1-ma’ruza mashg`uloti Mavzu: Fizika fani. Moddiy nuqta kinematikasi. Reja: Fizika fani

4.Moddiy nuqta kinematikasi.
Moddiy nuqtaning to’g’ri chiziq bo’ylab harakatini kuzataylik (2-rasm).

2- rasm. Moddiy nuqtaning 0X o’qi bo’yicha to’g’ri chiziqli harakati

3-rasm. Urinma oniy tezlikdir.
O’rtacha tezlik vaqtning oxirgi intervaliga mos keladi
To’g’ri chiziq 0X koordinata o’qi bo’ylab joylashgan, deb hisoblaymiz. Moddiy nuqta holati quyidagi ifoda bilan belgilanadi:
x =x(t) (4.1)
Belgilangan t vaqtda moddiy nuqta koordinatasi x₁=x(t) bo’lgan A₁ holatda deb hisoblaymiz. t vaqtdan so’ng moddiy nuqta koordinatasi x₂=x(t+t) bo’lgan A₂ holatga ko’chadi. Demak, moddiy nuqta t vaqt ichida x yo’lni bosib o’tadi:
(4.2)
Bosib o’tilgan x yo’lni t vaqt oralig’iga nisbati moddiy nuqtaning o’rtacha tezligi deb ataladi
, (4.3)
Agarda t vaqt oralig’i nisbatan katta bo’lsa, o’rtacha tezlik tushunchasi o’rinli bo’ladi. Ammo t vaqt oralig’ini kichraytira borsak, natijadax/tnisbat ma’lum bir chegaraviy qiymatga intiladi.
Bu chegaraviy qiymat moddiy nuqtaning oniy tezligi deb ataladi
(4.4)
urinma= oniy tezlikdir
, (4.5)
Matematikada bu ifoda x(t) ifodadan t vaqt bo’yicha olingan hosila deb aytiladi:
, (4.6)
Bosib o’tilgan yo’ldan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosila moddiy nuqtaning oniy tezligi deb ataladi.

Ko’pinchalik moddiy nuqtaning tezligi vaqtning funktsiyasidan iborat bo’ladi, ya’ni = (t).
Bu tezlikni vaqt birligida o’zgarishi nuqtaning o’rtacha tezlanishi deb ataladi.