1-ma’ruza mashg`uloti Mavzu: Fizika fani. Moddiy nuqta kinematikasi. Reja: Fizika fani

Bevosita usul bilan o’lchashdagi xatolikni aniqlash
Bevosita o’lchangan fizik kattalikning haqiqiy qiymati o’lchashlarning absolyut yoki nisbiy xatoliklarini hisoblash orqali topiladi. Biror fizik kattalikning absolyut va nisbiy xatoliklarini aniqlash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
1. Bevosita o’lchash usulida o’lchanadigan kattalikni bir necha bor takror o’lchash faqat toq (3,5,7 va h.k.) marta bo’llishi mumkin.
2. O’lchashning aniqligi hamma hollarda bir xil bo’lishi yoki o’lchashdagi hamma son qiymatlari bir xil razryadli (verguldan keyingi xona soni) bo’lishi lozim. O’rtacha arifmetik qiymat: formula orqali hisoblanadi.
3. Har bir o’lchashlarning absolyut xatoliklari topiladi:
; ; …
4. Topilgan absolyut xatoliklarning o’rtacha arifmetik qiymati olinadi:

5. Alohida o’lchashlarning nisbiy xatoligi yoki o’lchashlarning o’rtacha nisbiy xatoligi aniqlanadi :
6. Shunday qilib o’lchanadigan kattalikni haqiqiy qiymati:
intervalda bo’ladi. Ko’pchilik hollarda ayrim kattaliklarni son qiymati beriladi. Bu vaqtda absolyut xatolik uchun eng kichik razryad birligini yarimisini olinadi. Masalan: m532,45 g. jism massasi bo’lsin, bu vaqtda absolyut xato m0,05 g. bo’ladi.
Demak: m_max532,40,05 g. ga teng.
Bilvosita o’lchash usulida xatolikni hisoblash
Faraz qilaylik aniqlanishi lozim bo’lgan: x-kattalik bevosita o’lchanadigan xf(a) funktsiya bo’lsin. Agar bevosita o’lchanadigan -kattalik o’rtacha arifmetik qiymati va uning absolyut xatoligini o’rtacha arifmetik qiymati ma’lum bo’lsa, u holda, x-kattalikning absolyut xatoligi:
(1)
ifoda bilan hisoblanadi.
Demak: xf(a); (a)-funktsiyaning absolyut xatosi shu funktsiyadan olingan birinchi tartibli hosilasi bilan, argument xatoligini modulining algebraik yigindisiga teng.

bu yerda: va va , bevosita o’lchanadigan kattaliklarning xatoligi.