1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat uchun savollar

1. 
   Skvajinalami portlatishda qanday portlatuvchi moddalardan foydalaniladi?
   
2. 
   Nimasi bo‘yicha skvajina zaryadlari yaxlit va tarqoq boiadi va uni chizmada tushuntiring.
   
3. 
   Karyer (razrez) da burg‘ilab-portlatish ishlarining sama- radorligini tushuntirib bering.
   
4. 
   Skvajinalami portlatishda zaryad massasi qaysi ifodalar orqali
   

24 Mavzu : Rudani ikkilamchi maydalash va yetkazib berish
Tog’ jinslarining ikkilamchi maydalanishi deb, nogabarit bo’laklarni portlatish, termik, elektrotermik va mexanik yo’l bilan maydalash tushuniladi. Nogabarit bo’laklarni maydalash shpurli yoki qo’yiladigan zaryadlar bilan amalga oshiriladi. Zaryad qo’yish turi nimjon va oson maydalanadigan tog’ jinslari va uncha katta bo’lmagan hajmda, va agarda oshgan PM harajatlari
bo’lgan qalinlikdagi qo’yiladigan zaryad gabaritmas ustiga joylashtiriladi va qalinlikdagi gil yoki qum bilan yopiladi bu ish PM sarfini 5-7 marta kamaytirishga yordam beradi.
Shpurli zaryadlarda shpur diametri 2S-60mm oralig’ida o’zgaradi, shpurlarning chuqurligi esa = (0,25+0,5)A (A - gabaritmas qalinligi)
ko’rinishda bo’ladi. PM ning solishtirma sarfi 0.1-0.3 кг/ V n i tashkil qiladi. Shpurlarni burg’ulash uchun qo’lda ishlatiladigan va kolonokli perforatorlardan foydalaniladi. Bo’laklarning sochilishini va PM sarfini kamaytirish maqsadida shpurlarni yuqori brizantli PM ning kichik zaryadlariga joylashtirishadi va suyuqlik bilan to’ldiriladi (gidrozaboyka) Suyuqlikdagi (suv, turning suyuq aralashmalari) bosimning kam yo’qotilishi oqibatida zaryaddan katta masofada ham zarba to’lqini o’zining katta kuchini saqlab qoladi. Shpurlardagi minimal mumkin bo’lgan suv darajasi 10-12 sm, shpurning minimal chuqurligi esa 30-35 sm. Qishda 10-15% li osh tuzi yoki ammiak selitrasi aralashmasidan foydalaniladi, uni portlatishdan oldin shpurga solinadi.
Nogabaritni maydalashning mexanik vositasi 1.5-5t bo’lgan yukning tushish kuchiga asoslangan, yuk ko’tarish krani yoki ekskavatorga kanat yordamida osilib qo’yiladi. Yuk sharsimon yoki aylanasimon bo’ladi. Maydalashning unumdorligi maxsus burg’ulagichlar yordamida yo’naltirganda oshadi.
Nogabarit bo’laklami maydalashning termik va elektrotermik usullari ularni turli issiqlik vositalari bilan qizdirishga asoslangan (reaktiv yong’ichlar, elektr yoy va boshqalar). Karyerlarda kichik kuchlanishda sanoat chastotali qizdirish qo’llaniladi.
Skvajinalarni burg’ulash va portlatishdagi yordamchi ishlarga burg’ulash stanoklarining harakatlanishi uchun pog’ona maydonlarini tayyorlash, burg’ulash uskunasini ish maydoniga olib borish, burg’ulash uskunasini pog’onadan pog’onaga ko’chirish, PM omborxonalarida portlatish materiallarini yuklash-bo’shatish ishlari kiradi; tarkibini va oddiy PM larni tayyorlash, PM ni zaryadlash joyiga tashish, skvajinani zaryadlash va zaboyka qilish. Pog’ona maydonlarini rejalashtirish uchun buldozerlardan foydalaniladi. Qattiq tog’ jinslari bilan yozilgan pog’onalami tekislashda ba’zida uncha katta bo’lmagan burg’ulash uskunalaridan notekisliklami tekislash uchun foydalaniladi.
Burg’ulash uskunasi, qo’shimcha qismlar va materiallami tashish maxsus yuklash-bo’shatish uskunalari (kranlar-ukosinlar, tallar va boshqalar) bilan uskunalangan avtomobil yoki temiryo’l platformalarida yetkaziladi.
PM skladlarida yuklash - bo’shatish ishlari (PM xaltalari vagondan chiqarish, ularni omborxonaga tashish va jovonlarga joylashtirish, PM lami javonlardan olib zaryadlash maydonlariga yetkazish) o’ziyurar akkumulyatorli g’altaklar (elektrokar deb nomlanadi) va kichik gabaritli akkumulyatorli yuklagichlar bilan amalga oshiriladi.
Oddiy PM ni tayyorlash uchun qismlarini tayyorlash ammiak selitrasini (AS) ochish va uni maydalashga asoslanadi. AS ni ochish maxsus ochuvchi asboblar yordamida amalga oshiriladi, va uni maydalash - ishchi organlari uchqun chiqishini oldini oladigan materiallar ulangan shekli maydalagichlar yordamida amalga oshiriladi. Turib qolgan AS ni maydalash uchun chirindilami maydalagichlardan foydalanish mumkin (misol uchun, ISU-4 maydalagichi).
Karyerlarda sutkalik 20t dan yuqori foydalaniladigan karyerlarda PM lami tayyorlash turli tuzulishli mexanizatsiyalangan majmualarda amalga oshiriladi, ular o ’z ichiga AS saqlagichni, turg’un aralashtiruv uskunasini va tashish- zaryadlash mashinalarini oladi. Uncha katta bo’lmagan hajmlarda portlatish ishlarini olib borish bevosita ish joyida amalga oshiriladigan aralashtirish- zaryadlash mashinalari bilan amalga oshiriladi.
Skvajinalarni zaryadlash uchun turli zaryadlash mashinalaridan foydalaniladi. Granulalangan PM lar uchun PM ni tayyorlash joyidan zaryadlash joyiga tashiydigan bir bunkerli mashinalar, va zaryadlash joyida turli grammonitlami tayyorlash uchun ishlatiladigan ikki bunkerli mashinalardan foydalaniladi. Bunkerdan PM skvajinaga qisilgan havo bilan, shnek bilan yoki og’irlik kuchi ta’sirida yuboriladi. Skvajinadagi zaryad og’irligi dozator
yordamida nazorat qilinadi. Karyerlarda universal pnevzaryadlash mashinalari qo’llaniladi, ular ikki bunkerli va umumiy sig’imi 7 л/3b o’ladi va KrAZ -222 shassisiga qotirilgan bo’ladi (SUZN-5A, SUZN-5AM). Ular skvajinalami granulalangan trotil va grammonit bilan zaryadlay oladi. Igdanitni tayyorlash va skvajinani zaryadlash uchun shuningdek MZ-3, MZ-4 va boshqa turdagi aralashtirish-zaryadlash mashinalaridan foydalaniladi. Bunkerdan shnek-dozator orqali yuboriladigan ammiak selitrasiga 0.3 MPa bosim bilan solyar moyi sepiladi.
Skvajinalami zaboyka qilish uchun SUZN-1, SUZN-1V, ZS-1B va boshqa mashinalardan foydalaniladi. Zaboyka sifatida boyitish fabrikalari qumi, maydalangan tosh qo’llaniladi.

Tog’ jinslarini karyerlarda maydalash uchun osma yumshatgichlardan foydalaniladi ular ishchi organini chuqurlashtirish uchun tortgich og’irligidan foydalanishadi. Tishlar yemirilishga qarshi materialga ega kiydirgichlardan foydalaniladi. Osma yumshatgich traktoming ramasiga ikki yoki uch shamirlar yordamida qotiriladi va bir yoki ikki gidrosilindr yordamida harakatlantiriladi. Karyerlarda yumshatkichlar o ’rtacha va kuchli trantorlar bilan qo’llaniladi
Yumshatgichlar yarim qoyasimon va kuchli yoriqli qoyasimon tog’ jinslarida, ohaktosh, mergel, qattiqligi / < 8 bo’lgan qumlar va muz tog’ jinslarida qatlamli yumshatishda qo’llash ma’qul. Yumshatish quyidagiga asoslanadi. Yumshatgichni traktor harakatida tushurishda tishlarining chuqurlashishi amalga oshadi, uning keyingi harakatida esa qatlamli yumshatilish amalga oshadi. Yarim qoyasimon va qattiq yoriqli qoyasimon tog’ jinslarida bir tishli yumshatgichlardan foydalaniladi, uncha katta bo’lmagan qattiqlikda esa - ko’ptishlar (uning unumdorligini oshirish maqsadida). Mexanik yumshatishning unumdorligiga massivning yoriqliligi ta’sir qiladi. Qattiq yoriqlilikda yoki qatlamsimonlilikning rivojlanganliligida yumshatish
unumdorligi oshadi. Juda unumdor yumshatish asosiy yoriqlilikka ko’ndalang tarzda amalga oshirilganda mumkin bo’ladi.

1. 
   - rasm.. Osma yumshatgichning tuzulish sxemasi:
   

1-traktor; 2-boshqarish gidrosilindrlari; 3-ishchi organ(tish)
Massivni yumshatish yumshatgichning parallel aralash yo’nalishi bilan amalga oshiriladi .Aralash yo’nalishlar orasidagi S masofa kerakli bo’laklilik va kerakli yumshatish chuqurligi bu ko’rsatkich tishning chuqurlashish kattaligidan kichik bo’ladi orqali aniqlanadi. S kattaligi 110-160 sm oralig’ida bo’ladi. Л, chuqurligini oshirish uchun va tog’ jinsining yaxshi maydalanganligini ta’minlash uchun qo’shimcha aralash yo’llar qo’llaniladi.
Q o’shimcha yo’llar orasidagi masofa C' = (1,2+1,5)S.

Yumshatgichning kesishma harakatida A, &hs deb qabul qilish mumkin. h, kattaligi tog’ jinsining qattiqligiga bog’liq va kuchli yumshatgichlar uchun 0.2-0.3 va 1 ni tashkil etadi va oson va qiyin yumshatiladigan og’ jinslari uchun bo’ladi.
Yumshatgichlar skreper, buldozer va bir cho’michli yuklagichlar bilan majmuada ishlatiladi, ular kon massasini qatlamli yumshatishni amalga oshiradi.

.

25.