1 Willem F. van Eekelen

 

103

hiti yaratmaq olmalıdır

82

. Bu məqsədlərdən çıxış edərək, beynəlxalq orqanlar artan 

beynəlxalq dövlətlər ailəsi içində müdafiə siyasətinin necə aparılmasının paramet-

rlərini təyin edən bir sıra mormalar və standardlar müəyyən etmişdir. Bu cür müəy-

yən edilən norma və standardların  əsasən dövlət idarəçiliyinə  tətbiq edilməsinə 

baxmayaraq,onların bir qismi də təhlükəsizlik sektoruna aiddir.(Aşağıda Cədvəl 1-

ə baxın). 

BMT sistemi tərkibində spesifik olaraq “münaqişənin qarşısının alınması və sül-

hün yaradılması üçün təhlükəsizliyin demokratikləşdirilməsi”-nin mühümlüyü haq-

qında seçmə edilib( BMT-nin İnsan İnkişafı Proqramı 2002). Demokratik sülh tezi-

sinə isnad edərək(yəni demokratik ölkələr bir-birinə qarşı müharibə etmirlər iddia-

sı), BMT, insan inkişafı və insan təhlükəsizliyi üçün ordu, polis və digər təhlükə-

sizlik qüvvələri üzərində demokratik hakimiyyətin rolunu önə  çəkir; daha sonra 

təhlükəsizlik sektorunda demokratik idarəçilik üçün çoxlu prinsiplər  irəli sürür

83

. 

 

Cədvəl 1: Təhlükəsizlik Sektorunun Demokratik İdarəçiliyinin Norma və  

                  Standardları

84

 

 

Təşkilat 

Norma/Standard Mənbə 

BMQYK 

“Ordunun demokratik yolla seçilmiş 

mülki hökümətə cavabdeh olmasının tə-

min edilməsi” 

Qətnamə 2000/47 

(2000) 

BM  Baş  

Məclisi 

“Ordunun demokratik yolla seçilmiş 

mülki hökümətə cavabdeh olmasının tə-

min edilməsi” 

Qətnamə55/96 

(2000) 

BM İA 

Ordu, polis və digər təhlükəsizlik qüvvə-

ləri üzərində demokratik idarəetmə(hesa-

bat təhlükəsizlik sektorunda demokratik 

idarəçilik prinsiplərini sadalayır) 

İnsan İnkişafı He-

sabatı(2002) 

ATƏT 

“Ordu, yarı- hərbi birləşmələr və daxili 

təhlükəsizlik qüvvələri və  həmçinin, 

kəşfiyyat xidmətləri və polis üzərində 

demokratik siyasi hakimiyyət”(ətraflı 

olaraq maddələr sadalanır) 

Təhlükəsizliyin 

Hərbi-Siyasi 

Aspektləri üzrə 

Davranış Ko-

du(1994) 

                                                            

82

 W. van Eekelen, ‘Democratic Control of Armed Forces: The National and International 

Parliamentary Dimension’, in Born et al, 2003, see note 1. 

83

 UNDP, Human Development Report 2002, pp. 85-100. 

84

 Source: H. Hänggi and T. H. Winkler (eds.), Challenges of Security Sector Governance, 

LIT, Münster, October 2003, p. 14. 

---

 

104

Avropa Şurası 

(Parlament 

Assambleyası 

“Avropa  Şurası üzv ölkələrində Daxili 

təhlükəsizlik xidmətlərinin nəzarəti” 

Tövsiyələr 

1402(1999) 

NATO 

Sülh Naminə  Tə-

rəfdaşlıq(SNT) 

“Müdafiə qüvvələrinin üzərində demok-

ratik nəzarətin təmin edilməsi” ( SNT 

Proqramında sadalanan beş  məqsəddən 

biri)  

Çərçıvə  Sənədlə-

ri(1994) 

AB (Avropa Par-

lamenti) 

Üzvlük üçün Kopenhagen Kriteriyaları-

na daxildir: “polisin,ordu və gizli xid-

mətin hüquqi cavabdehliyi, [....]vicdan 

baxışlarına görə orduda xidmət etmə-

mək prinsiplərinin qəbul edilməsi; 

Gündəlik 2000, 

Amerika Dövlət-

lərinin Sammiti  

“Silahlı qüvvələrin və  təhlükəsizlik 

qüvvələrin bizim dövlətlərin qanuni ha-

kimiyyətinə konstitusiya əsasında tabe 

olması demokratiyanın təməlidir. 

Kvebek Fəaliyyət 

Planı (2001) 

Demokratik 

Ölkələr Birliyi 

“Ordu üzərində mülki, demokratik haki-

miyyət təsis edilməli və saxlanmalıdır” 

Varşava Deklara-

siyası(2000) 

Madrid Klubu 

“Hərbi və müdafiə siyasəti üzərində 

mülki nəzarət və silahlı qüvvələrin polis 

strukturlarından və funksiyalarından 

tam ayrılması” 

Yekun Bəyanat 

(2001) 

 

Müdafiə  fəaliyyətlərinin demokratik idarəetməsi, bir çox regional təşkilatlar 

məsələn, ATƏT, NATO, AB, Avropa Şurası və Amerika Dövlətləri Arası Sammit 

prosesi  tərəfindən siyasi standard kimi aydın  şəkildə ifadə olunmuşdur. NATO-

nun Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) proqramı və Avropa Şurası “müdafiə qüvvələ-

rinin demokratik idarəetməsini” üzvlük üçün mütləq şərt (sine qua non ) etmişdir

85

. 

Avropa Parlamenti, üzvlük üçün Kopenhagen Kriteriyalarının dəstək mərasimində, 

namizəd ölkələrdən ” polisin, ordu və gizli xidmətin hüquqi cavabdehliyi, [....]vic-

dan baxışlarına görə orduda xidmət etməmək prinsipinin qəbul edilməsi” tələb olu-

nur və “Gundəlik 2000” qətnaməsində sadalanır. Türkiyə ilə bağlı, AB,Türkiyənin 

Kopenhagen Kriteriyalarını yerinə yetirməyincə,onunla üzvlük danışıqlarını açma-

yacağını israr edirdi, o cümlədən, xüsusilə də ordunun siyasi qərarlara müdaxiləsini 

                                                            

85

  Partnership For Peace Framework Document, 10 January 1994, available at http: 

//www.nato.int/docu/basictxt/b940110b.htm; Council of Europe’s Report, 12 June 2002, 

AS/POL (2002) 07REV.2, point 34 ( Serbiya and Montenegro-nun üzvlük müracıəti ilə 

əlaqədar). 

---