1-mavzu: Farmatsevtik ishlab chiqarishda dori vositalari va farmatsevtik faoliyati. Farmatsevtika tarmog’ini boshqarish tizimi. Maqsad

1-MAVZU: Farmatsevtik ishlab chiqarishda dori vositalari va farmatsevtik faoliyati. Farmatsevtika tarmog’ini boshqarish tizimi.

Maqsad: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 14-iyundagi № PP-416-sonli ―Dori vositalari va tibbiyot buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalarni qo’llab quvvatlash choralari to’g’risida‖ gi qarori xam mahalliy farmatsevtika sanoati korxonalarini kelgusida yanada rivojlanishini ko’zda tutuvchi muxim omillardan biri bo’lib hisoblanadi. Ushbu qarorga asosan farmatsevtika sanoati korxonalarini qo’llab quvvatlash borasida davlat tomonidan qator imtiyozlarning berilishi bilan bir qatorda ―O’zfarmsanoat‖ DAK, O’zbekiston Respublikasi Fanlari Akademiyasi va qator vazirlik va idoralar zimmasiga dori vositalari va tibbiyot buyumlarini ishlab chiqarishda qo’llaniladigan yangi xom ashyo turlarini yaratish, ularni amaliyotga joriy qilishni jadallashtirish va zaxiralarini ta‘minlash, shuningdek respublika ilmiy muassasalari va oliy o’quv yurtlari tomonidan yaratilgan yangi, original dori vositalari bilan bir qatorda xayotiy zarur dori vositalari ro’yxatiga kiruvchi generik dori vosiitalarini xam ishlab chiqarilishini o’zlashtirishni tezlashtirish va aholining dori vositalariga bo’lgan talabini yanada to’laroq qondirish masalalarini qo’yadi.
Laboratoriya mashg‘ulot mavzusini yoritishda ―Sen menga, men senga‖ pedagogik texnologiya usulidan foydalaniladi.

O’zbekistonning boy tabiiy resurslari asosida zamonaviy dori turlarini va standartlash usullarini yaratish, yaratilgan dorilarni belgilangan tartibda laboratoriya O’zbekiston Respublikasini mustaqil deb e‘lon qilinishi xalq xo’jaligining turli jabhalarida faoliyat ko’rsatayotgan mutaxassislar bilan bir qatorda, dorishunoslik fani va amaliyoti sohasidagi mutaxassislar oldiga ham dori ta‘minotida respublika mustaqilligini ta‘minlashdek o’ta muhim vazifani qo’ydi.
Aholini yuqori samaradorlikka ega bo’lgan, bezarar va arzon dori vositalari bilan ta‘minlash bugungi kunda zamonaviy tibbiyotning o’ta muhim, ajralmas qismi bo’lib, unda turli hil kasalliklarni oldini olish va ularni davolashda 90% dan ortiq holatlarda farmakoterapevtik usullardan foydalaniladi.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlaboq, respublika rahbariyati va xukumati tomonidan aholini dori ta‘minoti sifatini oshirish va bu borada amalga oshirilishi lozim bo’lgan vazifalarni belgilashga alohida e‘tibor berib kelinmoqda. Bular – O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi tomonidan 1996 yil 29-avgustda ―Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risida‖gi va 1997 yil 25-aprelda ―Dori vositalari va farmatsevtik faoliyat to’g’risida‖gi qonunlarni qabul qilinishi va ularni amaliyotga joriy etilishi bilan bu qonunlar ijrosini ta‘minlash maqsadida chiqarilgan qator qonunosti hujjatlarida o’z aksini topgan.
O’zbekiston Respublikasi ―Milliy dori siyosati‖ bu borada muhim ahamiyat kasb etuvchi rahbariy hujjatlardan bo’lib, unga asosan aholini dori ta‘minotini yaxshilash borasidagi muhim tadbirlar rejasi belgilangandir.
Ularning birinchisi - va klinik sinovlardan o’tkazish va amaliyotga joriy etish bo’lsa, ikkinchisi - mahalliy farmatsevtika sanoatini rivojlantirish, O’zbekiston olimlari tomonidan yaratilgan shuningdek, chet el zamonaviy texnologiyalari asosida olinadigan dori turlarini ishlab chiqarishga joriy etish va ularni mamlakatimizning ichki va tashqi farmatsevtika bozoriga chiqarilishini ta‘minlash bilan davlat salohiyatini ko’tarishga hissa qo’shish vazifalarida belgilanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 14-iyundagi № PP-416-sonli ―Dori vositalari va tibbiyot buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalarni qo’llab quvvatlash choralari to’g’risida‖ gi qarori xam mahalliy farmatsevtika sanoati korxonalarini kelgusida yanada rivojlanishini ko’zda tutuvchi muxim omillardan biri bo’lib hisoblanadi. Ushbu qarorga asosan farmatsevtika sanoati korxonalarini qo’llab quvvatlash borasida davlat tomonidan qator imtiyozlarning berilishi bilan bir qatorda Farmatsevtika tarmog’ini rivojlantirish agentligi, O’zbekiston Respublikasi Fanlari Akademiyasi va qator vazirlik va idoralar zimmasiga dori vositalari va tibbiyot buyumlarini ishlab chiqarishda qo’llaniladigan yangi xom ashyo turlarini yaratish, ularni amaliyotga joriy qilishni jadallashtirish va zaxiralarini ta‘minlash, shuningdek respublika ilmiy muassasalari va oliy o’quv yurtlari tomonidan yaratilgan yangi, original dori vositalari bilan bir qatorda xayotiy zarur dori vositalari ro’yxatiga kiruvchi generik dori vosiitalarini xam ishlab chiqarilishini o’zlashtirishni tezlashtirish va aholining dori vositalariga bo’lgan talabini yanada to’laroq qondirish masalalarini qo’yadi.
Mustaqil O’zbekiston Respublikasi aholisini yuqori samarador, turg’un va arzon doridarmon bilan ta‘minlash, farmatsevtik texnologiyaning ustuvor vazifalaridan hisoblanadi. Hozirgi kunda Respublikamizda ishlab chiqarilayotgan dori-darmon, aholi extiyojini 10%ni qondira oladi xolos. Bundan ko’rinadiki, aholi uchun zarur bo’lgan dori vositalarining asosiy qismi horijiy davlatlardan valyuta hisobiga keltirilmoqda. Bu esa, dorining tannarhiga salbiy ta‘sir ko’rsatmoqda, shuningdek undan foydalanish imkoniyatini cheklab qo’ymoqda. Markaziy Osiyo Respublikalarida XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, ekologik muvozanatning buzila boshlashi, qolaversa Orol fojeasi, qishloq xo’jaligining turli sohalarida, uzoq yillar davomida zaharli, kimyoviy moddalarni nazoratsiz foydalanish ayrim kasalliklarni keskin ko’payishiga olib keldi. Xususan qandli diabet, allergiya, bo’qoq, jigar, buyrak va kamqonlik kabi kasalliklar bilan kasallangan bemorlarning soni ko’payib, dori darmonga bo’lgan ehtiyoj yil sayin oshib ketdi. Respublikada dori ta‘minotini yaxshilash usullaridan biri, shu sohadagi mutaxassislarning ilmiy tadqiqot ishlarini jadallashtirish, ularni aniq maqsad sari yo’naltirish, dorishunos, farmakolog va kimyogarlarning o’zaro hamkorligini kengaytirishdir. Bu muammoni xal qilishning yana bir yo’li, maxalliy xom ashyolardan oqilona foydalanib, yangi dori turlarini yaratish va amaliyotga tatbiq etishdir. O’zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari orasida dorivor giyoxlarga boy mintaqa hisoblanadi. Bu giyoxlar zaxirasini asrab avaylagan xolda foydalanish, ulardan biofaol moddalarni ajratib olib o’rganish va amaliyotga tatbiq qilish mutaxassislar oldida turgan jiddiy masalalardan hisoblanadi. Shulardan kelib chiqqan xolda maxalliy dorivor o’simlik xom ashyolaridan olingan quruq ekstraktlar va sun‘iy usulda olingan biofaol moddalardan tabletka dori turini yaratish, tayyor maxsulotning miqdoriy taxlil usulini ishlab chiqish, ularni biofarmatsevtik nuqtai nazaridan baholash farmatsevtik texnologiyaning ustuvor yo’nalishlaridandir.
Respublika rahbariyati va xukumati tomonidan, aholining dori ta‘minoti sifatini oshirish va bu borada amalga oshirilishi lozim bo’lgan vazifalarni belgilashga alohida e‘tibor berib kelinmoqda. Bular – O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1997 yil 25-aprelda
―Dori vositalari va farmatsevtik faoliyat to’g’risida‖gi va 1996 yil 29-avgustda ―Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risida‖gi qonunlarni qabul qilinishi va bu qonunlar ijrosini ta‘minlash maqsadida chiqarilgan qator qonunosti xujjatlarini amaliyotga joriy etilishida o’z aksini topgan.
O’zbekiston olimlari tomonidan yaratilgan shuningdek, chet el zamonaviy texnologiyalari asosida olinadigan dori turlarini ishlab chiqarishga joriy etish va ularni mamlakatimizning ichki va tashqi farmatsevtika bozoriga chiqarilishini ta‘minlash bilan davlat salohiyatini ko’tarishga hissa qo’shish muhim vazifalardan biridir.
2016 yil 4 yanvar, 399-sonli «Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida‖gi qonunining qabul qilinishi farmatsevtika faoliyatida ishlatiladigan atamalarga aniqlik kiritish va farmatsevtika faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solish uchun xizmat qiladi. Ushbu qonun 6 ta bob, 27 ta moddadan iborat.
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi: