1-mavzu. O‘quvchilar bilimlarini, kompetensiyalarini baholashning turli strategiyalari va yondashuvlari. Reja

---

1-mavzu. O‘quvchilar bilimlarini, kompetensiyalarini baholashning turli 
strategiyalari va yondashuvlari. 
Reja: 
1. Baholash - ta’lim jarayonining ajralmas qismi sifatida.
2. O‘quvchilar bilimlari va kompetensiyalarini baholashning turli 
strategiyalari. 
3. Rasmiy va norasmiy, diagnostik va umumiy yondashuvga asoslangan 
baholash usullari. 
4. Baholash orqali o‘quvchilar bilan teskari aloqani o‘rntish. 
5. O‘quvchilarning o‘quv faoliyatini, bilim va kompetensiyalarini 
baholashning turli usul va vositalari. 
6. O‘quvchilar o‘zini baholashi, o‘quvchilar boshqa o‘quvchilarni baholashi 
va o‘qituvchi tomonidan baholash yondashuvlari, ulardan samarali foydalanish. 
O‘quvchilar bilimini baholash O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi 
vazirligi O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasi huzuridagi davlat test 
markazining “5 — 9 sinf o‘quvchilarining bilimlari sifatini nazorat qilishning 
reyting tizimi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi Qarori asosida tashkil 
etiladi [O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2010-yil 25-iyunda 
ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 2117].
Reyting tizimining maqsadi Davlat ta’lim standartida belgilangan talablarni 
bajarilishida o‘quvchilarning bilimlari, ko‘nikma va malakalarini xolisona 
baholash, ularning bilim olishga bo‘lgan qiziqishlarini rag‘batlantirish va reytingini 
aniqlashdan iborat. 
Reyting tizimining vazifalari quyidagilardan iborat: 
a) o‘quvchilarda Davlat ta’lim standartlariga muvofiq tegishli bilim, 
ko‘nikma va malakalarini shakllanganligi darajasini nazorat qilish; 
b) o‘quv fanlari bo‘yicha o‘quvchilarning doimiy ravishda darslarga 
tayyorgarlik bilan kelishini ta’minlash; 
v) o‘quvchilarning bilimlari, ko‘nikma va malakalarini baholashda 
haqqoniylik, ishonchlilik va qulay shaklda baholash prinsiplariga rioya etilishini 
ta’minlash; 
g) o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malaka saviyasini shakllanish sur’atini 
muntazam ravishda tahlil qilib borish; 
d) o‘quvchilarning bilimlari, ko‘nikma va malakalari darajalarini 
taqqoslash va ta’lim jarayonida o‘zaro musobaqa muhitini yaratish; 
e) o‘quvchilarni ta’limning keyingi bosqichiga tayyorlash, kasb tanlashga 
yo‘llash ishlarini mukammallashtirish; 
j) o‘quvchilar bilimlari, ko‘nikma va malakalarini shakllanishida yuzaga 
kelishi mumkin bo‘lgan bo‘shliqlarning oldini olish, ularni aniqlash va bosqichma-
bosqich bartaraf etilishini amalga oshirish; 
z) o‘quvchining to‘laqonli bilim olishi uchun unga eng maqbul pedagogik, 
didaktik, psixologik sharoitni yaratish; 

---

i) o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakaning mustahkamlab borilishini 
ta’minlash hamda ularni qo‘llab-quvvatlash, ruhlantirish va ilhomlantirish. 
O‘quvchilarning bilim saviyasi va o‘zlashtirish darajasining Davlat ta’lim 
standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlarini o‘tkazish 
nazarda tutiladi: 
joriy nazorat — so‘rovlar, nazorat ishlari yoki testlar tarzida 
o‘quvchilarning bilimlari, ko‘nikma va malakalari muntazam nazorat qilinadi; 
oraliq nazorat — chorak tamom bo‘lganda va o‘quv dasturining tegishli 
bo‘limi tugallangandan keyin o‘quvchilarning bilimlari, ko‘nikma va malakalarini 
baholash uchun amalga oshiriladi. U yozma nazorat ishi yoki testlar shaklida 
o‘tkaziladi. Ushbu nazoratda foydalaniladigan materiallar o‘quv fani o‘qituvchisi 
tomonidan tayyorlanadi. 
Oraliq nazoratda nazorat ishlarining miqdori va mavzulari o‘quv dasturiga 
asoslangan mavzuiy rejada belgilanadi hamda muddati va shakli ko‘rsatiladi; 
bosqichli nazorat — o‘quv yili tamom bo‘lgandan keyin og‘zaki, yozma 
imtihon hamda test sinovlari shaklida amalga oshiriladi. Uning asosida reyting 
aniqlanadi va o‘quvchini navbatdagi sinfga o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul 
qilinadi. 
Bosqichli nazorat materiallari namunalari O‘zbekiston Respublikasi Xalq 
ta’limi vazirligining Respublika ta’lim markazi tomonidan tayyorlanadi. Nazorat 
ishlari materiallari namunalariga ijodiy yondashgan holda o‘quv fani o‘qituvchilari 
bosqichli nazorat materiallariga o‘zgartirishlar kiritishi va ularni uslubiy 
birlashmalar muhokamasidan o‘tkazib, joriy etishlari mumkin; 
yakuniy nazorat — o‘qish tugallangandan keyin davlat attestatsiyasi 
shaklida o‘tkaziladi. 
Reyting tizimida o‘quvchining har bir fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi 
ballar orqali ifodalanadi. 
Har bir nazorat turi qanday shaklda o‘tkazilishidan qat’i nazar, besh (5) 
ballik (“5”, “4”, “3”, “2”, “1”) usulda butun sonlar yordamida baholanadi. 
O‘quvchilarning har bir nazorat turi bo‘yicha bilimini baholash va reyting 
ko‘rsatkichini aniqlash ularning o‘quv fani mavzusi bo‘yicha tasavvurga ega 
bo‘lishi, mavzuning mohiyatini tushunib yetishi va aytib bera olishi, olgan 
bilimlarini amalda qo‘llay olishi, mustaqil mushohada yurita olishi, ijodiy fikrlay 
olishi va xulosa qabul qila olishi, masalalar hamda mustaqil ishlarni bajarishi kabi 
mezonlarga qarab amalga oshiriladi. 
Haftasiga 1 soatdan ortiq o‘qitiladigan o‘quv fanlari bo‘yicha: 
chorak davomida joriy va oraliq nazoratlarda olingan ballar asosida 
choraklik baho; 
choraklik baholar va bosqichli nazoratda olingan ball asosida yillik baho 
aniqlanadi. 
Bosqichli nazorat o‘tkazilmaydigan o‘quv fanlari bo‘yicha yillik baholar 
choraklik baholarga qarab belgilanadi. 
Haftasiga 0,5 va 1 soat o‘qitiladigan o‘quv fanlari bo‘yicha: 
yarim yil davomida joriy va oraliq nazoratlarda olingan ballar asosida 
yarim yillik baho; 

---

yarim yillik baholar va bosqichli nazoratda olingan ball asosida yillik baho 
aniqlanadi. 
Bosqichli nazorat o‘tkazilmaydigan o‘quv fanlari bo‘yicha yillik baholar 
yarim yillik baholarga qarab belgilanadi. 
Umumiy o‘rta t a’lim muassasalari bitiruvchilari uchun choraklik (yarim 
yillik) baholar asosida yillik baho, shuningdek yakuniy nazoratda olingan ball va 
yillik baho asosida yakuniy baho aniqlanadi. 
Yakuniy davlat attestatsiyasi belgilanmagan o‘quv fanlari bo‘yicha yillik 
baho yakuniy baho hisoblanadi. Yakuniy baholar bitiruvchiga beriladigan umumiy 
o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi shahodatnomaga qayd etiladi. 
Baholash o‘quvchini sinfdan-sinfga o‘tkazish uchun asos bo‘ladi. 
O‘quvchini keyingi sinfga o‘tkazish ijobiy baho olgan taqdirda amalga 
oshiriladi. Maktab pedagogika kengashi qarori bilan o‘quvchilar qoniqarsiz baholar 
bilan sinfdan-sinfga o‘tkazilishi mumkin. 
O‘quvchi uning ota-onasi yoki ular o‘rnini bosuvchi shaxslar yillik 
bahodan norozi bo‘lsa, unga maktab pedagogika kengashi tomonidan tuziladigan 
tegishli fan komissiyasiga (ota-onalar yoki ular o‘rnini bosuvchi shaxslar 
ishtirokida, agar ular shuni xohlasalar) imtihon topshirish imkoni beriladi. Qayta 
imtihon topshirishga barcha ko‘chirish sinflarida (bitiruv sinflari bundan mustasno) 
faqat joriy o‘quv yilida o‘qitilgan fanlar bo‘yicha ruxsat beriladi. 
O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasidagi baholashga oid bahsli vaziyatlar 
Maktab pedagogika kengashi a’zolaridan iborat tarkibda bahsli masalalar 
komissiyasi tomonidan hal etiladi. 
O‘quvchilarning o‘quv yili davomida nazorat turlari bo‘yicha olgan ballari 
hamda yillik (yakuniy) baholari asosida har bir o‘quv fanidan yillik reyting 
ko‘rsatkichi aniqlanadi: 
Bunda o‘quvchining yillik (yakuniy) bahosi: 
“5” bo‘lganda — 86, 90, 95 va 100 reyting ko‘rsatkich ballaridan biri; 
“4” bo‘lganda — 71, 75, 80 va 85 reyting ko‘rsatkich ballaridan biri; 
“3” bo‘lganda — 56, 60, 65 va 70 reyting ko‘rsatkich ballaridan biri 
qo‘yiladi. 
Yillik reyting ko‘rsatkich ballari yuqorida qayd etilgan ballardan iborat 
bo‘lib, uni belgilashda boshqa raqamlardan foydalanilmaydi, minimal 55 ball 
bundan mustasno. 
Agar o‘qituvchi o‘quvchining yillik reyting ko‘rsatkich balini 56 balldan 
kamligini e’tirof etsa, u holda o‘quvchining yillik reyting bali minimal 55 ball etib 
belgilanadi. 
O‘quvchining yillik reyting ko‘rsatkich ballarini aniqlash usuli o‘quv fani 
xususiyatidan kelib chiqqan holda o‘qituvchi tomonidan belgilanadi. 
O‘quvchilarning nazorat turlari bo‘yicha olgan ballari hamda choraklik 
(yarim yillik) va yillik (yakuniy) baholari, shuningdek, yillik reyting ko‘rsatkich 
ballari sinf jurnaliga qayd etiladi. 
O‘quvchining choraklik (yarim yillik), yillik (yakuniy) baholari va yillik 
reyting ko‘rsatkich ballari uning tabelida qayd etiladi. 

---

Ko‘pincha psixologik va ayniqsa pedagogik adabiyotlarda “baholash” va 
“baho” tushunchalari aniqlanadi. Shu bilan birga, ushbu tushunchalarni farqlash 
o‘qituvchilarning baholash faoliyatining psixologik, pedagogik, didaktik va 
tarbiyaviy jihatlarini chuqurroq anglash uchun o‘ta muhimdir. 
Avvalo, baholash - bu shaxs tomonidan amalga oshiriladigan baholash 
jarayoni, faoliyati (yoki harakati). Bizning taxminiy va umuman har qanday 
faoliyatimiz baholashga bog‘liq. Baholashning aniqligi va to‘liqligi maqsad sari 
harakatning ratsionalligini belgilaydi. 
Ma’lumki, baholash funktsiyalari faqat tayyorgarlik darajasini tasdiqlash 
bilan cheklanmaydi. Baholash o‘qituvchini o‘rganish, ijobiy motivatsiya va 
shaxsga ta’sirini rag‘batlantirishning eng samarali vositalaridan biridir. Aynan 
ob'yektiv baholash ta’siri ostida maktab o‘quvchilarida o‘z-o‘zini baholash, o‘z 
yutuqlariga tanqidiy munosabat shakllanadi. Shuning uchun baholashning 
ahamiyati, uning funktsiyalarining xilma-xilligi maktab o‘quvchilarining ta’lim 
faoliyatining barcha jihatlarini aks ettiradigan va ularning identifikatsiyasini 
ta’minlaydigan ko‘rsatkichlarni izlashni talab qiladi. Shu nuqtai nazardan 
qaraganda, bilim va ko‘nikmalarni baholashning amaldagi tizimi uning diagnostik 
qiymati va obyektivligini oshirish uchun qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi. Baho 
(ball) baholash jarayoni, baholash faoliyati yoki harakati, ularning shartli ravishda 
rasmiy aks etishi natijasidir. Psixologik nuqtai nazardan, baholash va bahoni 
aniqlash, uning natijasi bilan muammoni hal qilish jarayonini aniqlash bilan 
baravar bo‘ladi. Baholash asosida belgi uning rasmiy mantiqiy natijasi sifatida 
ko‘rinishi mumkin. Ammo, bundan tashqari, baho - bu mukofot va jazo 
xususiyatlarini birlashtirgan pedagogik rag‘batlantirish: yaxshi baho - mukofot, 
yomon baho - jazo. 
Baholash odatda maktab o‘quvchilarining mavjud bilimlari va ular 
ko‘rsatgan bilim va ko‘nikmalarga bog‘liq. Bilim, ko‘nikma va malakalarni 
birinchi navbatda o‘qituvchi uchun ham, talaba uchun ham ularni takomillashtirish, 
chuqurlashtirish, oydinlashtirish yo‘llarini belgilash uchun baholash kerak. Talaba 
tomonidan berilgan baho bu talaba bilan va o‘qituvchi bilan ishlash istiqbollarini 
aks ettirishi muhimdir, bu har doim ham o‘qituvchilarning o‘zi tomonidan amalga 
oshirilmaydi, ular bu belgini talabaning faoliyatini baholash deb biladilar. 
Ko‘pgina mamlakatlarda o‘quvchilarning baholari ta'lim samaradorligini baholash 
uchun asos bo‘lib, ta’lim sifatining muhim parametrlaridan biridir. 
Rasmiy - nuqta ko‘rinishida - belgining tabiatidan farqli o‘laroq, baho - 
markaning ma‘nosini tushuntirib, batafsil og‘zaki hukmlar shaklida berilishi 
mumkin. 
Tadqiqotchilarning ta‘kidlashicha, o‘qituvchining bahosi talaba ichki 
ravishda rozi bo‘lgandagina foydali tarbiyaviy samaraga olib keladi. Yaxshi 
ishlayotgan maktab o‘quvchilari uchun o‘zlarining baholari bilan o‘qituvchi 
tomonidan berilgan baholarning tasodifligi 46% hollarda bo‘ladi. Va yomon 
ishlaydiganlar orasida - 11% hollarda. Boshqa tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, 
o‘qituvchi va o‘quvchining o‘z bahosi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik 50% hollarda 
uchraydi. Talabalar o‘qituvchilar talablarini tushunsalar, baholashning tarbiyaviy 
samarasi ancha yuqori bo‘lishi aniq . 

---

O‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini nazorat qilish natijalari uni 
baholashda ifodalanadi. Baholash - bu biror narsaning darajasi, darajasi yoki 
sifatini belgilash. 
Baholash - sifat ko‘rsatkichi (masalan, "Siz zo‘rsiz!").