1 – Tajriba ishi Mavzu: Sanoat korxonalari va muassasalarda mikroiqlim sharoitlarini aniqlash Mashg`ulotning maqsadi

L
v
=20lg(V/V
o
)
;
L
a
=20lg(a/a
o
)
L
v
L
a
- bu tebranma xarakatning tezligi va tezlanish (DB) V
1
a - tezlik o’rta kvadratik (m/s) va 
tezlanish (m/s
2
) V
o
; a
o
- boshlangich tebranma kattalik va tebranish tezlanish (V
o
=5
.
10
-8 
m/s),(a
o
=3
.
10
-4
m/s
2
) Tebranma harakatning odamga ta’siri bosh og’riqni keltirib chiqaradi,uxlash qobiliyati yo’qoladi, 
qon bosimini oshiradi va qo’l oyoqda titrash kasalliklarini keltirib chiqaradi.Tebranish harakatning 
odamga bo’lgan ta’siri 3 dan 30 Gs gacha. Bunday tebranma kattalik odam organizmini ba’zi joylarida 
ya’ni qo’l, oyoq, yelka yoki tana kasallanishiga qadar olib keladi.GOST 12.1012-78 SSBT da tebranma 
harakat texnika xavfsizligi bo’limiga kiritilgan tebranma harakati 3 yo’nalishda bo’ladi. Mehnat 
muhofazasini standartlash sistemasiga asoslanib, tebranma harakatni normallashtirish,umumiy va lokal 
tebranmalar alohida koordinata sistemalarining bo’ylama o’qiga nisbatan 3 ta o’zaro perpendikulyar 
yo’nalishda bo’ladi. Umumiy tebranma harakat uchun X U o’qlar bilan (1-rasmga qarang) bog’liq. 
Bunda vertikal o’q, X gorizontal o’q ya’ni orqadan ko’krak qafasi yunalishiga 2; U gorizontal o’qi bo’lib 
harakati o’ng yelkadan chap yelkaga nisbatan o’q chizig’iga aytiladi. Lokal (mahalliy) tebranmalar 
uchun buylama o’qlar Xr,Ur bilan belgilangan (2-rasmga qarang). Bunda Xr o’qi qo’lning tebranish 
manbai bilan teng kelgan o’qiga mos keladi.O’q esa yelka old tomonining bo’ylamasiga yo’naltirilgan va 
Ur oqi bo’lsa, qo’lning ustki barmoqlarida tebranish manbaiga qarab yo’nalgan.Umumiy transport 
vositalari tebranmalarning ruxsat etilgan qiymati ilovaga keltirilgan. Misol uchun tezlanishi X ga 0.224 
oktava bulgan chastota GS xisobida 0.8 buladi va xokazo.Tebranma harakatdan saqlanish uchun bir 
nechta usul bor.Manbada tebranma harakatning kamayishi (eng yaxshi usul,lekin hamma vaqt ham sodir 
bo’lmaydi). Deformalash usuli bilan tebranmani himoyalash: ya’ni mashina detallarini tebranish 
amplitudalarini (6) detallarga mo’rt qayishqoq materiallarni qo’llash bilan kamaytirish (rezina,mastika 
moy mahsulotlari).Tebranma yutuvchi vositalar: ya’ni mashinalarni qattiq yirik fundamentlarga o’rnatish 
tebranishni qoplovchi vositalar: ya’ni mashina konstruksiyasiga nisbatan tebranish manbasidan uning 
ba’zi elementlari bo’lmasligi bilan kelib chiqadi. Tebranmalarni qoplovchi vosita sifatida po’lat 
prujinalar va risorlar rezinaviy vositalar ishlatiladi.Tebranma harakatni qoplovchi vositalarni tanlashda 
uning samaradorlik himoyalanish darajasini hisobga olishda va tebranma chastotasining tebranmani 
qoplangan sistemaga nisbatiga tenglik darajasi 2 dan kam bulmasligi kerak. Agar tebranmaning majburiy 
chastotalari shaxsiy chastotasiga qaraganda to’g’ri bo’lmasa, unda tebranmani qoplovchi vositani ham 
foydasi bulmaydi.Unda sistemada rezonans paydo bo’lib tebranish o’sib boradi. Shuning uchun 
amaliyotda quyidagi qiymatiga (K
a
) rioya qilishadi. Bu esa majburiy tebranmalar chastotasining oshishi 
hisobida yoki shaxsiy chastotaning kamayishi hisobida bajariladi. 
Tebranmalarning shaxsiy chastotasi kamayishiga sabab, mashinalarning og’ir vazn ostida 
qoplovchi vositalarning cho’kishidir. Bu quyidagi tenglama asosida aniqlanadi.