0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi toshkent moliya instituti

10

---

2-MAVZU.
SUG‘URTADA RISK TRANSFERI
2.1. Risklar transforming mohiyati.
Dunyoning rivojlangan mamlakatlarda risklar transferi va transformatsiyasi 
sug‘urta faolivati orqali amalga oshirilishi ishlab chiqarish (xizmat ko'rsatish. ish 
bajarish) jarayoni uzluksizligi va uz\’iyligini ta'minlashda muhim ahamiyat kasb 
etmoqda. Shu bois. sug'urta barqaror iqtisodiy taraqqiyotning asosiy omillardan biri 
b o iib qolmoqda.
Shuningdek. sug'urta salmoqli hajmdagi investitsivalar kiritilishini ham 
ta'minlovchi sohaga aylanganligini alohida e’tirof etib o’tish o'rinlidir. Xususan, bu 
borada hayot sug'urtasi klass(tur)lari bo‘yicha risklar transferi va transformatsiyasi 
jabhasida faoliyat yurituvchi 
sug'urta tashkilotlarining salohiyati yuqoridir. 
Mamlakatimizda sug'urta faoliyati jadal sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan bozor 
iqtisodiyoti infratuzilmasining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi.
Sug'urtaning 
iqtisodiyotdagi 
muhim 
o ‘mini 
aniqlashda 
sug'urta 
munosabatlarining tadrijiy rivojlanishini tadqiq etish. eng aw alo. ulaming vujudga 
kelish sabablari va mohiyatini ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Sug'urta munosabatlari ham barcha iqtisodiy munosabatlar kabi o'zaro 
manfaatdor bo'lgan tomonlaming mas'uliyatlari ma'lum shartlarga asoslanib amalga 
oshirilishi. xususan, rasmiy tarzda bitimga kelishlari (shartnoma tuzizlari) natijasida 
vujudga keladi. Bunda sug'urtalanuvchi risk yuz berishi oqibatida ko'rish ehtimoli 
bo'lgan zarar(lar)dan o'zini himoyalash va o 'z zimmasidan riskni imkon qadar soqit 
qilishdan, 
sug'urtalovchi 
esa, 
ma’lum 
to io v
(sug'urta mukofoti) 
evaziga 
sug'urtalanuvchining riskini zimmasiga olishdan manfaatdor ekanligi namoyon 
bo'ladi.
Shunga ko'ra. ta'kidlash mumkinki, sug'urta munosabatlarini harakatlan- 
tiruvchi asosiy kuch bu sug'urta hodisalarining yuz berishi ehtimolligi hisoblanadi. 
Aynan sug'urta hodisasi, ya’ni risk yuz berishi oqibatida ko'rishi ehtimol bo'lgan 
zarar 
(yo'qotish) 
bir 
tomondan 
sug'urtalanuvchini, 
ikkinchi 
tomondan 
sug'urtalovchini o'zaro sug'urta munosabatlariga kirishishlariga omil bo'ladi (3.1- 
rasm).
Sug'urta uning nazariyasiga daxldor ilmiy adabiyotlai'da subvektlar tomonidan 
ko'rilgan zarar(lar)ni sug'urtalanuvchilar o'rtasida taqsimlash orqali qoplash usuli 
sifatida talqin etiladi. Sug'urta qoplamalari esa, mazkur faoliyat samaradorligiga 
bevosita ta’sir etuvchi ahamiyatli omil sanaladi.
Sug'urta munosabatlari subvektlari sifatida sug'urtalanuvchilar tomonidan 
to'langan sug'urta mukofotlari evaziga shakllantirilgan maxsus zaxira hisobidan risk 
oqibatida ko'rilgan zarar(lar) bo'yicha sug'urta qoplamalari to'lovlari amalga 
oshiriladi.
Bu o'rinda, sug'urtani aynan riskdan ommaviy himoya vositasi sifatida qarash 
uning davrivlik davomidagi tadrijiy rivojlanish jarayoni natijasida vujudga 
kelganligini qayd etib o'tish lozim.
11

---

2.1-rasm.