1-bob. Yangi sanoatlashgan mamlakatlar iqtisodiyotining umumiy tavsifi

1-bob. Yangi sanoatlashgan mamlakatlar iqtisodiyotining umumiy tavsifi
1.1 Yangi sanoatlashgan mamlakatlar uchun mezonlar
Yangi sanoatlashgan mamlakatlar (NICs) so'nggi o'n yilliklarda ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha sifatli sakrashni boshdan kechirgan rivojlanayotgan mamlakatlar guruhidir. Bu mamlakatlar iqtisodiyoti qisqa vaqt ichida rivojlanayotgan mamlakatlarga xos qoloq iqtisodiyotdan yuqori darajada rivojlangan iqtisodiyotga oʻtishni amalga oshirdi. Jahon sanoat taraqqiyoti jarayonida davlatlarning umumiy massasidan yangi sanoat mamlakatlari (NIC) guruhi vujudga keldi.XX asrning 70-80-yillari. Bu mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishning yuqori sur'atlari bilan ajralib turdi, bu boshqa rivojlanayotgan va sanoati rivojlangan mamlakatlarning o'xshash ko'rsatkichlaridan yuqori edi. Didenko N.I., Xalqaro iqtisodiyot Rostov -n-D.: Feniks, 2007. - 784 p. Binobarin, NISni mavjud mamlakatlar guruhlariga: rivojlanayotgan, rivojlangan, iqtisodiyoti oʻtish davridagi mamlakatlarga taalluqli qilib boʻlmaydi. Ular jahon xo`jaligida alohida o`rin egallab, yangi mustaqil guruh tuzdilar.
Mamlakat NIS maqomini quyidagi mezonlar asosida oladi:
Aholi jon boshiga YaIM;
o'rtacha yillik o'sish sur'ati;
ishlab chiqarish sanoatining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi (u 20% dan oshmasligi kerak);
sanoat mahsulotlari eksporti hajmi va ularning umumiy eksportdagi ulushi;
• chet elga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar hajmi;
• Sami iqtisodiy rivojlanishning yuqori sur'atlarini namoyish etadi (birinchi to'lqinning NIS uchun yiliga 8%);
• yetakchi sanoat - ishlab chiqarish sanoati;
• eksportga yo'naltirilgan iqtisodiyot (Osiyo modeli);
• faol integratsiya;
• dunyoning yetakchi davlatlarining TMKlaridan qolishmaydigan o'z TMKlarini shakllantirish;
• yuqori texnologiyalardan foydalanish
Ba'zi ko'rsatkichlarga ko'ra, NIS bir qator sanoati rivojlangan mamlakatlarning o'xshash ko'rsatkichlaridan yuqori. 30 yil davomida (1960 yildan 1990 yilgacha) butun Osiyo mintaqasining iqtisodiy rivojlanish sur'ati yiliga 5% dan ortiq bo'lsa, Evropa mamlakatlarida bu ko'rsatkich 2% ni tashkil etdi. Rivojlanishning sanoat yo'liga o'tgan rivojlanayotgan mamlakatlar xorijiy sarmoyalarni jalb qila boshlaydi va tashqi savdo o'sishini rag'batlantiradi.
Eksportdan tushgan daromadlar eng istiqbolli tarmoqlarni rivojlantirishga sarflanadi. 1960-yillarda Sharqiy Osiyo va Lotin Amerikasi davlatlari bu yoʻldan borishgan. Sharqiy Osiyoda kapital asosan ishlab chiqarish va birlamchi sanoat tarmoqlariga, Lotin Amerikasida - savdo, xizmat ko'rsatish va ishlab chiqarishga yo'naltirilgan .
NIS Janubi-Sharqiy Osiyo. 1990-yillar oʻrtalarida toʻrtta “kichik ajdaho”, shuningdek, Tailand va Malayziya dunyoda ishsizlik darajasi eng past boʻlgan davlatlar edi. Ular sanoatlashgan mamlakatlarga nisbatan mehnat unumdorligining orqada qolgan darajasini ko'rsatdilar. 1960-yillarda Sharqiy Osiyo va Lotin Amerikasining ayrim mamlakatlari shu yoʻldan – NISdan bordilar.
Bu mamlakatlar iqtisodiy o'sishning tashqi manbalaridan faol foydalandilar. Bularga, birinchi navbatda, sanoati rivojlangan mamlakatlardan xorijiy kapital, texnika va texnologiyalarni tekin jalb etish kiradi.
NISni boshqa mamlakatlardan ajratishning asosiy sabablari:
1) bir qator sabablarga ko'ra ba'zi NIS sanoati rivojlangan mamlakatlarning alohida siyosiy va iqtisodiy manfaatlari doirasiga tushib qoldi;
2) NIS iqtisodiyotining zamonaviy tuzilmasining rivojlanishiga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar katta ta'sir ko'rsatdi. NIS iqtisodiyotiga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar rivojlanayotgan mamlakatlardagi to'g'ridan-to'g'ri kapitalistik investitsiyalarning 42% ni tashkil qiladi. Asosiy investor AQSh, keyin esa Yaponiya. Yaponiya sarmoyasi NISni sanoatlashtirishga yordam berdi va ularning eksporti raqobatbardoshligini oshirdi. Ular NISning yirik ishlab chiqarish mahsulotlari eksportchilariga aylanishida ayniqsa sezilarli rol o'ynadi. Kapitalning asosan ishlab chiqarish va birlamchi sanoat tarmoqlariga oqib kelishi Osiyo NIS uchun xarakterlidir. O'z navbatida, Lotin Amerikasi NIS kapitali savdo, xizmat ko'rsatish va ishlab chiqarishga yo'naltirildi. Xorijiy xususiy kapitalning erkin kengayishi NISda xorij kapitali boʻlmagan iqtisodiyotning deyarli birorta tarmogʻi yoʻqligiga olib keldi. Osiyo NISga investitsiyalarning rentabelligi Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi o'xshash imkoniyatlardan sezilarli darajada oshadi;
3) "Osiyo" ajdarlari xalqaro iqtisodiy vaziyatdagi bu o'zgarishlarni qabul qilib, o'z maqsadlarida foydalanishni maqsad qilgan.
Transmilliy korporatsiyalarni jalb qilishda quyidagi omillar muhim rol o'ynadi:
1) NISning qulay geografik joylashuvi;
2) deyarli barcha NISda sanoatlashgan mamlakatlarga sodiq avtokratik yoki shunga o'xshash siyosiy rejimlarning shakllanishi. Xorijiy investorlarga o'z investitsiyalari xavfsizligining yuqori darajadagi kafolatlari berildi;
3) Osiyo NIS aholisining mehnatsevarligi, mehnatsevarligi, intizomi kabi noiqtisodiy omillar muhim rol o'ynadi.
Ko'pgina NISning iqtisodiy rivojlanish sur'atlari ko'plab rivojlangan mamlakatlarnikidan sezilarli darajada oshadi. Sanoat mahsulotlarining ayrim turlarini, shu jumladan bilim talab qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqarishda NIS kapitalistik iqtisodiyotda etakchi o'rinlarni egalladi. Bu mamlakatlarning eksporti yanada jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Tatarnikov E.A., Jahon iqtisodiyoti, Moskva, 2000 yil aprel, 2005. - 238 p.