[]

68 
 
vaxt  Şirvanda  şirvanşahlar  Keyqubad,  sonralar  is ə  onun  oğlu  Kavus  hakimiyyət 
sürmüşdür. Elxanilər dövləti dağıldıqdan sonra onun ərazisində digər  xırda  müsəlman 
sülalələri ilə yanaşı, nümayəndələri Şirvanşahlarla mübarizə aparan Çobanilər, sonralar 
isə Cəla irilərin hakimiyyəti bərqəra r oldu. Hə min  mübarizələ rin nəticəsi numizmat ika  
materialında  əksini  tap mışdır.  Cəlairi  Şey x  Üveysin  vassalı  olmasın ı  qəbul  edən 
şirvanşah  Kavus  dövründə  h.762  (1360/l)-ci  və  766  (1362/3)-cı  illərdə  Bakıda  onun 
adından gümüş sikkə kəsilmişdir
54
. La kin 766-c ı ildə Kavus Şeyx Üveysə qarşı çıxd ı və 
h.769-770 (1367/8-  1368/9)-c i  illə rdə  Bakıda  kəsilmiş sikkə lərdə bu sultanın adı yo x 
oldu.
55
  Cəla irilərlə  mübaribədə  məğ lubiyyətə  uğrayan  Kavus  təslim  o ldu,  üç   ay 
həbsxanada saxlanıldıqdan sonra buraxıld ı və ö mrünün sonunadək Şeyx Üveysin sadiq 
vassalı olaraq qaldı.
56
 
Gö ründüyü kimi, göstərilən hadisələr  Bakıya da şamil  idi.  Belə ki  mənbələrin 
mə lu matına görə, bir sıra yerlərin, o cü mlədən Ba kı vilayətinin  feodal  ma likləri  Hacı 
Fəra mərz və Hacı Firidun sultan Üveysin hüzuruna gedib itaətlərini b ild irməyə məcbur 
oldular. On lar hər il Üveysə "ma l", ya xud  " xərac" adlandırılan ve rgi verməyi öhdələrinə 
götürdülər.
57
 
Kavusun  oğlu,  cəlairilərlə  dostluq  münasibətləri  saxlayan  şirvanşah  Huşəngin 
zaman ında Şirvanın Bakuyə, Güştəsbi, Şəbəran və Şamaxı şəhərlərində ü zərində Şey x 
Üveysin  oğlu,  h.776  (1374/5)-cı  ildən  h.784  (1382)-cü  ilədək  hökmranlıq  etmiş 
Cə laləddin  Hüseynin,  habelə,  onun  qardaşı  Qiyas əddin  Əhməd in  (h.782-813 
(1382-1410)-cü illə r) ad ları çə kilən kitabə olan gü müş pullar zə rb edilirdi.
58
 
XIV  əsrin   sonlarında  Şirvanda  xırda  feodalla rın  və  kəndlilərin  zadəganlar 
əleyhinə üsyanı baş verdi. Bu hadisələr zaman ı şirvanşah Huşəng şirvanlılar tərəfindən 
öldürüldü.  Feodallar  Huşəngin  əmisi  oğlu  şey x  I  İbrah im  Su ltan  Məhəmməd  ibn 
Keyqubadı  şirvanşah  seçdilər.  O,  Məzyədilər  sülaləsinin   bir  qolu  o lan  Dərbəndi 
Şirvanşahları  sülaləsinin  (1382-1538-ci  illər)  əsasını  qoydu.  Şeyx  İbrah im  Şəki 
kəndlərindən birində əkinçiliklə  məşğul olan zadəgan mənşəli yo xsullaşmış feodal idi. 
Böyük  feodal  və  görkəmli  dövlət  xadimi  olan  şeyx  İbrahim  Tey mu run  Azərbaycana 
hücumu  zamanı  ona  itaət  göstərərək,  ölkənin   dağıdılmasının   qarşısını  ald ı  və  onun 
rəğbətini  qazanaraq  Şirvanın  hakimi  təyin  olundu.  1392/3-cü  ildə  Teymu r  oğlu 
Miranşahı Şirvanın, o cü mlədən  Bakın ın hakimi təyin  etdikdə belə şirvanşah özünün 
şirvanşah titulunu saxladı.
59
 
H.787 (1385/6)-c i ildə Qızıl Orda xanı To xta mış 90 minlik ordu ılə  Azə rbaycana 
soxuldu.  O, Şirvanın bir sıra şəhərlərin i v iran edərək Təbrizə yollandı. H.791-792-ci 
illərdə   (1388/9  və  1389/90-c ı  illər)  Ba kıda,  Şa ma xıda  və  Şəbəranda  To xta mışın 
adından sikkə kəsilmişdi.
60
 La kin To xta mışın ordusu ölkəni te zliklə  tərk etdi. 
1387-c i ildə Tey murun qoşunları yenidən Şirvana gird i. Mənbələr xəbər verirlər 
ki, Tey mur XIV əsrin sonlarında Dərbənd limanından keç mişdir. Onun burada olmasını 
XIV  əsrin  sonunda  Bakıda  onun  adından  kəsilmiş  gümüş  və  mis  sikkə lər  də  təsdiq 
edir.
61
 Yeddiillik müharibə (1399-1405-c i illər) za manı Tey mur Kiç ik Asiyaya (Ru ma), 
Osmanlı  sultanı  Bəyazidə  qarşı  yürüş  etdi.  Bu  müharibədə  Teymu run  tərəfində 
şirvanşah İbrahim də iştirak edirdi. Tey mur h.803 (1400)-cü ildə Suriyaya daxil o larkən 

---

69 
 
onu müşayiət edən Şeyx İbrahim Hələbə gəlmişdi.
62
 
Teymur h.807 (1405)-c i ildə ö ldükdən sonra Şirvan qısa bir müddət müstəqillik 
eldə etdi. Bu illə rdə bir sıra şəhərlərdə Tey murilər əleyhinə üsyanlar qalxd ı. 
Da xili siyasi və ziyyətdən, şəhər və kənd əha lisin in mü xtə lif təbəqələri arasında 
böyük rəğbət qazanmasından istifadə edən şirvanşah I İbrahim 1406-cı ildə
63
 Qarabağı 
və Təbrizi tutdu.  Lakin  Cə lairi  Əh mədin  Cənubi Azərbaycana qayıt ması  ilə ə laqədar 
İbrahim  tezliklə  Təbrizi  tərk  edərək,  qoşunlarını  Araz  çay ının  o  tayına  apardı. 
Qaraqoyunlu  sultanı  Qara  Yusiflə  sultan  Əhməd  arasında  müharibə  zamanı  sonuncu 
şirvanşah  İbrahimdən  kö mək  istədi.  Şirvanşah  dərhal  Şirvan  qoşunlarını  oğlu 
Kəyumə rsin başçılığ ı ilə sultan Əh mədin  kö məyinə göndərdi. Su ltan Əh məd 1410-cu 
ildə  darmadağın  edilərkən  Kəyu mərs  Təbrizin  həndəvərinə  yaxınlaşdı.  Gecə  o,  Qara  
Yusifin qoşunlarının qəfil hücumuna  mə ruz qalaraq əsir alındı. Qa ra  Yusifin ə mri  ilə  
Kəyumə rs Ərc iş qalasında saxlanırdı. Şirvanşah oğlunun geri qaytarılması üçün böyük 
miqdarda  pul  təklif  etdi.  La kin  Qara  Yusif  Kəyu mərsi  tə mənnasız  bura xaraq,  hədsiz 
iltifat göstərdi və onunla atası Şey x İbrah imə tabe olmaq tələb i  ilə  məktub göndərdi. 
Şirvanşah Kəyumərsin xəyanət etməsindən, atasını devirərək Qara Yusiflə onun vassalı 
olmaq barə-sində sazişə girməsindən şübhələnərək oğlunu edam etdirdi.
64
 
1412-c i  ildə  A zərbaycan  Qa ra  Yusifın  hücumuna  mə ru z  qa ldı.  H.815-c i  ilin 
şaban ayında (6.X-5.XII.1412-ci il) Kür çayın ın sahilində baş verən böyük vuruşmada 
Qara  Yusif  İbrah imi  7  oğlu  ilə  birlikdə  əsir  alaraq  şirvanlıları  və  onların  müttəfiqi 
gürcüləri  məğubiyyətə uğratdı. Qara  Yusif  Şirvan kəndlərinin əksəriyyətini dağıtdı və 
mahalların b ir ço xunu amansızcasına qarət etdi. 
Qara  Yusif  te zliklə  İbrahim  üçün  Təbriz  tac irlərindən  böyük  miqdarda  can 
bahası alıb onu azad etdi. 1413-cü ildə şirvanşah Qara  Yusifin vassalı olmasın ı qəbul 
edib Şirvana qayıtdı. Bu vaxt Bakı və Şirvanın d igər şəhərləri Qaraqoyunlu dövlətinin 
hakimiyyəti alt ına keçir. La kin  bu vassallıq forma l xa rakter daşıyırdı. Be lə ki, şirvanşah 
İbrahim,  əvvəlki  kimi  otuz  beş  il  ərzində  hökmranlıq  etdiyi  Şəkidən  Dərbəndədək 
Şirvanın  tam  hakimi  idi.  Şirvana  qayıtdıqdan  sonra  qoca  yaşlı  Şey x  İbrahim  üç  il 
hakimiyyət  sürərək  h.820  (1417)-c i  ildə  ö lmüşdür.  Şey x  İbrah im  qonşu  ölkələrlə, 
Gü rcüstan  və  Dağıstanla  müttəfiqlik  və  dostluq  əlaqələri  saxlay ırdı.  Şey x  İbrahim 
zaman ında  Dərbənd  şəhəri  və  mahalı,  Muğan  düzünün  bir  hiss əsi  Şirvanşahların 
torpaqlarına daxil idi.
65
 Görkə mli dövlət xadimi, cəsur sərkərdə və mahir dip lo mat olan 
Şey x İb rahim Şirvanı güclü və müstəqil dövlətə çevirə b ilmişdi. 
XV əsrin əvvəlindən XVI əsrin əvvəlinə kimi ö lkə  yadelli əsarətdən azad edildi 
və bu vaxtdan Şirvan 100 ilə  ya xın müstəqil dövlət o laraq yaşamışdır. Onun hakimlə ri 
Teymurilər dövründə özlərinə sultan titulu götürmüşdülər. İb rahimin oğlu və  varisi I 
Xəlilüllah  (h.820-869  (1417-1465)-cu  illə r)  müstəqil  hökmda r  kimi  ha kimiyyət 
sürmüşdür.  I  Xəlilüllah  da  xarici  siyasətdə,  atası  kimi,  Qaraqoyunlu  hökmdarları  ilə 
şiddətli  mübarizə  aparan  Tey murilərə  mey l  göstərmək  mövqəyində  dururdu.  Gənc 
Xəlilüllah  ta xta  çıxandan  sonra  Qaraqoyunlu  padşahlarından  asılılığın ı  tanımaqdan 
imtina  etdi.  65  yaşlı  Qara  Yusifin  1420-ci  ilin  noyabrında  Teymu run  oğlu  Şahru xla  
(1405-1447-ci illər) müharibə  za manı qəfil ölü mü  Azə rbaycanın siyasi əhvalın ı dəyişdi. 

---