1 Hümayi rş e
Yüklə 7,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
H Ü M A Y İ - Ə R Ş 71 Məktubu götürən zatlar Ümmətin bu iki fədakarı Bərgüşad çayı kənarında Sofili 34 adlanan kənddə bir biçarə dul qadının oğulları olub, birinin adı Molla Əbdürrəhim, digəri Molla Rəsuldur. Şeyx Hacı Həmzə əfəndidən təhsil görməkdə imişlər. Ustadlarından gələn təklifə qorxmadan dərhal razılıq vermişlər. Nə üçün? Çünki Allahın rizasını vətən və millətlərinin uğrunda çalışmaqda görmüşdülər. Təəssüf ki, ümidləri hasil olmadan həyatlarının sonuna varmış bu iki bədbəxt şəhid olacaqlarını da təxmin etməmişdilər. Aqibətləri Xan bağında toplanmış məclis sona yetib hər kəs öz evinə qayıtdıqdan, bu biçarələr də ümid yolculuğuna yönəldikdən sonra bəziləri arasında dedi- qodu çıxmış ki, guya üç sünni şiə xanədanından bir zatın evində toplanmışlar. Daha doğrusu, sünni üləması qorxmadan onların xanədanlarının evlərinə gəlib-gedib istirahət edirmişlər, müvafiq olmuşmu?! Buna bənzər sözlər. Xalq arasında şayiələr çoxalmış. İllərdən bəri vicdanlarında gizlənib qalmış, imkan əl verməmiş arzularını yerinə yetirmək üçün hər yola baş vurmağa başlamışlar. Bu sırada Xasay xanın xidmətçisindən lazım gələn məqamlar da öy- rə nilirdi. Vicdanlarında gizlənib qalmış arzuları nə idi. Sünniləri hər nəyə başa gəlirsə-gəlsin, zərərə uğratmaq və xüsusən də Xasay xan kimi təəs sübkeş sünni ləzgi xanədanına mənsub bir zatı Şuşa qalasından uzaq- laş dırmaq arzusu idi. Bunun səbəbi isə Mehdiqulu xanın taxtında Xasay xanı görmək istəmədikləri kimi nə olursa olsun, sünnilərə qarşı dərin bir düşmənçilik, yazıya sığmayan bir ziddiyət mövcud idi. Buna əsasən, Xan qızının evində ən təəssübkeş bir sünni xanzadəsi yaşayır və adı çəkilən xanın yanında da ən çox sünni üləmasının təltif edilməsi və onlara ikram olunması bunların hissiyatını coşdururdu. Hər narazının və müxalifin ilk fürsətdə heç bir mənfi vasitəni qaçırmadıqları kimi bunlar da nə bahasına olursa olsun, bundan istifadəni əldən vermək istəməmişlər. Bir neçə “qabaqcıl şəxs” keyfiyyəti yalan-yanlış Rus hökumətinə xəbər vermiş. Təəssüf ki, Rus hökuməti tərəfindən bu iki zatın şəxsiyyəti və qiyafələrinin təsbit edilməsi gecikməmiş, izləri təqib edilərək Rəvanda tutulmuşlar və axtarış nəticəsində üzərlərində çıxan sənədlər səbəbilə saxlanılmışlar. Aparılan dindirilmədə islamiyyətə yaraşan qəhrəmancasına bir tövr ilə həqiqəti qəti şəkildə inkar etmişlər. Bunlara xeyli əzab və işgəncə verməklə bir nəticə əldə edilməyəcəyi anlaşılaraq çarə olaraq bunları satan kimsələrlə üzləşdirmək qərara alınır. Bu haldan Xasay xan mərhum xəbərdar olur və dərhal iki fədakarı yola çıxararaq gecə ikən birini Cicimliyə, birini də Ağdaşa göndərmişdir. Cicimliyə yetişən fədakar, məsələnin əhəmiyyətini layiqilə təsvir etmiş və Şeyx Hacı Həmzə əfəndi həzrətləri tərəfdarları ilə o gecədən etibarən bölgəni tərk edərək 12 saat içində Araz çayından İran hüduduna keçmişdir. 1267-ci [m.1850/1851] ilin nəhayətindədir. 34 Qarabağın Araz çayı kənarında Molla Məhərrəmli kəndindən yazıçı alim Abdullah əfəndinin rəvayətinə görə, Bərgüşad çayı kənarında Sofili kəndi olmayıb, Kür çayı kənarında Allahilər kəndindəndir. Mərhum Mehrəli əfəndi həzrətləri belə rəvayət edirmiş. 72 H Ü M A Y İ - Ə R Ş Şuşa şəhərinin XIX əsrdəki görünüşü Şuşa qalası Xan sarayı altında şəbeh mərasimi. 1865 V.Vereşagin l l d b h h d k Əhməd əfəndi həzrətləri Əhməd əfəndi həzrətlərinə göndərilən zat isə, vaxtında yetişə bilmə- diyindən Əhməd əfəndi tutulmuş və qandallanaraq fayton içərisində Sibirə göndərilmək üçün mühafizəçilərin arasında olduğu zaman qasid ona gəlib çata bilmişdir. Çox təəssüflə qeyd edilməlidir ki, “Ruslar Əhməd əfəndinin müəyyən bir zamanda Şuşa qalasına getməsi və qayıtmasına dair təhqiqat aparmaq lüzumunu hiss etmiş və bu təhqiqatını ruspərəst, “müsəlmanıq” deyən dinsizlər vasitəsilə həyata keçirmiş. Və onlar da tərəddüd etmədən –heç bir şeydən xəbərdar olmadıqları halda Rus hökumətinin öyrətdiyi tərzdə üzünə qarşı şahidlik etmişlər. Əgər bu rəvayət doğrudursa, (Allahın lənətinə gəlsinlər) ətrafı rus kazakları ilə əhatə olunmuş araba içərisində qandallanaraq peyğəmbəranə bir əda ilə boy göstərən bu müqəddəs vəsfli zata qarşı dinsiz, vicdansız insanlardan bir neçəsi: “Bu halın iləmi nəhəng hökumətə qarşı durmaq istəyirdin, sarsaq, axmaq” kimi ədəbsizcə təzyiq etmişlər. Bu mələkxislət zat bunların tərbiyəsiz təcavüzlərinə qarşı mübarək başına işarə edərək “Bununla cahana qarşı qoyacaqdım. Fəqət nə edim ki, müqəddəratımızı sizin kimi iblislər pozdu” –demiş və bu sözünün ardınca ovucunu açaraq, içərisindəki barıt və qurşunları göstərmiş. “Bu cür xəbis vasitələr qorxusu, dünya malı həvəsilə dinini dünyaya dəyişənlər hər zaman alçaqdır”- dediyini, rus məmurlarının bu söhbət əsnasında sözünü kəsmədiklərini, ancaq nəticəni haraya bağlayacağı anlaşılmayan bir sıra buna bənzər sözləri bitmədən arabanın dərhal hərəkət etdiyini və Əhməd əfəndinin bir çox mühafizəçilərin nəzarətində uzaqlaşdırıldığını, şübhəsiz, Sibirə aparıldığını bizə öz dürüstlüyü ilə seçilən və əyani surətdə bu hadisəni müşahidə edən, sözünə etibar edilən Nəbi dayı rəvayət etmişdir. Onun yarsız-kimsəsiz diyarda ﺍﺪﻴﻬﺷ ﺕﺎﻣ ﺪﻘﻓ ﺎﺒﻳﺮﻗ ﺕﺎﻣ ﻦﻣ [qürbətdə qərib olaraq
Haqqında ailəsi də məlumat ala bilməmişdir. Mübarək məzarı onu sevənlərin və ariflərin qəlblərindədir. Şübhəsiz ki, o ali xislətli zatın bu surətlə yoxa çıxması namus və vicdan ərbabını incitmişdir. Fəqət fələyə qarşı belə iftixar edə bilərəm ki, belə bir mücahidi öz qələmimlə yaşatmağa müvəffəq oldum. Eyni zamanda onu satanların ruhlarını incitmək fürsəti də mənim qələmimə nəsib olmuşdur. Bunun üçün də ayrıca iftixar hissi keçirirəm. Namus və vicdan əhlindən bu zatın xeyirlə yad edilməsini rica edirəm. O diyar xalqından olan hər zat bu məsələyə aşina olduqda xati rə- sini yaşatmağa çalışmaları böyük bir vəzifədir. Mübarək ruhu üçün Fatihə. Rəvanda tutulan “iki qəhrəman” deyə vəsf etdiyimiz Molla Əbdürrəhim ilə Molla Rəsul da şəxsiyyətləri müəyyən edildikdən sonra məchul bir istiqamətə aparılmışlar. Sibirə aparıldıqları yüz faizlik ehtimal daxilində olmaqla bərabər yolda şəhid edilmiş olmaları da güman edilir. Anaları
Bu iki şəhid məsumun anası Şeyx Hacı Həmzə əfəndinin qaçması barə- də xəbər yayıldıqdan sonra gələn-gedəndən oğullarını soruşub-du rurmuş. H Ü M A Y İ - Ə R Ş
Yüklə 7,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|