Ў збекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Ekologiyaga kirish

1. Bu atama nems biologi Ernest Gekkel (1834-1919) tomonidan 1866-1869 yillarda fanga olib kirilgan. Ekologiya XX asrning boshlariga kelib fanning mustaqil sohasi sifatida shakillandi. “Ekologiya” so‘zi grekcha oikis -“uy”, “turar joy” degan ma’noni anglatadi. Milliy amaliyotga ekologiya tushunchasi sekinlik bilan kirib kelgan. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida ingliz fiziologi I.Berdonsanderson, amerikalik olimlar S.Forbe va K.SHreter ekologiya to‘g‘risida yozdilar. Ekologiya xususida AQSHda 1913 yilda CH.Edamsning “Hayvonlar ekologiyasiga oid qo‘llanma”, ingiliz zoologi Ch.Eltonning “Hayvonlar ekologiyasi”, o‘zbek ekologiya maktabining asoschilaridan zoolog olim D.N.Qashqarovning “Hayvonlar ekologiyasi asoslari” kitoblari xozir ham o‘z qiymatini yo‘qotgani yo‘q.

Tegishli texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy etish. Qishloq, o‘rmon va boshqa xo‘jalik tarmoqlaridagi tabiiy jarayonlarning keskin buzilishiga olib keladigan barcha zaxarli kimyoviy moddalarni qo‘llash ustidan qattiq nazorat o‘rnatish. Havo va suv muhitini insonning hayotiy faoliyati uchun zararli yoki salbiy ta’sir etadigan moddalar bilan ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaslik. Qishloq xo‘jalik ekinlarini sug‘orishda suvni tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish, kollektor – zovur suvlarini daryolar, hamda suv omborlariga tashlashni tartibga solish oqava suvlarni chiqarib yuborishni batamom to‘xtatish zarur. Sanoat korxonalarida atmasferaga, suv xavzalariga va tuproqqa ifloslantiruvchi yoki zararli moddalarni tashlamaslik, ularda zamonaviy, samarali tozalash qurilmalari tizimini joriy etish kerak. Boshlang‘iya hom-ashyodan tayyor, provard maxsulot olgunga qadar komples foydalanishga imkon beradigan yangi, zamonaviy, ekologik jixatdan samarali uskunalarni o‘rnatishdan iboratdir.
2. Biosferadagi kechayotgan jarayonlarni o‘rganish, boshqarish, bashorat qilish, inson yashaydigan muhitni saqlash.
3. Respublikaning foydali qazilmalaridan oqilona foydalanish, atrof-muhitni muxofaza qilish foydali qazilmalarni olish va qayta ishlash chog‘ida katta iflosgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik, tog‘-kon sanoatining chiqindilarini o‘zlashtirishni yanada kengaytirish hamda buzilgan erlarni qayta yaroqli xoga keltirish muhim axamiyatga ega bo‘ladi.
4. Katta-katta xududlarda tabiiy sharoitlarni tabiiy zaxiralardan samarali va komples foydalanshni ta’minlaydigan darajada aniq maqsadga qaratilgan, ilmiy asosangan tarzda o‘zlashtirish, biotsenozlar hosil qilish, tuproq umumdorligini oshirish, tabiat va jamiyat orasidagi muvozanatnining buzilishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
5. Tabiatda oz uchraydigan va yo‘qolib borayotgan o‘simlik va xavonlarni muxofaza qilish, ko‘paytirish yo‘llarini ishlab chiqish lozim.
6. Ekologshik kulfatlar chegara bilmasligini nazarda tutgan xolda jaxon jamiatchiligi e’tiborini mintaqaning ekologik muammolariga qaratish lozim. Orol muammosi bugungi kunda chinakam keng ko‘lamli, butun sayyoramizga daxldor muammo bo‘lib qolganligini, uning ta’siri xozirning o‘zidayoq biologik muvozanatni buzayotganligini, bepoyon xududlarda aholining genofondiga xalokatli ta’sir ko‘rsatayotganligini nazarda tutish lozim. Xalqaro tuzilmalarning zaxiralari, imkoniyatlari va investitsiyalarini ana shu muammolarni xal qilishga jalb etish – birinchi darajali vazifadir.
7. Ekologik ong, ekologik ma’naviyat, ekologik ta’lim va tarbiya tizimlarini shakillantirish va bu soxada ommaviy axborot vositalari ishini fasillashtirish lozim bo‘ladi.
Atrof-muhitni muxofaza qilish borasidagi yuqorida qayd etilgan ta’sirchan chora-tadbirlarni amalga oshirish yaqin vaqt ichidayoq olingi tizimdan yosh respublikaga mos bo‘lib qolgan ekologiya soxasidagi ko‘pgina illatlar, kamchiliklar va xolatlarni bartaraf etish imkoniyatini yuzaga keltiradi. SHuningdek, keng ko‘lamdagi ekologik tenglik taxdidini barxam toptirish, respublika axolisi uchun zarur shart-sharoitlar hamda ekologik jixatdan musaffo hayotiy muhit yaratish imkonini beradi.