1-ma’ruza mashg`uloti Mavzu: Fizika fani. Moddiy nuqta kinematikasi. Reja: Fizika fani

Oddiy o’lchov asboblarida o’lchash usulini o’rganish
Kerakli asboblar: shtangensirkul, mikrometr va o’lchanadigan jismlar (xalqa, parallelopiped).
Ishninig maqsadi: bevosita, bilvosita o’lchashdagi absolyut va nisbiy xatoliklarni hisoblashni, shtangensirkul va mikrometrdan to’g’ri foydalanishni o’rganish.

Shtangensirkul – asosan bir uchida oyoqchasi (A, B) bo’lgan va eng kichik bo’lakchasini aniqlik darajasi bo’lgan asosiy shkala, u bo’ylab harakatlana oladigan V, D oyoqchaga ega bo’lgan C noniusdan tashkil topgan. Shtangensirkul yordamida jismlarni o’lchashni 0,1 mm-dan, 0,025 mm- gacha aniqlikda o’lchash mumkin. O’lchanishi kerak bo’lgan jism, B-D oyoqlar orasiga E vint yordamida mahkamlanadi. A, V oyoqchalar esa, ichki chiziqli kattaliklar (truba diametrlari) ni o’lchashda qo’llaniladi. Hisoblash quyidagicha bajariladi:

bu yerda – asosiy shkalani eng kichik bo’lakchasi qiymati mm hisobida.
- asosiy shkaladagi bo’lakchalar soni.
n - noniusdagi bo’lakchalarning umumiy soni.
k - asosiy shkaladagi bo’lakchalar bilan ustma–ust tushgan nonius shkalasining nomeri.
M

ikrometr po’lat skoba (B) dan iborat bo’lib, unga (D) trubka biriktirilgan. Mikrometr vintining (A) qadami 1mm yoki 0,5 mm bo’ladi. A vintning sterjeniga C baraban o’rnatilgan bo’lib, uning oldingi uchi 50 yoki 25 bo’limga bo’lingan bo’ladi. Mikromet yordamida 0-25 mm chamasidagi jism 0,01 mm aniqlikda o’lchanadi. Mikrovintning qadamini qiymatiga qarab, baraban ma’lum bo’laklarga bo’lingan shkalaga ega. Hisob barabandagi shkalalar orqali quyidagicha hisoblanadi:

bu yerda -shkaladagi eng kichik bo’lakchaning qiymati b=0,5 mm xisobida.
k- asosiy shkaladagi bo’lakchalar bilan ustma–ust tushgan nonius shkalasining nomeri.
- mikrometr vintining (A) qadamlar soni.
n-baraban shkalasining umumiy soni.