1 Willem F. van Eekelen

 

124

•  Məhsuldarlıq:siyasətçilər ölkəyə  məhsuldarlığı  təmin etməyə ca-

vabdehdirlər; 

•  Sadəlik: hərbi avadanlıq son hallarda istifadə üçün nəzərdə tutulur, 

o çox vaxt yaxşı təlim keçmiş və təhsil almış şəxsi heyət tərəfindən istifadə 

olunsa da, onların mühəndislik təhsili və texniki təcrübələri yoxdur; 

•  Qarşılıqlı uzlaşma: heç kim təklikdə vuruşmur və ya işləmir, bu iş-

ləri koalisiyada edir; 

•   Qənaətçilik: ölkənin iqtisadi və sosial həyatının digər sahələri-

ni,ölkənin büdcəsini və hərbi proqramlarını təhlükədə qoymayan missiya-

lara pul ayırmaq imkanında olmalıdır;  

•  Dayanaqlıq: əsas və ya əlavə görünməyən xərclər olmalı deyil; 

•  Şəffaflıq: bütün qərar qəbul etmə zamanı. 

 

Liberal nöqteyi-nəzərdən dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi qəbuledilməz olsa 

da, müdafiə isə dövlət məsuliyyəti olduğundan, hərbi alqı-satqıda şəffaflıq və hesa-

batlılıq korrupsiya və digər mənfi təsirlərin mümkünlüyünü aradan qaldıran nəzarət 

dərəcəsini təmin edir. 

Bizim nəticələr göstərir ki,ümumiyyətlə parlamentin hökümətin təhcizat qərar-

larına nəzarəti məhduddur. Bu xüsusilə Danimarka,Makedoniya,Rumıniya və İspa-

niya nümunəsində aydın görünür, bu ölkələrdə parlamentin təsiri yoxdur. Bizim 

araşdırdığımız ölkələrin ancaq dördündə parlament hökümət tərəfindən bağlanan 

müqavilələri rədd edə bilər( Almaniya 25 milyon euro-dan yuxari olan müqavilələ-

ri, Niderlandiya,Polşa və ABŞ). Bu ölkələrdə, o cümlədən,  İsveçrə  və Birləşmiş 

Krallıqda Müdafiə Nazirinin təhcizat qərarları haqqında parlamentə ətraflı informa-

siya verməsi haqda öhdəliyi vardır. Bu cür hüququn olmaması parlamenti spesifik 

müdafiə layihələrini qəbul etmək və etməmək imkanından məhrum edir. 

Bir neçə parlament hansı avadanlıqlara ehtiyac olduğunu müəyyənləşdirən mü-

zakirələrə qoşulur. Bu hallar Kanadada, Çex Respublikasında, Fransada, Almaniya-

da, Niderlandiyada, İsveçdə, İsveçrədə və ABŞ-da müşahidə olunur. Müxtəlif tək-

liflərin müqayisəsi və istehsalçı və alınacaq məhsul haqqında son qərar yalnız Çex 

Respublikasında, Niderlandiya və ABŞ-da parlament tərəfindən verilir və görünən 

odur ki, qalan digər ölkələrdə icra orqanlarının üstünlüyü vardır. Sadəcə bu üç öl-

kədə parlament kompensasiya və ofsetlər üçün edilən təkliflərin qiymətləndirilmə-

sinə cəlb olunur. 

 

 

 

 

 

---

 

125

Cədvəl 8: Hökümətin Hərbi Alqı-Satqı  Qərarlarına təsir edən Parlament 

Səlahiyyətləri 

 

 

 

 

 

 

 

Parlamen

tin 

mü

qav

il

əl

əri

 

rə

dd etm

ək

 hü-

ququ 

Müdafi

ə na-

ziri par

lamenti

 

alq

ı-satq

ı q

ə-

rarlar

ı il

ə m

əlu-

Yeni ava

-

danl

ıq t

əl

əbat-

lar

ın

ın ay

ırd 

edilm

əsin

d

ə 

Isteh

salç

ın

ın 

se

çilm

əsind

ə 

parlamen

tin i

ş-

tirak

ı 

Kompensasi-

ya v

ə ofset t

ək-

lifl

əri

nin qiy-

m

ətl

əndiril

m

ə-

Kanada  

O  O X O O 

Çex Res-

publikası 

O  O X X X 

Danimarka 

O  O O O O 

Fransa  

O  O X O O 

Almaniya 

X 

(25Milyon 

Eurodan yu-

xarı) 

X 

(25 milyon 

Eurodan 

yuxarı) 

X -  - 

Macarıstan 

-  - - - - 

Makedoniya 

O  O O O O 

Niderlan-

diya 

X  X X X X 

Polşa 

X  X O O O 

Rumıniya 

O  O O O O 

İspaniya 

O  O O O O 

İsveç 

O  O X O O 

İsveçrə 

-  X X O O 

Türkiyə 

O  O O O O 

Birləşmiş 

Krallıq 

O  X O O O 

ABŞ 

X  X X X X 

 

X:   Parlamentin səlahiyyəti var 

O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur 

- 

Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. 

 

Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002 

 

Amerika Birləşmiş Ştatlarına gəldikdə isə,ABŞ Konqresinin səlahiyyətləri ABŞ 

---

 

126

Konstitusiyasından doğur. Konstitusiya,Konqresə “silahlı qüvvələri gücləndirmək 

səlahiyyəti” verir və sonra bütün alqı-satqı  qərarlarını Konqres (Senat və Nüma-

yəndələr Palatası) bəyənir. Onların bu səlahiyyətləri olsa da, çox vaxt bu səlahiy-

yətlər Müdafiə Nazirliyinə verilir,lakin arzu olunarsa” ABŞ Konqresi ildə orduya 

dəqiq olaraq nə qədər karandaş almağı deyə bilər”

117

. Bütün parlamentlərin müxtə-

lif səlahiyyətləri ilə bərabər, geniş mənada pul kisəsinin gücü parlamentə imkan ve-

rir ki, hökümətin silah alqı-satqı siyasətinə təsir etsin. 

 

Parlament və Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti 

 

Müdafiə və təhlükəsizlik siyasəti ilə əlaqədar parlamentlər arasında bir çox ma-

raqlı ayrılıqların  şahidi oluruq. Çox az sayda parlamentlərin hərbi konsepsiya və 

təhlükəsizlik siyasəti müəyyən etməyə səlahiyyətləri vardır. Lakin  bu çoxluq hər-

bi-texniki siyasətə gəldikdə azalır və bu səlahiyyət ümumilikdə orduya verilir. 

 

Cədvəl9: Müdafiə və Təhlükəsizlik Siyasəti ilə bağlı Parlament Səlahiyyətləri 

 

 

 

Təhlükə-

sizlik Siyasəti 

Konsepsiyası 

Hərbi Kon-

sepsiya 

Güc Struk-

turu və Plan-

laşdırması  

Hərbi Stra-

tegiya 

Kanada 

O O O O 

Çex Respub-

likası 

X X X X 

Danimarka 

O O O O 

Fransa   X X O O 

Almaniya 

X X X X 

Macarıstan 

X X -  - 

Makedoniya 

X X O O 

Niderlandiya 

X X X X 

Polşa 

O O O O 

Rumıniya 

X O X O 

Ispaniya 

O O O O 

İsveç 

X X X O 

İsveçrə 

X X X X 

Türkiyə 

O o  O O 

Birləşmiş 

Krallıq 

O O O O 

                                                            

117

 ABŞ Senatı Silahlı Qüvvələr üzrə Komitəsinin keçmiş işçisinə görə 

---