasən seçilmiĢdir.  Sosia listlər 

fraksiyasına daxil idi.   

ĠSRAFĠLBƏYLĠ  Ağababa  Nəcməddin  oğlu  (1884,  ġamaxı  -      1968,      Bakı)      -  

maarifçi      ziyalı,      yazıçı.      ġamaxıda  mo llaxanada  və  dördsinifli  Ģəhər  məktəbində  (1891-

1902) o xu muĢdur. Petrovsk-Portda  (Mahaçqala) Nikolay Ģəhər  məktəbinin  nəzd ində birillik 

pedaqoji kurs bitirmiĢ (1903), ibtidai məktəb müəllimi vəsiqəsi almıĢdır. Bakı quberniyasının 

Quba  və  Göyçay  qəzalarında  (1903-07),  Kürdə mir  kənd      və      vağzalətrafı      məhəllələ r  

mə ktəbində      müd ir  (1904-07)  iĢlə miĢdir.    1907  ildən  isə  müsabiqə  yolu  ilə  təyinat  aldığ ı 

Bakıda  müəllimlik  etmiĢdir.  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə  xalq  maarifi 

sahəsində  fəaliyyətini  dava m  etdirmiĢ,  1919  ilin  may ında  "Bakı  v ə  ət raf  rayonların   rürk 

müəllimlər  ittifaqı"nm sədri seçilmiĢdi.  1919 ildə üç hissədən ibarət 'Təzə elmi-hesab" adlı 

dərsliyi  çap  olun muĢdur.  Ġsrafılbəyli  bədii-publisistik  yarad ıcılıqla   da  məĢğul  olmuĢ, 

"Tərəqqi", "Sədayi-həqq" qəzetlərində sosial proble mlərə  və tə lim-tərb iyə  məsələ lərinə dair 

məqa lələ r, "Məktəb" jurnalında müəllifi olduğu və tərcü mələ rdən ibarət  uĢaq-hekayələri dərc 

etdirmiĢdir.  "Səbzəlinin  toyu"  adlı  ko mediyası  var.  "Ağıllı  q ız"  (1913),  "PiĢik  balası"  (1913)  kitablan  n əĢr  olunmuĢdur. 

Sovet  hakimiyyəti  illərində  Nəriman  Nərimanov  adına  te xn iku mda  müə llimlik  et miĢ,  "Qınnızı  günəĢ"  (1921)  adlı  uĢaq 

jurnalının  redaktoru  iĢləmiĢ, "Molla  Nəsrəddin" jurnalında  mü xtəlif imzalarla 30-a yaxın  felyeton dərc etdirmiĢdir.  Cəlil 

Məmmədqulu zadə    Ġsrafılbəylin in      bədii-publisistik fəaliyyətini yüksək q iy mətləndirmiĢdir. 

Əd:.  Məmmədov  Ə.,  Azərbaycan  uĢaq  ədəbiyyatı,  B.,  1977;  M  ə  m  m  ə  d  o  v  X.,  Xalq  müəllimi.  "Molla  Nəsrəddin"  yazır,  "Azərbaycan 

müəllimi"qəzeti,1984; Namazov Q.,Azərbaycan uĢaq ədəbiyyatı, B., 1984. 

 

ĠSRAFĠLBƏYOV  ( Q ə d ir l i)   Möhsün  Nəcməddin   oğlu  (12.8.1893,  ġamaxı  -  1941)  -  ictimai-siyasi  və  dövlət 

xadimi,  A zərbaycanda  səhiyyə  iĢinin  təĢkilatçılarından  biri,  professor  (1934).  Kiyev  Universitetind ə  təhsil  aldığı  dövrdə 

(1911-17) tələbə lərin inqilab i nü mayiĢlə rində iĢtirak et miĢ, 1911 ildə Rusiya Sosial-De mo krat  Fəhlə  (bolĢeviklə r) Part iyası 

[RSDF(b)P]  sıralarına  daxil  olmuĢdur.  Fevral  inqilabından  (1917)    sonra      Bakıya    qayıtmıĢ,    "Hü mmət"  (bolĢevik) 

təĢkilatın ın  katib i  və  büro  üzvü.  RSDF  (b)  P  Bakı  Ko mitəsinin  və  Ba kı  Sovetinin  üzvü  seçilmiĢdir.  1918  ilin  ma rtında 

Lənkə ran,  Cavad,  ġa ma xı  qəza larının  fövqəladə  komissarı  təyin  olunmuĢdur.  1918  ilin  iyulunda  V  Ümumrusiya  Sovetlər 

qurultayına nümayəndə göndərilmiĢdir. 1918 ilin  avqustunda Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (RSFSR) Xalq 

Milli  ĠĢlər  Ko missarlığında  iĢləmiĢdir.  A z  sonra  HəĢtərxana  göndərilmiĢ,  Rusiya  Ko mmun ist  (bolĢeviklər)  Partiyası 

[RK(b )P]  HəĢtərxan  Quberniya  Ko mitəsinin,  Quberniya  Ġcra iyyə  Ko mitəsinin  üzvü  seçilmiĢ,  s ədr  müavini,  səhiyyə 

Ģöbəsinin  müdiri  vəzifələrində  iĢləmiĢdir.  1919  ilin  mayında  RSFSR  Xalq  Xarici  ĠĢ lər  Ko missarlığının  Yaxın  ġərq 

Ģöbəsində çalıĢmıĢdır. 1920  

 

 

 

 

---