238
shartnomalarining miqdori ham sug‘urta portfeli tushunchasini anglatadi. CHet
mamlakatlar sug‘urta amaliyotida ushbu ibora ishlab topilgan sug‘urta
mukofotining hajmi tushunchasiga to‘g‘ri keladi.
Sug‘urta dalolatnomasi
- sug‘urta xodisasi ro‘y berganda sug‘urta
kompaniyasi tomonidan tuziladigan xujjat. Dalolatnomada molg‘mulkning
zararlanish yoxud nobud bo‘lish sabablari, ko‘rilgan zarar miqdori va boshqa
ko‘rsatkichlar bo‘ladi.
Dalolatnomaga, zarur hollarda sug‘urta hodisasi va
molg‘mulkning zararlanganligini tasdiqlovchi tegishli tashkilotlarning (yong‘inga
qarshi kurash, davlat avtomobil nazorati, qishloq xo‘jaligi, veterinariya xizmati va
boshqalar) yozma hulosasi ilova etiladi. Xalqaro sug‘urta munosabatlarida sug‘urta
dalolatnomasini adjaster tuzadi va mohiyatan avariya sertifikatiga yaqinlashadi.
Sug‘urta mukofoti-
sug‘urta mukofotining miqdori sug‘urta summasiga
nisbatan foizlarda aniqlanadi. Sug‘urta mukofotining
miqdori aniq summalarda
ham ifodalanishi mumkin. Masalan, avtomobil egalarining uchinchi shaxsga zarar
keltirish fuqarolik javobgarligini sug‘urtasida sug‘urta mukofoti aniq pul birligida
ko‘rsatiladi.
Sug‘urtaviy foyda
- sug‘urta xizmatining bahosi va tannarxi o‘rtasidagi farq.
Sug‘urtaviy foyda sug‘urta operatsiyalarini amalga oshirish natijasida shakllanadi.
Sug‘urtaviy foyda balans uslubi asosida sug‘urta mukofotlari tushumi va sug‘urta
operatsiyalari tannarxini o‘zaro taqqoslash natijasida aniqlanadi. Sug‘urta
operatsiyalarining tannarxi bu, sug‘urta kompaniyasining sug‘urta himoyasini
ta’minlashga qaratilgan to‘g‘ri va egri, (shu jumladan zahira fondlariga ajratmalar)
xarajatlarning yig‘indisidir. Odatda, sug‘urta tarifini hisoblashda nettog‘stavkaga
yuklamada foyda ulushi ham ko‘rsatiladi. SHakllanish manbaiga ko‘ra,
haqiqatdagi sug‘urtaviy foyda o‘z ichiga quyidagi foyda turlarini oladi: sug‘urta
summasi zararlik ko‘rsatkichini
kamaytirishdan olingan foyda, boshqaruv
xarajatlarini iqtisod qilish natijasida olingan foyda, investitsiyadan
olingan foyda
va sug‘urta tarifida belgilangan foyda.
Sug‘urta puli
- sug‘urta majburiyatini bajarish hamda sug‘urta
operatsiyalarini moliyaviy barqarorligini ta’minlash maqsadida yuridik shaxs
maqomiga ega bo‘lmasdan o‘zaro kelishgan holda bir qancha sug‘urta
kompaniyalarining ixtiyoriy uyushmasi. Sug‘urta puli, asosan, xavfli, yirik
ob’ektlarni sug‘urtalash maqsadida tashkil etiladi. Har qaysi kompaniya o‘z
sug‘urtalangan riskni pulga beradi va buning uchun, pul orqali yig‘ilgan sug‘urta
mukofotlarining bir qismini oladi. Olingan sug‘urta mukofotlari hajmida sug‘urta
koplamasini to‘lash bo‘yicha javobgarlikni o‘z zimmalariga oladi.
Xorijiy
239
mamlakatlarda aviatsiya, atom, xarbiy risklarni sug‘urtalash uchun sug‘urta puli
tashkil etilgan.
Dostları ilə paylaş: