[]

70 
 
1420-c i  ildə  Orta  Asiyaya  və  demək  o lar  ki,  bütün  İrana  sahib  olan  Şahru x  Təbrizi 
tutduqdan sonra Araz çayını keçərək q ışlamaq üçün Qarabağda dayananda bir çox  iri 
feodallar, o  cü mlədən şirvanşah Xəlilüllah və onun qardaşı Mənuçöhr öz sədaqətlərini 
bildirmə k və iltifata na il olmaq üçün bol hədiyyələrlə onun hüzuruna gəldilər. Şahru xu  
Şirvanşahlarla  Şey x  İb rahim  və  onun  oğlu  Xəlilüllahla  ço xdankı  ittifaq  bağlayırdı. 
Şirvanın müstəqilliyin in qorunub saxlan ması Qara Yusifin oğlu İsgəndərlə mübarizədə 
sadiq müttəfiq  tap mağa çalışan Şahru xun  görüşü onları bir-birinə daha da yaxın laşdırdı. 
Və Şirvanşah Qarabağa, sultanın iqa mətgahına gələndə sonuncu onunla qohum olmaq 
istədi və Xə lilü llahı Qara  Yusifın  dul a rvadı  - M iranşahın oğlu, Tey murun nəvəsi olan 
Əbu  Bəkrin  qızına nişanladı.  Qara  Yusif onu babası Miranşahın həlak olduğu döyüş 
zaman ı  ələ  keçirmiş  və  tezliklə  evlən mişdi.  Şirvanşahın  anası  Şirvandan  qiymətli 
hədiyyələr gətird i və h.824-cü  il rəbiü ləvvəl ay ının 29-da (3 apre l 1421-ci il),
66
 çərşənbə 
günü  Qaraköpəkdə   toy  məclisi  quruldu.  Şahru xun  simasında  yüks ək  və  qüdrətli 
qohumuna  arxa lanan  Xəlilüllah  öz  mövqeyini  möhkə mləndird i.  İsgəndərlə  Şahru xun 
qoşunları  arasında  yüksək  və  qüdrətli  qohumuna  arxalanan  Xəlilüllah  öz  mövqeyini 
möhkəmləndirdi.  İsgəndərlə  Şahru xun  qoşunları  arasında  gedən  vuruşmalarda 
şirvanşah da Şirvan hərbi dəstələri  ilə  iştirak etmişdir.  İsgəndər Şahruxla  müharibədə 
məğ lub olmasına baxmayaraq, öz mövqeyini bərpa et məyə, qoşun toplamağa müvəffəq 
olmuş  və  bir  neçə  dəfə  Şirvana  basqın  edərək,  Şamaxın ı  və  bütün  vilayəti  viran 
etmişdir. 
Şahru x h.839 (1435/36)-cu  ildə  İsgəndərə qalib gəld ikdən sonra Təbrizə daxil 
oldu. 
Əl-Mazandarani  xəbər  verir  ki,  h.841-ci  il  səfər  ayının  1-də  (4.VIII.1437) 
Xəlilüllah  Şahru xun  qələbə   çalması  münasibətilə  Təbrizə,  dövlət  xə zinəsinə  Şirvan 
cinsindən  çox  qiy mətli  atlar  -şrqa  göndərmişdir.  Xə lilüllah,  Şirvan  ş əhərlərində, 
xüsusilə, bu zaman Şirvanın paytaxtına çevrilən  Bakıda geniş tikinti  işləri aparmışdır. 
Dəniz  t icarətin in  inkişafı  ilə   bağlı  Bakının   iqtisadi  və  siyasi  əhə miyyəti  xeyli  art ır. 
Şamaxı 1191-ci ildə zəlzələ nəticə-sində dağıldıqdan sonra şirvanşah Axsitan Şirvanın 
ikinci payta xtına çevrilən Ba kını ö zünün iqamətgahı etmişdi.  Ehtima l  ki, Şirvanşahlar 
XII  əsrin  a xırlarından  Bakıda  yaşayaraq,  ş əhərin  müdafiəsinin  qayğısına  qalmışdır. 
Bunu XII əsrin sonu-XV əsrdə istər şəhərdə, istərsə də Abşeronda yaradılmış bir sıra  
müdafiə  tikililəri  -  bürclər,  qəsrlər,  qala  divarları,  yaşayış  evləri  də  təsdiq  edir.  Belə 
hesab etmə k o lar ki, Şirvanın  paytaxtı Şa ma xıdan Bakıya 1191-c i ildə köçürülmüşdür. 
Ölkəsinin və paytaxtı  Bakı şəhərinin abadlığı qayğısına qalan Xəlilü llah ın zamanında 
Şirvanşahlar  sarayı  ko mple ksinin,  karvansara  və  körpülərin  tikintisinə  başlanmışdır. 
Ölkə abadlaşırdı. Xəlilü llah Şirvanda əlli ilə yaxın hakimiyyət sürmüşdür. O, h.869-cu 
ilin zilh iccə ayında (25.VII-23.VIII. 1465-ci il) ölmüşdür.
67
 Onun oğlu və varisi Fə rru x 
Yəssarın  kəsdirdiyi  ilk  sikkə lər  h.869  (1465)-cu  ilə  aiddir.  Şirvanşahlar  dövlətinin 
müs-təqil  yaşamasının  əmin-amanlıq  dövrü  Xəlilüllahın   varisi  Fərru x  Yəssarın 
                                                                 
 
Qaraköpək indiki Füzuli rayonundadır. 
 

---

71 
 
za man ında Səfəv ilə r nəslindən olan Şey x Cüneydin və onun oğlu Şey x Heydərin işğalçı 
kimi Şirvana hücumu nəticəsində fəlakətlə sona çatdı. Şey x  Cüneyd
68
 1460-cı  ildə, I 
Xəlilüllah dövründə baş verən döyüşdə, Şeyx Heydər
69
 isə 1488-ci ildə, Fə rru x Yəssar 
zaman ındakı  vuruşmada  ö ldürülmüşdülər.  Səfəvilər  dövlətin in  banisi  İs mayıl  Səfəvi 
1499-cu  ildə  şirvanşaha  qarşı  yürüş ə  çıxdı.  O,  1500-cü  ildə  Şa ma xın ı  tutdu, 
möhkəmləndirilmiş  Gü lüstan qalasının yaxın lığ ındakı Cəbanidə baş verən vuruşmada 
Fərru x Yəssarın qoşunlarını darmadağın etdi. Fərru x Yəssar bu vuruşmada öldürüldü.
70
 
Mənbələrin  verdiyi  mə lu mata  görə  o,  əsir  alın mış  və  sonra  qolları  bağlı  ha lda 
öldürülmüşdür. İsmayıl atasının və babasının intiqamını almaq üçün əsir aldığ ı bütün 
şirvanlıları qətlə yetirmişdir.
71
 Şirvanın  çiçə klənən şəhər və qalaları İs mayıl tərə findən 
işğal  olun muşdur.  Bakılıların   şəhəri  qəhrəmancasına  müdafiəsindən  sonra 
h.906(1501)-c ı ilin baharında İs mayıl Ba kını da a ldı.  
XVI  əsr  tarixçiləri  Xandəmir  və  Həsən  Rumlu  İs mayıl  Sə fəvinin  Bakını 
almasının təfsilatın ı xəbər verirlər.
72
 
İsmayılın əmri  ilə sərkərdələrdən Məhəmməd  bəy Ustaclı və İlyas bəy Ayqut 
oğlu qoşunların başında Bakı qalasını almağa göndərild i. 
O  vaxt  Bakı  şəhəri  alın maz  qala  sayılırdı.  O,  üçqat  möhtəşəm  divarla,  bir 
tərəfdən  dənizlə,  quruda  isə  geniş  və  dərin  xəndəklə  əhatə  olunmuşdu.  Şəhərə 
yaxınlaşan  qızılbaş  döyüşçüləri  onun  əfsanəvi  Makedoniyalı  İsgəndər  səddini 
xatırladan qala d ivarlarının əzəmətinə heyran qaldılar.
73
 İsmay ıla  bu qalanı tutmaq ço x 
vacib id i.  Çünki Bakı o  vaxtlar  Şirvanın  iri ş əhərlərindən biri və  Xəzər dənizində ən 
yaxşı  tranzit  ticarət  mərkəzi  id i.  Qədimdən   Şirvan-şahlar  xanədanına  sədaqətli  o lan 
mühasirəyə  alın mış  bakılılar  istehkamların ın  alın mazlığ ına,  böyük  silah  və  ərzaq 
ehtiyatına güvənərək igidliklə vuruşurdular. 
Bu va xt Fərru x Yəssarın Bakı, Mah mudabad və Salyan torpaqlarının sahibi olan 
oğlu Qazi bəy Şirvanın dağ qalalarında  müqavimət göstərməkdə davam edirdi.
74
 Qazi 
bəy  olmadığ ı  müddətdə  şəhərin  müdafiəsinə  onun  adı  mənbələrdə  çəkilməyən  cəsur 
qadın olan arvadı başçılıq edirdi. O, İsmayılın təslim olmaq təklifi ilə dilə tutmaq üçün 
yanına gəlmiş elçisinin  edam o lunmasın ı əmr etdi. İs mayılın göndərdiyi və hədə - qorxu  
gələrək, şəhərin təhvil verilməsini tə ləb edən Bakı darğası Əbülfəttah bəyin də başına 
eyni aqibət gəldi.
75
 
Bakılıların inadlı müqaviməti İsmay ıl Səfəv inin sərkərdə Xü lafə bəyin başçılığı 
altında  yeni  qüvvələr  göndərməyə  məcbur  etdi.  Mühasirənin  sonuna  yaxın  o  özü  də 
buraya gəldi. 
Mühasirədəkilərin  təslim  olmaq  istəmədiklərini  görən  İsmay ıl  lağım  atıb  qala 
bürclərindən birinin böyük daşını partlatmağı əmr etdi. Şəhərin müdafiəçiləri divardakı 
yarığı çadır keçəsi ilə tutaraq, daha üç gün duruş gətirdilər. Lakin sonra Səfəvi qoşunları 
şiddətli  həmlə  ilə  qalanı  ələ  keçirib   əhalidən  xeyli  adam  qırdılar.  Bakın ın  70  nəfər 
mötəbər  adamı  artıq  müqavimət  göstərməyin  mənasız  o lduğunu  görərək,  əllərində 
Quran, boyunlarında qılınc, çiy inlərində kəfən İs mayılın hüzuruna gələrə k öz itaətlərini 
ona bildird ilər.
76
 
Burada  Həsən Ru mlunun hekayəti Xandə mirin  mətnindən b ir qədər  fərqlən ir. 

---