1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Parlament Nəzarət Səlahiyyətləri
- Cədvəl 2: Siyasi Sistemlərin və Parlament Müdafiə Komitələrinin Seçilmiş Ölkələrdə Xüsusiyyətləri
- Kanada
- Makedoniya
- İsveçrə
109
Birlikdə, bu nəzarət alətləri istənilən ordunun ən mühüm aspektlərini, yəni planlaşdırma,əməliyyatlar, pul, insanlar, avadanlıq və siyasətləri əhatə edir. Əvvəllər deyildiyi kimi, bu səlahiyyətlərdən əlavə, parlament nəzarəti, onun,icra orqanlarını hesabata çəkməyə nə qədər hazır olmasından və imkanın- dan da asılıdır. “Hazır “ dedikdə, bir partiya/koalisiya siyasətinə baxmayaraq, parlamentlərin höküməti cavabdeh tutmağa vəzifəsi nəzərdə tutulur. Parlamen- tin “imkanı” dedikdə parlamentin əməkdaşları,büdcə, kitabxana və infrastruk- turu və parlament resursları nəzərdə tutulur.
Əvvəlki bölmədə işıqlandırıldığı kimi,problem, parlamentlərin nəzarət səla- hiyyətlərinin miqyasıdır. Bu fəsilin məqsədi üçün, Avro-Atlantik məkanda yer- ləşən on altı demokratik ölkə seçilmiş və bu ölkələrdə parlament nəzarəti or- qanlarının fərqli nəzarət dairəsi, səlahiyyətləri və imkanları göstərilmişdir. Se- çilmiş ölkələr həm prezident, həm də parlamentli demokratik sistemlərdir və həm Qərbi, həm də Şərqi Avropanı,həmçinin, Kanada və Amerika Birləşmiş Ştatlarını əhatə edir( Bax Cədvəl 2 aşağıda). Bu məlumat bazası NATO üzvləri və tərəfdaş ölkələrdə parlament nəzarə- tinə həsr edilən geniş tədqiqat materialından götürülmüşdür. Tədqiqat məlu- mat bazası,2002- ci ildə 94 Silahlı Qüvvələr üzərində Demokratik Nəzarət üzrə Cenevrə Mərkəzinin Cenevrədə və NATO Parlament Assambleyasının Brüs- seldə
95 apardığı birgə işin nəticəsidir. Məlumatlar ya parlament üzvləri,ya da parlamentin müdafiə komitələrinin əməkdaşları tərəfindən verilmişdir. Məlu- matlar, parlament üzvlərinin özlərinin nəzarət səlahiyyətlərini necə qavradıq- larını göstərir.
94 Rumıniyanı nəzərdə tutan məlumat bazası 2005 ci ilin İyununda toplanmışdır. Rumıniya parlamenti Müdafiə,İctimai Asayiş və Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin Müşaviri Xanim Teodora Fuior-a xüsusi təşəkkürlər. 95 Niderland Senatı üzvü və NATO PA Vitse-prezidenti Dr. Wim F. van Eekelen -ə, NATO PA əməkdaşlarının,həmçinin,ABŞ Konqresi, Fransa, İsveçrə və İsveç parlamentlərinin parlament komitələrinin əməkdaşlarının gözəl dəstəyinə görə xüsusi təşəkkürlər. 110
Cədvəl 2: Siyasi Sistemlərin və Parlament Müdafiə Komitələrinin Seçilmiş Ölkələrdə Xüsusiyyətləri Siyasi Sistem Ali Baş Komandan Hərbi Xidmət Məcburiliyi?
Parlamentli Parlament O
Parlamentli Prezident O
Parlamentli Monarxiya Parlament X Fransa Prezidentli Prezident O
Prezidentli Prezident X
Parlamentli Prezident O
Parlamentli Prezident X
Parlamentli Parlament O
Prezidentli Prezident X
Prezidentli Prezident X
Parlamentli Monarxiya Monarx O İsveç Parlamentli Monarxiya Parlament X İsveçrə Plebisit Parlamentli Ancaq müharibə zama- nı, parlament seçır X
Parlamentli Parlament X
Vestminster Parlamentli Parlament O
Prezidentli Prezident O
X: Ölkədə hərbi xidmət məcburidir. O: Ölkədə hərbi xidmət məcburi deyil.
Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002 2-ci Cədvəl,secilmiş nümunə dövlətlərin ümumi xüsusiyyətlərini göstərir. Buraya altı prezidentli sistem olan demokratik ölkələr( Fransa, Almaniya, Polşa,Rumıniya və ABŞ) və alti parlamentli demokratik ölkələr(Kanada, Çex Respublikası,Macarıstan, Makedoniya,Niderlandiya və Türkiyə) daxildir. Üç parlamentli monarxiya analiz edil- mişdir (Danimarka, İspaniya və İsveç). Amma,Danimarka və İsveçdə monarx rəmzi rol oynayir. O səbəbdən, ordunun baş komandanı kimi konstitusyon monarx yox,parla- ment müəyyən edilir. İsveçrə plebisitli parlament sistemi kimi təsvir edilir, o baxımdan ki, parlament nəzarəti geniş şəkildə referendum vasitəsilə təmin edilir.
111
Siyasi sistemə gəldikdə isə, müqayisə nəticəsində aydınlaşır ki,prezident sistemli demokratik ölkələrdə silahlı qüvvələrin komandanı prezidentdir,parlamentli sistemlər- də isə komandanlıq daha çox kabinet üzvləri ilə sıxlaşmışdır( məsələn, baş nazir və müdafiə naziri), və ya Şərqi Avropa ölkələrində olduğu kimi- “yeni” demokratik parla- mentli ölkələrdə, ali baş komandan və dövlətin başçısı vəzifəsini prezident tutur, məsə- lən, Çex Respublikasında, Macarıstanda və Makedoniyda olduğu kimi. Prezidentə məxsus hakimiyyətə baxmayaraq,müdafiə siyasətinə gəldikdə,prezident sistemləri mütləq olaraq zəif parlamentli olmurlar.Hakimiyyətin bölünməsi sisteminə gö- rə, Amerika Konqresi prezidentlə üz-üzə güclü mövqeyə malikdir.Müxaılifət, nümayən- dələr palatasında və ya senatda çoxluq təşkil edərsə bu belə olur, o zaman onlar köklü də- rəcədə prezidentin siyasətinə mane ola bilirlər. Əlavə olaraq, Fransa prezidenti müdafiə və təhlükəsizlik məsələlərində ənənəvi olaraq geniş səlahiyyətlərə malikdir, amma, o, o zaman güclüdür ki, onun partiyası hakimiyyətdədir. Hakimiyyətdə olmasa, parlament prezidentin səlahiyyətlərini məhdudlaşdıra bilər. Son 26 ildə azlıq höküməti olmasına rəğmən İsveçdə parlament daha güclu mövqeye malikdir. Azlıq hökümətləri, təbiətinə görə, parlamentdə qanunvericilərin hökmranlığında olduğundan,icra orqanının parlamen- tdə hökmranlıq etməsi gözlənilən deyil 96 . Prezidentlik sistemlərində dövlət başçısının mövqeyini möhkəmləndirən başqa bir özəllik prezidentin Ali Baş Komandan olması- dır.Bu Fransada, Amerika Birləşmiş Ştatlarında və Polşada belədir. Xüsusilə,başqa ölkə- lərin əksinə olaraq İsveçrədə dinc dövrdə Ali Baş Komandan yoxdur 97 . İsveçrə hərbi baş komandanı geniş şəkildə çağırışçı səfərbərliyi olduğu zaman parlament tərəfindən seçilir. Müharibə dövründə,bu seçilmiş generala daha geniş səlahiyyətlər verilir 98 . Lakin, İsveçrə Konstitusiyasının 16-cı maddəsi hər hansı mərkəzi hakimiyyətə nizamlı( peşəkar) ordu ( federal səviyyədə) saxlamağı qadağan edir, eyni zamanda kantonlara icazə verir (300 nə- fərə qədər polis işləri üçün). Konstitusiyanın 19- cu maddəsi federal ordunun “kantonla- rın hərbi qüvvələrindən təşkil olunduğunu” şərtləndirir. Ona görə də, hər bir kantonun na- ziri və müdafiə nazirliyi vardır 99 . Əlavə olaraq, İsveçrədə referendum icra və qanunveri- ci orqanların rollarına təsir edir və onları məhdudlaşdırır 100
.
96 A. Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in 36 Countries, Yale University Press, 1999, p. 136. 97 Əlavə olaraq, İsveçrədə dövlət başçısı və ya baş nazir yoxdur, lakin hər il dəyişən rəmzi prezidenti vardır. 98 K. Haltiner, Civil-Military Relations: Separation or Concordance? The Case of Switzerland, paper presented at the conference on ‘Redefining Society-Military Relations from Vancouver to Vladivostok’, University of Birmingham, UK, 1999, pp. 4-5. 99 K. Haltiner. op. cit. p. 4. 100 Referendum qırıcı təyyarələrin alınması ilə F/A 18 (1993), isveçrənin nüvə silahı ilə silahlanmasına qarşı, ordunun ləğv edilməsi ilə(1993), sülhməramlıların silah daşımasına icazə verilməsi ilə (2001) və s. ilə bağlı olmuşdur. Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|