1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat savollari 

1. Metallarning foydali komponentlar turiga qarab bo’linishi. 

2. Rudalarning ko’mirlarga nisbatan o’ziga xos xususiyatlarini sanab bering.

3. Rudalarning yo’qotilishi deganda nimani tushinasiz? 

4. Rudalar sifatsizlanishi sabablari nimalar? 

 

32 Mavzu Ekskavatorlar tasnifi va ularning texnologik tavsifi

Karyerlarda qazib yuklash ishlari, asosan ekskavatorlar yor­ damida amalga oshiriladi. Kon massasini kayjoydan qazib olish, uni to ‘kish joyiga eltish, cho‘m ichni bo‘shatish va kon massasini yana qazib olish uchun dastlabki holatga qaytish ishlarini bir cho‘michli ekskavatorlar birin-ketin bajaradi.
C ho ‘michning strela bilan bog'lanish konstruksiyasi belgisiga ko‘ra cho'm ichi strelaga qat'iy bog'langan ekskavatorlar (to'g'ri va teskari cho'm ichli elektrik va gidravlik ekskavator) va c h o '­ michi strelaga (kanat) sim arqon orqali bog'langan bir cho'michli ekskavatorlar (draglayn, greyfer) turlariga bo'linadi.
Mexanik bir cho'michli ekskavatorlarning cho'michi strelasiga qat'iy o'rnatilganligi sababli ularning qirqish kuchi yuqori (3500 n/sm gacha) bo'lib, ish oiganlarining mustahkamligi yuqori bo'ladi.
Bu ekskavatorlar turli tip va o ‘lcham larda ishlab chiqariladi, ularni cho ‘m ichining hajmi 0,25 m 3 dan 35 m 3gacha va undan ham katta bo'ladi. Mexanik bir cho'michli ekskavatorlar karyedarda bajariladigan qazib-yuklash ishlarining katta qismini amalga oshiradi va maydalangan yarim qoyasimon, qattiq qoyasimon jinslami qazib-yuklash ishlarida keng qo'llaniladi.
Bir cho'm ichli ekskavatorlardan karyerlarda kon massasini
qazib olib transport vositalariga yuklash va qazishdan bo'shagan maydonlarga (ichki ag'darm aga) ekskavatsiyalash ishlarida foydalaniladi. Ish jarayonining uzlukligi (siklliligi) mexanik bir cho'michli ekskavatoriaming asosiy kamchiligi hisoblanadi. Chunki, bunda ekskavatsiyalashga (cho'michni to'ldirishga) sarflanadigan vaqt sikl davomiyligining 20-30% ni tashkil etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz va chet cldagi karyerlarda mexanik bir cho'michli ekskavatoriarga nisbatan yuqori unumdorlikka ega bo'lgan gidravlik ekskavatorlardan keng foydalanilmoqda.
Draglaynlar cho'm ichi strelasiga sim arqon orqali osilganligi tufayli mexanik cho'michli ekskavatoriarga nisbatan qazib olingan kon massasini uzoq masofaga eltib berishni ta ’minlaydi. Biroq ularning qirqish kuchi mexanik cho'michli ekskavatorlaridan ancha kichik bo'ladi. Draglaynlar karyerlarda, asosan, yumshoq va maydalangan yarimqoyasimon jinslarni qazishdan bo'shagan m aydonga ekskavatsiya qilishda q o 'llan ad i. Shuningdek, draglaynlardan uyumlar hosil qilish, transheyalar o ‘tish, ariqlar kavlash kabi boshqa ishlarda ham foydalaniladi.
Qurilish ekskavatorlaridan, asosan qurilishdagi yer ishlarini bajarishda foydalaniladi. Bu ekskavatorlar konchilikda glina, qum, shag'al kabi tabiiy qurilish materiallarini qazib oluvchi kichik (yillik unumdorligi 2 mln tonnagacha) karyerlarda qo'llanadi, yirik karyerlarda esa, ular foydali qazilmani navlari bo'yicha saralab qazib olish yoki kicliik qalinlikka ega qoplama jinslami qazib olishda qo'llanilishi mumkin.
Karyer-qurilishi ekskavatorlari qurilish ekskavatorlari tipi bilan karyer ekskavatorlari tipi o'rtasida ekskavatoriaming oraliq tipini tashkil etadi.
Karyer ekskavatorlari konlarni ochiq usulda qazib olishda asosiy bir cho‘michli yuklash uskunasi hisoblanadi va liar qanday iqlim sharoitida qattiq qoyasimon jinslarni qazib olishda ishonchli ishlashini ta'm inlaydigan yuqori pishiqlikka ega matcriallardan yasaladi.
C hohnich sig‘im i. o‘lchamlari, massasi. harakatlanish qiya- ligi, zaminga tushadigan bosimi bir cho‘michli ekskavatoriaming asosiy parametrlari hisoblanadi.
Mexanik bir cho‘michli ekskavatoriaming ishchi parametlarini qazish balandligi va radiusi hamda to ‘kish (bo‘shatish) radiusi tashkil etadi. Ushbu parametlaming qiymati ekskavatorning strelasi va rukoyati uzunligiga bog‘liq bo‘ladi.