176
2 çəllək qalay, 4 çəllək ip lik yu maq.
50
Malların Bakıya daşın ması ço x baha başa gəldi.
Onlar Bakıda çətin sayılırdı. İngilislər qalan mallarını busaya yükləyib Bilgəhə
yollandıla r, la kin gə miləri şiddətli külə k nəticəsində tezliklə sındı və onlar malla rın ın
bir hissəsini və içə risində Ba kıda satdıqları malla rdan əldə etdikləri tale r və qızılla r o lan
qurunu itirdilər. Dərbəndə gəlib çatdıqda onla r paşadan 1000 bat man xa mna a lıb
Həştərxana yola düşdülər.
Berrounun sözlərinə görə, Şirvanın onların olduqları yerlərində xam ipəkdən
başqa qiymətli heç nə almaq mü mkün deyil. Onu da ingilis tacirləri buraya gələndən
bütün ölkədə ipəyə vergi qoyan paşanın əli ilə almaq olar. Paşa ingilis mallarının böyük
bir hissəsini onla rın həqiqi dəyərindən ço x ucuz qiy mətə ö zü götürmüşdü. La kin
əvəzində ingilislərə ö lkədəki qarmaqarışıqlıq və quru yollarının ço x təhlü kəli olması
üzündən onun köməyi o lmadan ala b ilməyəcəkləri qədər mal tədarük etdiy inə görə paşa
onlarla istədiyi kimi rəftar etdi.
51
Göründüyü kimi, türk hakimi ipək tica rətində
bilavasitə iştira k edir və əcnəbilərlə apanlan bu ticarət onun əlindən gəlib keç ird i.
İngilis tacirləri u zun əzab-əziyyətdən sonra öz malları ilə sağ-salamat
Həştərxana gəlib çatdıla r və ingilislə rin Xə zə r dənizində ticarəti bununla başa çatdı.
İngilislərin Moskva Şirkətinin ekspedisiyası uğursuzluqla qurtardı. Belə ki, türklərin
1578-c i ildə Xəzə r dənizinin qərb sahillərini zəbt et məsi ingilislərin burada t icarəti
genişləndirmələrinə mane oldu.
İngilis ticarət şirkətinin göstərilən agentlərindən başqa, XVI əsrin sonlarında
digər ingilis səyyahları - Şe rli Antoni və Perri Uilya m da A zərbaycana gəlmişlər. Şerli
Antoni İrana 1598-ci ildə İranla İngiltərə arasında ticarət əlaqələrin i möhkəmləndirmək
və I Şah Abbası Türkiyəyə qarşı Avropa ölkələri ilə birlikdə çıxış etməyə sövq etmək
məqsədilə gə lmişdi. Şah Şe rlini ya xş ı qəbul edərək ona mirzə rütbəsi vermiş, xristian
tacirlə rinə güzəştlər o lun masını vəd etmiş və Şerlin in məsləhəti ilə 1599-cu ildə onunla
birlikdə mü xtə lif Avropa saraylarına s əfirlik göndərmişdi.
52
Səfirliy in başçısı İran lı Pe rsidski Don Juan adı ilə məşhur olan Hüseynəli bəy
idi.
53
Elç ilər Moskvada, Praqada və Ro mada oldula r, la kin o rada uğur qazana
bilməd ilə r. Praqada XVI əsrə aid köhnə bir binanın (Staro mesto meydanında,
Minutanın yanındakı ev) fasadında 1610-cu ildə İran elçilərinin atların və dəvələrin
üstündə, İran qiyafəsində şəhərə daxil o lmaları təsvir edilmişdir.
XVI əsrin birinc i yarısında Şirvanda yaranmış əlve rişsiz siyasi vəziyyətlə
əlaqədar karvan yolları ilə ticarətin tənəzzü lə uğraması müşahidə olunur. Bununla bağlı
Bakın ın beynəlxalq tranzit ipək ticarətində başlıca dəniz limanı kimi əhəmiyyəti artır.
Bu tica rətdə rus tacirləri də iştira k edirdi. XVI əsrin 50-70-c i illə rində feodal
ara-çəkiş mələ rin in səngiməsi, Səfəvilə r dövləti ilə Osman lı Türkiyəsi arasında
müharibənin müvəqqəti olaraq dayanması ilə əlaqədar bu ticarət genişləndi. Şəhərin
dəniz t icarəti ilə bağlı sahil boyunca salın mış karvansaralar da (bu günədək
B
u s a - gəmi