67
Məmməd zadə, Ə.Hə md izadə, Əh məd Hə md i Qaraağac zadə, Ümmügülsüm, Əh məd Cavad, Əli Yusif, Cəfə r Cabbar-
lı, Əbdülvahab Məmmədzadə, Məmmədəli Rəsulzadə, Ağa oğlu Məhəmməd, MəĢədi Yusif Fərzixanov və b. idi. ĠĢti-
rakçıların ço xluğuna baxmayaraq, qəzetin aparıcı ədəbi simaları M.Ə.Rəsulzadə, M.B.Məmmədzadə və Ə.H.Qaraağaczadə
idi. ―Ġstiqlal‖da partiyanın məfkurəsinin təbliği əsas yer tuturdu. Ġlk nö mrələrinin birində "Türk Ədəmi-Mərkəziyyət fırqəsi
"Müsavatın məramnaməsi" dərc olun muĢdu. "Firqə həyatı" rübrikasında Bakı və ətrafında, əyalətlərdə "Müsavat"
özəklərinin iĢi iĢıqlandırılırd ı. ―Ġstiqlal‖da partiyalararası ixtilaflar, "Müsavat‖la "Ġttihad" və sosialistlər arasındakı
ziddiyyətlər geniĢ Ģərh o lunurdu. "Kabinə böhranı" baĢlığ ı ilə dərc olun muĢ məqalə lərdə siyasi da irə lərdə və ziyyət təhlil
edilird i. Qə zetdə A zərbaycan xa lqına qarĢı mart soyqırımının və Ġstiqlal bəyannaməsinin elan olun masının ildönümü
münasibətilə yazılara və keçirilmiĢ tədbirlərin təsvirinə geniĢ yer verilird i.
―Ġstiqlal‖ın səhifələrində bədii ədəbiyyat da əhəmiyyətli yer tuturdu. Qəzetdə M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Cavad,
Ümmügülsüm, Əli Yusif və C.Cabbarlın ın Ģerləri, "Seyrçi" və "Ağcaqanad" imzaları ilə nəsr əsərləri dərc o lunmuĢdur.
"ĠSTĠQLAL" - 1919 ildə, "İstiqlal bəyannaməsi "nin elan olunmasın ın birinci ildönümü münasibətilə Bakıda bura-
xılmıĢ toplu. "Ġstiqlal bəyannaməsi"nin mətni ilə açılan topluda Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin "Azərbaycan parlamenti",
P.Kosalının "Seymin Parla manı Cü mhuriyyətimizin tarixi inkiĢafında", Üzeyir bəy Hac ıbəylin in "Azərbaycan türklərinin
musiqisi tarixindən", namə lum müəllifm "Xa lq ədəbiyyatı" məqalə ləri verilmiĢdir.
"ĠSTĠQLAL" - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutundan sonra Vətəni tərk etməyə məcbur olan Azərbaycan
siyasi mühacirlərinin 1932-34 illərdə Almaniyanın Berlin Ģəhərində Azərbaycan dilində nəĢr etdirdiyi ictimai-siyasi qəzet.
Ġlk nö mrəsi 1932 il yanvarın 10-da buraxılmıĢdı. "Ġnsanlara hürriyyət! Millətlərə istiqlal!" Ģüarı ilə nəĢr olunan qəzetin
redaktoru Məhəmməd Əmin Rəsulzadə idi.
Sovet hökumətinin dəfələ rlə təkidli tələb ləri nəticəsində Türkiyə Cümhuriyyəti hökuməti öz əra zisində fəaliyyət
göstərən Azərbaycan siyasi mühacirətinə qəzet və jurnalların nəĢrini qadağan etməyə məcbur o lduğundan Azərbaycan
mühacirətinin rəhbəri M.Ə.Rəsulzadə bu məqsədlə fəaliyyət mərkəzin i Alman iyaya-Berlinə köçürmüĢdü. O, "Ġstiqlal"
qəzetinin 1-c i nö mrəsində dərc etdirdiy i "Qısılmayan bir səs" adlı baĢ məqaləsində bu münasibətlə yazırdı: "Türkiyə
Cü mhuriyyəti höku mətinin qərarı ilə Ġstanbulda nəĢr edilən "Odlu yurd", "Azəri-Türk", " Yen i Tü rküstan" məcmuələri ilə
"Bild iriĢ" qəzetəsi qapanmıĢdır". "Ġstiqlal" qəzetinin
amalından
və
məra mna məsindən
bəhs
edən
M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: "Bu gün Berlindən eĢitdiyiniz bu
səs 10 ilə ya xm bir müddətdən bəri Ġstanbuldan
gəliyordu".
―Ġstiqlal‖ın
səhifələrində
Azərbaycan
Cü mhuriyyətinin elanı, ölkənin 11-ci Qırmızı ordu
tərəfindən iĢğalı, Bakının daĢnak və ingilis qüvvələrindən
azad ed ilməsi, ermən ilə rin türk-müsəlman xa lqına qarĢı
törətdiyi soyqırımları və baĢqa tarixi hadisələrin ildönümü
bayram və matə m günləri kimi geniĢ qeyd olunurdu. 1933
il mayın 28-də A zərbaycan istiqlanının e lan o lunmas ın ın
15-ci ildönümü münasibətilə qə zetin 8 səhifə lik bayra m
nömrəsi tamamilə bu hadisəyə həsr olunmuĢdu. Qəzetdə
o
dövrdə
SSRĠ-də,
A zərbaycanın
SSR-də
və
ümu miyyətlə, dünyada baĢ verən mühüm ictimai-siyasi
hadisələrə münasibət bild irilməklə yanaĢı, Azə rbaycan
tarixilə, mədəniyyət, ədəbiyyat və incəsənə-tinə həsr
olunmuĢ yazılara da geniĢ yer verilird i. Qəzetdə Molla
Pənah Vaqif, Abbas Səhhət, Cəlil Mə mmədquluzadə
haqqında, Azərbaycan teatr tarixi və s. barədə sanballı
məqa lələ r dərc o lunmuĢdur.
Qəzet in, de mə k o lar ki, bütün nömrə lərinin
baĢ məqalələrini M.Ə.Rəsulzadə özü yazırdı. "Ġstiqlal‖ın
ən məhsuldar yazarlarından biri də Mirzə Bala
Məmməd zadə idi. Bəzən bir nömrədə onun bir neçə
məqaləsi dərc olunurdu. Qəzetin əsas müəlliflə ri sırasında
doktor Mir Yaqub, Hilal MünĢi, doktor Abdulla Cövdət,
V.Nuhoğlu, Dəmirçioğlu, Ġsrafıl və baĢqaları da var idi.
―Ġstiqlal‖ın əldə olan son 64-cü nömrəsi 1934 il avqustun
15-də iĢıq üzü görmüĢdür.
Əd.: T a h i r l i A., "Azərbaycan mühacirət mətbuatı", B.,
2002;
ġi m Ģ i r Səbahəddin, Azərbaycanın istiqlal mücadiləsi,
Ġstanbul, 2002.
68
ĠS TĠQLAL BƏYANNAMƏSI
Azərbaycan
Milli
Şurasının
qərarına
əsasən,
Azərbaycanın
istiqlaliyyətini rəs mən e lan edən sənəd (Əqdnamə). Ġstiqlal
bəyannaməsi A zərbaycan Milli ġurasının 1918 il may ın
28-də Tiflisdə, keç miĢ Qa fqaz caniĢinin in iqamətgahında
keçirilən iclasında qəbul olunmuĢdur. Ġclasa Həsən bəy
Ağayev sədrlik etmiĢdir. Altı bənddən ibarət olan
bəyanaməni (bu sənədi o dövrdə Əqdnamə və ya Misaqi-
milli də adlandırırdılar) A zərbaycan Milli ġurasın ın
aĢağıdakı üzvləri imzalamıĢlar: Həsən bəy Ağayev, Fətəli
xan Xoysk i, Nəsib bəy Yusifbəyli, Ca mo bəy Hacınsk i, ġəfı
bəy Rüstəmbəyli, Nəriman bəy Nərimanbəyov, Cavad
Məlik -Yeqanov, Mustafa
Mahmudov.
Azərbaycanın istiqlaliyyətinin e lan o lunması və
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaran ması barədə
Nazirlə r ġurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin adından
may ın 30-da radioteleqrafla dünyanın əksər siyasi
mə rkə zlərinə -London, Paris, VaĢinqton, Ġstanbul, Berlin,
Madrid, Moskva, Roma, Vyana, Bu xarest, Tokio, Haaqa,
Kopenhagen, Stok-holm və s. yerlə rə rəsmi məlu mat
verilmiĢdir.
Ġstiqlal
bəyannaməsinin
elan
o lunması
Azərbaycan xa lqının taleyində misilsiz tarixi hadis ə idi.
M.Ə.Rəsulzadə sonralar bu barədə belə yazmıĢdır:
"28
mayıs 1918 il Bəyannaməsini nəşr etməklə Azərbaycan
Şurayi-milliyəsi, söziin siyasi mənası ilə, bir Azərbaycan
millətinin varlığını təsbit etmişdir. Beyləki, Azərbaycan
kəlməsi sadə coğrafi, etnoqrafi və linqvistik bir kəlmə
olmaqdan çıxaraq, siyasi bir aləm olmuşdur".
ĠS TĠQLAL BƏYANNAMƏS Ġ
(Əqdnamə)
"Böyük Rusiya inqilabının cərəyanında dövlət vücudunun ayrı-ayrı hissələrə ayrılması ilə Zaqafqaziyanın rus
orduları tərəfındən tərkinə mövcib bir vəziyyəti-siyasiyyə hasil oldu. Kəndi qəvayi-mə xsusələrinə tərk olunan
Zaqafqaziya millətləri müqəddəratlarının idarəsini b izzat kəndi ə llə rinə alaraq Zaqafqaziya QoĢma Xalq Cümhuriyyətini
təsis etdilər. Vəqaye- siyasiyyənin inkiĢaf et məsi üzərinə gürcü milloti Zaqafqaziya QoĢma Xalq Cü mhuriyy əti cüzindən
çıxıb da müstəqil Gürcü Xalq Cü mhuriyyəti təsisini səlah gördü.
Rusiya ilə Osmanlı imperatorluğu arasında zühur edən müharibənin təsviyəsi üzündən hasil olan vəziyyət
hazireyi-siyasiyyə və mə mləkət da xilində bulunan misilsiz anarxiya Cənub-ġərqi Zaqafqaziyadan ibarət bulunan
Azərbaycana dəxi bulunduğu daxili və xaric i müĢkülatdan çıxmaq üçün xüsusi bir dövlət təĢkilatı qurmaq lüzu munu
təlqin ediyor.
Buna binaən arai-ü mu miyyə ilə intixab olunan Azərbaycan ġurayi-milliyeyi isla miyyəsi bütün cəmaətə elan
ediyor ki:
1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xəlq i hakimiyyət həqqinə malik olduğu kibi, Cənubi və ġərqi
Zaqafqaziyadan ibarət Azərbaycan dəxi ka mil-ə l-hüquq müstəqil b ir dövlətdir.
2.
Müstəqil Azərbaycan dövlətinin Ģəkli-idarəsi Xalq Cü mhuriyyəti o laraq təqərrür ediyor.
3.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti bütün millətlər və bilxassə, həmciva r olduğu millət və dövlətlə rlə
münasibəti-həsənə təsisinə əzm ediyor.
4.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti millət, məzhəb, sinif, silk və cins fərqi gözlə mədən qələmrovunda yaĢayan
bütün vətəndaĢlarına hüquqi-siyasiyyə və vətəniyyə təmin eylər.
5.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ə ra zisi da xilində yaĢayan bilcümlə millətlə rə sərbəstanə inkiĢafla rı üçün
geniĢ meydan buraxır.
6.
Məclisi-Müəssisan toplanıncaya qədər Azərbaycan idarəsinin baĢında arai-ü mu miyyə ilə intixab olunmuĢ
ġurayi-milliyəyə qarĢı məsul höku məti-müvəqqəti durur".
7.
Həsən bəy Ağayev, Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyov, Ca mo bəy Hacınski, ġəfi bəy
Rüstəmbəyov, Nəriman bəy Nərimanbəyov, Cavad Məlik-Yeqanov, Mustafa Mahmudov.
"ĠS TĠQLAL" MUZEYĠ - A zərbaycanın tarix və mədəniyyətini, milli bədii irsini nümayiĢ və təbliğ edən ilk
dövlət muzeyi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yaradılmıĢdır. 1919 il dekabrın 7-də Azərbaycan Parlamentinin
iĢə baĢlamasının ildönümü münasibətilə onun binasında açılmıĢ və Parlamentin nəzd ində fəaliyyət göstərmiĢdir. Mu zeyin
təsisi ilə əlaqədar "Azə rbaycan" qəzeti (1919, 23 sentyabr) yazırd ı: "Sənələrdən bəri bəslədiyimiz bir arzu var ki, o da
vətənimiz Azərbaycanda bir milli muzey təsisidir... Säbiq Rusiya zamanında təsis edəcəyimiz muzeyin adını "milli
muzey"