0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Sug‘urta munosabatlari va ularni vujudga
keltiruvchi omillaiY
Qadimda moddiy va boshqa zararlami keltirib chiqaruvchi tabiiy va boshqa 
ofatlami insonlar tasodifiy deb qaragan bo‘lsalar, keyinchalik tabiiy ofatlar sodir 
bo‘lishining turli qonuniyatlari aniqlandi. Mazkur qonuniyatlar ijtimoiv ishlab 
chiqarishning riskli xarakterda kechishi bilan bog'liqdir. Ijtimoiy ishlab chiqarish 
crzida riskni mujassam etishining asosi bu har bir mulk egasi yoxud ishlab 
chiqaruvchi o‘z moddiy holati yaxshilanib borishidan manfaatdor ekanligida namoyon 
bodadi. Shuni ta’kidlash joizki, manfaatdorlar soni tasodifiy hodisalar oqibatida zarar 
ko‘rgan subyektlaming soniga nisbatan har doim ham ko‘p bo'lgan. Bu holat esa, o ‘z 
navbatida tasodifiy hodisalar oqibatida ko‘rilgan zarar hajmini oldindan aniqlash, 
uning manfaatdor shaxslar o‘rtasida xolisona tarzdagi taqsimoti amalga oshirilishini 
taqozo etgan. Bunday zarurat manfaatdor subyektlar ehtimolikka ko'ra, tasodifiy 
tarzda ko'radigan zarar(lar)ini bartaraf etish vaqoplash xarajatlari to‘lanishini nazarda 
tutuvchi jamiyatlarga birlashganliklari oqibatida sug‘urtaning ilk shakli. ya'ni o ‘zaro 
sug'urtalash yuzaga keldi.
3 Mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlangan.
12

---

Dastlabki davrlarda. sug'urta munosabatlarida zarar(lar)ini bartaraf etish va 
qoplash xarajatlari to'lanishi manfaatdor subyektlar o'rtasida natural tarzda 
taqsimlash orqali amalga oshirilgan bo'lsa. keyinchalik tovar-pul munosabatlarining 
rivojlanishi bilan ular ham naqd pul to io vi shaklida amalga oshirila boshlangan. 
Sug'urta munosabatlarida zararlaming naqd pul to'lovi shaklida qoplanishi, eng 
avvalo o‘zaro sug'urtalash uchun keng imkoniyatlami yuzaga keltirdi.6 Ta’kidlash 
o ‘rinliki, o'zaro sug'urtalash shartlariga ko'ra, sug'urta hodisasi ro‘y berganidan 
so'ng, sug'urta mukofotlari sug'urta fondiga jamg'arilishi hisobiga entas. balki zarar 
taqsimotiga ko'ra. bevosita qoplama toiov(lar)i amalga oshirilgan.