5- Mühazirə
Elmi inqilablar və elmi ən-ənələr.
Müasir Qərb fəlsəfəsində biliyin çoxalması və inkişafı problemi önəmli yer tutur. Problem xüsusilə post -pozitivizmin tərəfdarları - Popper, Kuhn, Lakatos və başqaları tərəfindən fəal şəkildə araşdırılırdı.
Thomas Kuhn ("Elmi İnqilabların Strukturu") elm predmetini sosial qrupların və təşkilatların fəaliyyət göstərdiyi bir sosial institut hesab edirdi. Alimlər cəmiyyətinin əsas birləşdirici prinsipi vahid düşüncə tərzidir, və bu cəmiyyət tərəfindən müəyyən fundamental nəzəriyyə və metodların qəbul edilməsidir. Kuhn bu müddəaları elm adamlarını birləşdirən bir paradiqma adlandırırdı.
Kuhna görə, elmin inkişafı dəyişkən , inqilabi bir prosesdir və mahiyyəti paradiqmaların dəyişməsində ifadə olunur. Elmin inkişafı, bioloji dünyanın inkişafı kimi, bir istiqamətli və geri dönməz bir prosesdir.
Elmi paradiqma- elmi icmanın paylaşdığı biliklər, metodlar, dəyərlər ve məsələlərin həll etme yollarından ibarət bir topludur.
Paradiqmanın iki funksiyası var: "idrak" və "normativ".
Paradiqmadan sonra elmi biliyin növbəti səviyyəsi elmi nəzəriyyədir. Paradiqma keçmiş nailiyyətlərə - nəzəriyyələrə əsaslanır. Bu nailiyyətlər elmi problemlərin həlli üçün bir nümunə sayılır.
Fərqli paradiqmalarda mövcud olan nəzəriyyələr müqayisə edilə bilməz.
Kuhn elmin inkişafında 4 mərhələni qeyd edir:
I - Pre -paradiqmatik (məsələn, Nyutondan əvvəl fizika feni); açıqlanmayan faktların- anomaliyaların yaranması.
Anomaliya- paradiqmanın bir problemi əzəldən həll etmə bacarığının olmaması anlamına gəlir. Anomaliyalar çoxaldıqca paradiqmaya inam azalır. Anomaliyaların sayının artması alternativ nəzəriyyələrin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Fərqli məktəblərin rəqabəti başlayır, ümumi qəbul edilmiş tədqiqat konsepsiyaları yoxdur.
Metodların və problemlərin qanuniliyinə dair tez -tez mübahisələrin olduğu xarakterizə olunur. Müəyyən mərhələdə məktəblərdən birinin qələbəsi nəticəsində bu fikr ayrılıqları bitir.
II - paradiqma formalaşması mərhələsi- nətıcədə paradiqmal nəzəriyyəsini ətraflı şəkildə izah edən dərsliklərin yazılması
III - normal elmin mərhələsi.
Dostları ilə paylaş: |
