1-mavzu. Kognitiv psixologiyaga kirish kognitiv psixologiyaning tushunchalari, tarixi, asosiy tadqiqot yo‘nalishlari

1-MAVZU. KOGNITIV PSIXOLOGIYAGA KIRISH
KOGNITIV PSIXOLOGIYANING TUSHUNCHALARI, TARIXI, ASOSIY TADQIQOT YO‘NALISHLARI

1.Kognitiv psixologiyaga tushunchasi

2.Kognitiv psixologiya tarixi
3. Kognitiv psixologiyaning asosiy muammolari
1.Kognitiv psixologiyaga tushunchasi
Kognitiv psixologiya odamlarning dunyo haqida qanday ma'lumot olishini, bu ma'lumotni odam qanday taqdim etishini, qanday qilib u xotirada saqlanishi va bilimga aylantirilishini va bu bilim bizning e'tiborimiz va xatti-harakatlarimizga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. Kognitiv psixologiya psixik jarayonlarning barcha spektrini qamrab oladi - sezgilardan idrok etish, naqshni aniqlash, e'tibor, o'rganish, xotira, tushunchalarni shakllantirish, fikrlash, tasavvur, yodlash, til, hissiyotlar va rivojlanish jarayonlariga qadar; u o'zini tutishning barcha turlarini qamrab oladi. Biz olib borgan yo'nalish - inson tafakkurining mohiyatini tushunish yo'nalishi ham shuhratparast va hayajonli. Buning uchun juda keng bilim talab etiladi, shuning uchun o'qish doirasi keng bo'ladi; va bu mavzu inson fikrini yangi nuqtai nazardan ko'rib chiqishni o'z ichiga olganligi sababli, insonning intellektual mohiyatiga bo'lgan qarashlaringiz tubdan o'zgarishi mumkin.
Ushbu bob "Kirish" deb nomlangan; ammo, qaysidir ma'noda, bu butun kitob kognitiv psixologiyaga kirishdir. Ushbu bobda kognitiv psixologiyaning umumiy manzarasi, shuningdek uning tarixi va nazariyalari, bilimlarning inson ongida qanday aks ettirilganligi tushuntirilgan.
Kognitiv psixologiyaning ba'zi texnik jihatlari to'g'risida gapirishdan oldin, biz ma'lumotni qayta ishlashda odamlar yashaydigan binolar haqida ba'zi bir tushunchalarni olish foydali bo'ladi. Vizual ma'lumotni qanday izohlashimiz uchun, umumiy voqeaning misolini ko'rib chiqing: haydovchi politsiyadan ko'rsatmalar so'raydi. Garchi bu yerda ishtirok etadigan bilim jarayoni oddiy ko'rinishi mumkin bo'lsa-da, aslida bunday emas.
Ta'riflangan butun epizod ikki daqiqadan ko'proq vaqtni oladi, ammo bu ikki odam tushungan va tahlil qilgan ma'lumotlar shunchaki ajoyib. Bunday jarayonni psixolog qanday ko'rib chiqishi kerak? Chiqishning bir usuli shunchaki “ogohlantirish-javob” (S-R) tilida: masalan, svetofor (stimul) va chapga burilish (reaktsiya). Ba'zi psixologlar, ayniqsa an'anaviy xatti-harakatlarning vakillari, voqealarning butun ketma-ketligi bunday atamalarda tasvirlangan etarlicha (va batafsilroq) bo'lishi mumkinligiga ishonishadi. Biroq, bu pozitsiya soddaligi tufayli jozibali bo'lsa ham, bunday ma'lumot almashishda ishtirok etadigan kognitiv tizimlarni tavsiflay olmaydi. Buning uchun kognitiv jarayonning o'ziga xos tarkibiy qismlarini aniqlash va tahlil qilish, keyin ularni katta kognitiv modelga birlashtirish kerak. Aynan shu nuqtai nazardan, kognitiv psixologlar inson xatti-harakatlarining murakkab ko'rinishlarini o'rganadilar. Kognitiv psixolog yuqoridagi epizodda qanday o'ziga xos qismlarni aniqlaydi va ularni qanday ko'rib chiqadi? Politsiyachi va haydovchi ega bo'lgan kognitiv xususiyatlar haqida ba'zi taxminlardan boshlashimiz mumkin.
Odatda, an'anaviy shaxs kotseptsiyalarida kognitiv (ong oldi) xarakteristika boshqa tushunchalar yordamida ifodalangan. Bir necha o'n yillar avval Amerika, shuning bilan birga jahon psixologiyasining bir qismini bixeviorizm maktabiga tegishli deb hisoblashgan. XX asrning 50-yillaridan chet el psixologiyasida psixika tuzilishining asosi ong deb qaralgan. Shu bilan birga, G'arbda eksperimental psixologiya sohasida yangi yo'nalish – kognitiv psixologiya vujudga kelishi bilan bog'liq o'ziga xos revolyutsiya sodir. Bilish jarayonlari – idrok, tafakkur, diqqat va xotira bilan bog'liq tadqiqot ishlari soni ko'paydi.
Psixologiyaning predmet va metodlari yangicha talqin etila boshladi. Kognitivistlarning fikricha, shaxsning xulq-atvorini uning bilimlari boshqarardi. Bilimlar rolini ajratish tadqiqotchilarning umumiy yo'nalishini belgilab berdi. Endi tashqi shart-sharoitlar va stimullarni tasniflash birdan bir maqsad bo'lmay, bilimlar tizimini, ya'ni ob'ektlar, holatlar va boshqa insonlarning ichki reprezentativlari (tasavvurlari)ni namoyon qiluvchi vosita sifatida chiqdi.
Shunday qilib, kognitiv psixologiya, zamonaviy psixologiyaning yetakchi yo'nalishlaridan biriga aylanib, bixevioristlar tomonidan psixologik jarayonlar shakllanishining ichki strukturasini rad etilishi va psixoanaliz tomonidan shaxs faoliyatida bilimning rolini pasaytirilishiga qarshi reaktsiya sifatida vujudga keldi.
Kognitiv psixologiya psixik jarayonlar kechishidagi va shaxs xulq-atvoridagi bilimlar, kognitiv strukturalar va sxemalarning hal qiluvchi roliga asoslangan holda shakllanadi. Kognitiv psixologiya rivojlanishining birinchi bosqichi D.Brodbent, U.Naysser, R.Atkinson va boshqa olimlar tadqiqotlari bilan bog'liqdir. Dj.Bruner, S.Shexterlar emotsiyaning kognitiv nazariyasi asoschilari hisoblanadi. M.Ayzenk esa individual farqlarning kognitiv nazariyasini taklif etgan bo'lsa, Dj.Kelli, M.Makoni va Tomslar shaxs muammolari bilan shug'ullanishgan.