1-Mühazirə Elm və texnikanın fəlsəfəsinin predmeti


-Mühazirə Elm və texnikanın inkişafının tarixi mərhələləri



Yüklə 7,9 Mb.
səhifə2/24
tarix22.03.2024
ölçüsü7,9 Mb.
#183538
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
C fakepathÜmumi mühazir l r (9 mövzu) 2022-23

2-Mühazirə
Elm və texnikanın inkişafının tarixi mərhələləri.
«Техника» анлайышы йунан дилиндяки «теъщне» сюзцндян эютцрцлмцшдцр, мянасы баъарыг, усталыг демякдир. Техникада мяняви-рущи вя мадди вящдятдя чыхыш едир, онларын бир-бириня гаршылыглы нцфуз етмяси вя биринин диэяриня чеврилмяси мящз техникада хцсуси просес кими баш верир. Техника бир тяряфдян, инсанын юзцнцн мадди вя диэяр фяалиййятинин васитяляри системидир, диэяр тяряфдян, истянилян фяалиййят нювцндя онун баъарыг вя вярдишляринин мцяййян бир ъямидир. Техниканын мцхтялиф нювляриня мцвафиг зярури билик, мяняви-рущи вя истещсал вярдишляри хас олмалыдыр. Техниканын бу икили тябияти она инсан зякасынын, онун йарадыъы истещсалынын вя билийинин тяъяссцмц кими бахмаьа имкан верир.
Техниканын йаранмасы вя инкишафынын мцщцм шяртляриндян бирини технолоэийа тяшкил едир. Технолоэийа техники-истещсал функсийалары щяйата кечирмякля чох мцщцм сосиал-тарихи функсийаны щяйата кечиряряк, инсанларын ятраф алямя дцшцнцлмцш фяал мцнасибятини якс етдирир. Технолоэийада инсанларын юз зярури тялябатларыны тямин етмяк цчцн тябиятя вя онда эедян просесляря мцнасибятляриндя техники-истещсал вя иътимаи-сосиал амилляри вящдятдя ифадя олунур.
Технолоэийа щямчинин тябият ганунлары щаггында биликлярдир, бу биликлярин мадди-практики фяалиййятдя тятбиг едилмясидир. Технолоэийа арзу олунан нятиъяни ялдя етмяк цчцн инсанын техника иля бирляшдирилмясидир.
Та гядим дюврлярдян технолоэийанын, еляъя дя техниканын инкишафы елми биликлярин сявиййясиндян асылы олмушдур. Технолоэийаларда тябии просеслярин сцни тякрар йарадылмасы инсанын мяняви-рущи сяйинин эцълянмясини вя тябиятшцнаслыьын инкишафыны тямин етди. Мцасир лазер, нцвя, електрон технолоэийалары тябиятин сирляриня даща дяриндян нцфуз етмяк вя онлардан истифадя етмяк цчцн материаллар вя принсипляр йаратмагла ялагядардыр. Бунлар ися сюзсуз ки, фундаментал елмлярин инкишафы сайясиндя мцмкцндцр. Инсан фяалиййятинин мцхтялиф нювляринин техноложи тякмилляшдирилмяси истещсалын вя бцтювлцкдя ъямиййятин инкишафынын чох эцълц стимулудур. Бяшяриййятин сивилизасийайа доьру инкишафы иътимаи щяйат тющфяляринин бир-бирини явяз етмяси, истещсалын техноложи цсулларынын дяйишмяси, елмдя вя техникада ингилаби дяйишикликлярля билаваситя ялагядар олмушдур.
Техниканын вя технолоэийанын иътимаи инкишаф просесиня тясириня мцхтялиф мцнасибятляр мювъуддур. Мясялян, антроположи вя инструментал мцнасибятя эюря техника инсан варлыьынын атрибутудур, онун йарадыъы фяалиййятинин ифадя цсулудур. Бу бахышын нцмайяндяляринин ряйинъя (М.Шелер, А.Щелен, Ъ.Дйун), техника вя технолоэийа инсан фяалиййятинин щяйати ящямиййят кясб едян мягсядяуйьун, мягсядйюнлц васитяляринин ъямидир.
Техника вя технолоэийанын техники-расионал тящлилинин нцмайяндяляри (Щ.Башлйар, П.Докассе, Е.Агасси, Б.Рассел) онларын щяр икисинин там автоном вя мцстягил олдугларыны сюйлямишляр, техниканын вя технолоэийанын тарихи инкишафын вя сосиал тяряггинин йеэаня мцщцм сябяби олмасы ряйиндя галмышлар.
Антитехнисизмин мцхтялиф ъяряйанлары, о ъцмлядян еволйусионистляр вя иррасионалистляр (Ъ.Бернал, А.Бергсон, А.Вебер, Н.Бердйайев, О.Шпенглер, К.Йасперс, Е.Фромм) техника вя технолоэийаны инсанын тотал юзэяляшмясинин, мядяниййятин мящвинин, инсан мювъудлуьунун ясасларынын даьылмасынын, щятта бяшяриййятин деформасийасынын илкин сябяби щесаб етмишляр.
Демяли, бир груп мцтяфяккирляр, техниканын вя технолоэийанын мювъуд вя эяляъяк проблемлярин щяллиндя ролуну мцтлягляшдирир, диэярляри ися бяшяриййяти хилас етмяк цчцн эерийя – тябиятя, тябии щяйат тярзиня гайытмаьы тювсийя едирляр.
Буну да дейяк ки, инсан иля техника вя технолоэийа арасында гаршылыглы тясирин ясасында тябии иля (тябият) инсанын юзц тяряфиндян йарадылан икинъи тябиятин ялагяляндирилмяси дурур.
Сосиал тарихдя икинъи тябият бюйцк ящямиййятя маликдир. Мящз о инсаны тябиятдян, щейванат аляминдян айырыр. Техниканын вя технолоэийанын юзцнцн йаранмасы ися инсанын мащиййяти иля баьлы олан гцввянин, инкишаф просесинин гавранылмасы иля ялагядар олмушдур. Беля ки, техника вя технолоэийада инсанын тябиятиня хас олан габилиййят вя интеллектуал кейфиййятляр ъямляшир. Онларда тябиятин ганунауйьунлуглары, щяйата уйьунлашма фяалиййятинин тябии-биоложи ганунауйьунлуглары вя ятраф мцщити аьлабатан формада дяйишдирмяк ганунауйьунлуглары гаршылыглы сурятдя ялагяляндирилир. Тябии оланын бяшярийя чеврилмяси дя бундан ибарятдир.
Бунунла беля, тябии оланла сцни олан, инсан иля техника арасында ялагя чох зиддиййятлидир. Инсанын техники вя техноложи имканларыны сонсуз артырмаг, онлары ардыъыл олараг мцряккябляшдирмяк мцасир бяшяриййяти тябии оланла сцни олан арасында нисбяти, мцвазиняти позмаг тящлцкясиня вардырмышдыр. Бу ися бцтцн бяшяриййятин мящвиня сябяб ола биляр.
Елми-техники ингилабын мцасир иътимаи инкишафа мянфи тясири кечян ясрин 60-70-ъи илляриндя «Рома клубунун» цзвляринин диггятини ъялб етмишдир. Онларын фикринъя, техноложи расионаллыьын щюкмранлыьынын артмасы, онун сийаси щакимиййят формасына чеврилмяси, азадлыьын итирилмяси, шяхсиййятин юзэяляшмяси, иътимаи мцнасибятлярин щуманизмдян кянарлашмасы, тябиятин мящви бяшяриййяти юзцнцмящвя доьру итяляйир.
Истещсал вя онун техники-техноложи тяъщизаты тарихи дюврляри вя сивилизасийалары фяргляндирмякдя мцщцм мейардыр. Техника вя технолоэийада тарихи мцяййянлийин мащиййяти вя дцнйа мядяниййятинин инкишафында варислик мяъму щалында ифадя олунур. Онларын мязмуну инсанларын тялябатынын зянэинлик дяряъясини вя дяйишмясини якс етдирир. Бундан ялавя, ъямиййятдя сосиал ялагялярин хцсусиййяти, щяйат тярзи, мяняви-рущи тякрар истещсалын динамикасы, тябиятя мцнасибятин цсулу, бцтювлцкдя эерчяк щяйатын просесляри техниканын вя технолоэийанын мязмунунун арашдырылмасы васитясиля юйрянилир.
Бяшяриййятин инкишафы мцхтялиф амилляр ясасында баш верир. Лакин бцтцн щалларда тарихи инкишафда щялледиъи цстцнлцк истещсала мяхсусдур. Елми-техники вя техноложи тярягги сосиал тяряггинин тяркиб щиссясини тяшкил едир. Инсанын мцщитя фяал уйьунлашмасы, онун мягсядяуйьун, мягсядйюнлц фяалиййяти, юз варлыьыны сахламаг цчцн шяраит йаратмасы щяйатын техники-техноложи сферасынын йарадылмасынын илкин шяртляридир. Тарихи заман дахилиндя техниканын вя ондан истифадя цсулларынын дяйишмяси бяшяриййятин сосиал тяряггисини якс етдирир. Техника вя технолоэийа тарихиндя инсанын кейфиййятляринин дяйишмяси, онун мяняви-рущи йарадыъы фяаллыьы юз яксини тапыр. Кечмиш, инди вя эяляъяк арасында ялагя, башлыъа олараг, елм, техника вя технолоэийа васитясиля йараныр.
Техника вя онун техноложи тяйинатынын вящдяти истещсалын техноложи цсулу адландырылыр. Бу ялагядя баш верян кюклц дяйишикликляр тарихи заман зярфиндя инсан фяалиййятинин форма вя характерини мцяййян едир. Бу ъящятдян мцхтялиф тарихи дюврляри фяргляндирмяк олар. Мялумдур ки, техники васитяляри тябият материалындан йаратмагла онларын ъилаланмасы цсулуна эюря тарихдя даш, тунъ, дямир дюврлярини бир-бириндян фяргляндиририк.
Ямяк предметини вя фяалиййятин нювцнц дяйярляндирмяк бизя техноложи цсулларын бир-бирини явяз етмясиндя епоханы тяшкил едян дурумлары фяргляндирмяк имканы верир. Мясялян, ибтидаи иъмада гида мящсулларынын топланылмасы, ов, малдарлыг, якинчилик, сонралар сяняткарлыг, сянайечилик, информасийа фяалиййятляри.
Техники васитялярдян истифадя етмяйин сявиййясиня эюря иътимаи инкишафда сивилизасийалары да фяргляндирмяк мцмкцн олур. Вящшилик вя барбарлыгда садя ял алятляри технолоэийасыны; космоэен сивилизасийасында мцряккяб алят технолоэийасыны; техноэен сивилизасийасында машын технолоэийасыны; антропоэен сивилизасийасында информасийа технолоэийасыны мисал эюстярмяк олар



Yüklə 7,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə