1-laboratoriya ishi mashg’ulot mavzusi

1-LABORATORIYA ISHI


MASHG’ULOT MAVZUSI
O‘nlikdan ikkilikka o’tkazish sanoq tizimining hisoblash algoritmini qurish


MASHG’ULOT MAQSADI:
Berilgan vazifaga binoan o‘nlik sanoq tizimdagi sonlarnin ikkilikka sanoq tizimiga o’tkazish, ikkilik raqamlari ustida mantiqiy qo‘shish, ayrish, ko‘paytirish usullarini bajarish.


3. ISHNI BAJARISH DOIR
NAZARIY MA’LUMOTLAR


Sanoq tizimi deb ba'zi bir alfavit belgilaridan foydalangan holda raqamlarni ifodalash usulini va raqamlar ustida tegishli amallarni bajarish qoidalarini anglatadi.
Sanoq tizimlari pozitsion va pozitsion bo'lmagan turlarga bo'linadi.
Pozitsion bo'lmagan sonlar tizimlari-bu har bir raqamlar qatorida har qanday sonlarni joylashuvidan qat'i nazar, o'z qiymatini saqlab qoladi. Pozitsion bo'lmagan sanoq tizimlariga rim, qadimgi Misr, bobil (vavilon), slavyan tizimlarini misol qilib keltirish mumkin. Bunday tizimlarning kamchiliklari ko'p sonli belgilar mavjudligini va arifmetik amallarni bajarishning murakkabligini o'z ichiga oladi.
Agar bir xil son boshqa qiymatga ega bo'lsa, shuningdek ushbu son yozib olingan joylashuvi bo‘yicha aniqlansa, sanoq tizimi pozitsion deb ataladi. Bu qiymat ba'zi qoidaga ko'ra, raqam egallagan pozitsiyasiga qarab o'ziga xos tarzda o'zgaradi. Pozitsion sanoq sistemalariga o’nlik, ikkilik, sakkizlik, o’n oltilik tizimlarini misol qilib keltirish mumkin. Pozitsion tizimlarda, tizimning asosi qanchalik katta bo‘lsa, raqam yozishda shunchalik kam razryadlar (ya’ni yoziladigan raqamlar) talab qilinadi.
Pozitsion sanoq tizimining nomi sanoq tizimining asosi (p) bo‘lgan ushbu sanoq tizimida qo‘llaniladigan turli xil raqamlar soni bilan belgilanadi.
Pozitsion sanoq tizimidagi istalgan X sonni p asosida ko‘phad sifatida ko‘rsatish mumkin:

Bu yerda X – haqiqiy raqam; a – raqamlar soni yoki koeffitsienti (0 ≤ a_i < p); p – sanoq tizimining asosi (p >1); i = –n,…–1, 0, 1, …, k; n va k butun sonlar.

Berilgan p–ich sanoq tizim shaklidagi sonlarni ifodalash, kengaytirilgan shakl raqamni yozish deyiladi.
p–raqamli sanoq tizimidagi har qanday raqam katta raqamdan boshlanib, butun qismini kasr qismidan vergul (nuqta) bilan ajratib, raqamlar ketma-ketligi sifatida yozilishi mumkin. Ya'ni, x raqamining kengaytirilgan shakldagi ko'rinishi yozuvga mos keladi

Kompyuterning apparat bazasida faqat ikkita holatda bo'lishi mumkin bo'lgan ikki pozitsiyali elementlar mavjud; ulardan biri 0, ikkinchisi 1 bilan belgilanadi.

Shuning uchun kompyuter texnologiyasida ishlatiladigan asosiy sanoq tizimi ikkilik tizimdir. Razryadlarni kamaytirish uchun kompyuter ekraniga chiqarilganda raqamni yozish uchun 2 sonining butun asosida bo'lgan tizimlar qo'llaniladi: sakkizlik va o'n oltilik sanoq tizimlari. Sakkizlik sonlar tizimining bitta raqamini ifodalash uchun uchta ikkilik razryad (triada), o'n oltilik to'rtta ikkilik razryad (tetrada) (1-rasm) ishlatiladi.

1.1-rasm. Biror bir ikkilik sonlar qatorini joylashuv ko‘rinishi

Butun sonni p-ich sanoq tizimidan o'nliк саноқ тизимига o'tkazishладиган рақам сонлари кенгайтирилган tizimning asosi bilan даража қиймат qatorи shaklida ifodalash orqali amalga oshiriladi, ya'ni raqam kengaytirilgan shaklda yoziladi.

Keyin summaning qiymati hisoblab chiqiladi va barcha arifmetik amallar o'nlik tizimda amalga oshiriladi.