1 Willem F. van Eekelen

 

155

nə təminat vermir.Gözləmək lazımdır ki, ümumiyyətlə ölkə məhkəmələrinin və həmçi-

nin, Avropa Ədalət Məhkəməsi və Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin yurisdiksi-

yaları bu məsələ ilə bağlı inkişaf edəcək və edəcəksə necə. 

Yadda saxlamaq lazımdır ki, digər tərəfdən, Fundamental Hüquqlar üzrə Ni-

zamnamə  Avropa Birliyinin vətəndaşları  və  təsisatları arasında münasibətlərdə 

maraqlıdır və Birlik qanunlarının tətbiq olunma zonasını genişləndirmir. Birləşmiş 

Krallığın tələbi ilə bu yanaşma Nizamnamənin 51-ci və 52-ci üfiqi maddələrinin 

mətnində vurğulanmış və AB Konstitusiyasının  II-111 və II-112 maddələrinə çev-

rilmişdir. Hərbi qulluqçuların durumu ilə bağlı Birlik qanunvericiliyinin qəbul edil-

məsi ehtimal olunmasa da, onların qorunması əsas etibarı ilə milli hökümətlərin və 

parlamentlərin işi olaraq qalacaqdır.   

 

Siyasi Rəhbərlik 

 

Təhlükısizlik sektoru islahatına ancaq siyasi rəhbərlik tərəfindən ilham verilə bilər 

və aparıla bilər

134

. Zərurət zamanı, bu ardıcıl process olmalı, çünki bu güc münasibətlə-

rinə təsir edir,xüsusilə də təhlükəsizlik sektorunun vətəndaş cəmiyyətinə nəzarət etmək 

rolu olduqda. Bu rol o zaman qüvvədən düşür ki,, dövlətin stabilliyinin təmin olunma-

sına əminlik yaranır və dəyişiklik dinc proses nəticəsində baş verir. 

Kolonial idarə və ya kommunist hökmranlığından müstəqilliyə qovuşan ölkələ-

rin ilk illərində, ordu və polis çox vaxt dövləti müasirləşdirən müsbət imicə sahib 

olur. Gözlənilən sürətli inkişaf baş vermədikdə və ordu siyasət üzərində hədsiz nü-

fuz saxladıqda həmən imic pozulur. Qərb ölkələrində və əsasən də əməkdaşlığı in-

kişaf etdirən ölkələrdə təhlükəsizlik ilə inkişaf arasında əlaqənin olduğu haqqında 

fikir getdikcə artır: təhlükəsizlik olmadan inkişaf üçün göstərilən köməyin çoxu iti-

rilə bilər. Nəticədə, spefisik ölkə  və bölgələr üzrə uzlaşmış yanaşma hazırlamaq 

məqsədilə xaric işlər nazirliyi,inkişaf əməkdaşlığı və müdafiə nazirlikləri arasında 

koordinasiya yeni forma alır. Bu yeni ortaya çıxan mövqe, insan hüquqlarına hör-

mət və korrupsiyanın azaldılması üzərində qurulmuş “yaxşı idarəçilik” tələbləri ilə 

əl-ələ getmişdir. Avropada, AB-i namizəd ölkələrdən tələb etdi ki,Avropa modellə-

rini özlərinin strukturlarına davamlı olaraq daxil etsinlər. Həmçinin,NATO davamlı 

olaraq vurğulayır ki, NATO ilə  əməkdaşlıq və ittifaqa üzvlük paylaşan dəyərlər 

üzərində qurulmalıdır. Cənubi  Şərqi Avropa üçün Stabillik Paktı ATƏT-in spon-

sorluğu ilə bölgə ölkələrini Avropanın və Avro-Atlantik məkanın təsisatlarına in-

teqrasiya olmaları üçün kömək etmək məqsədilə “Təhlükəsizlik məsələləri üzrə İş 

Masası” qurmuşdur. Masanın gündəliyinə  sərhəd təhlükəsizliyi və atıci silahların 

                                                            

134

 

Dr Theodor H. Winkler, ‘Managing Change: The Reform and Democratic Control of the Security 

Sector and International Order’, DCAF Occasional Paper No. 1, Geneva, October 2002, p.10. 

---

 

156

qanunsuz qaçaqmalçılığı  və həmçinin,təhlükəsizlik qüvvələrinin islahatı da daxil-

dir. AB-nin Afrika, Karib və Sakit okean hövzəsi ölkələri ilə 23 İyun 2000-ci ildə 

Kotonu-da  bağladığı  Tərəfdaşlıq Sazişi bundan öncəki  Lome Konvensiyasından 

fərqli olaraq daha çox inkişafın siyasi tərəfinə yönəlmişdir. Yeni saziş inkişafla 

münaqişələrin həlli arasında aydın əlaqə qurmuşdur. 2001 –ci ilin Aprelində AB-i 

Vahid xarici və  Təhlükəsizlik Siyasəti kontekstində bu məsələ ilə  məşğul olmaq 

üçün bəyannamə  qəbul etdi. Əlavədə, Avropa Komissiyası, təhlükəsizlik sektoru 

sahəsində polis xidmətlərinin təkmilləşdirilməsinə kömək, strukturların dəyişməsi-

nə,tərksilah və silahları yaymamağa təşviq və bütün təhlükəsizlik sektoru üçün in-

san hüquqları təlimlərinə dəstək verən getdikcə artan surətdə fəal rol oynamaq  öh-

dəliyi götürdü

135

.  

 

Mülki Təsiri necə Təşviq Etməli 

 

Bu yazının məqsədi, təkcə təhlükəsizlik sektoru islahatının müdafiə nazirliyi və 

başqa güc işlətmək iqtidarında olan xidmətlər üzərində parlament nəzarətindən iba-

rət olduğunu nümayiş etdirmək deyil. Burada məqsəd daha da uzağa gedir. Məqsəd 

onların cəmiyyətdə yeri və cəmiyyətin onlara təsir yollarıdır.  Demokratiyanın əsil 

hədəfi aşağıdan- yuxarı və yuxarıdan- aşağı prosesləri qarşılamaqdır və onlar mü-

dafiə və təhlükəsizlik sahəsində həyati maraqları və onları qorumaq yolları haqqın-

da milli konsensusu gücləndirməklə birləşirlər. 

Demokratiyanın bir prinsipi də hökümətin öhdəliyi çərçivəsində siyasətin üstün-

lüyüdür, yəni aşkarlamaq,izah etmək və  əsaslandırmaqdır. Ölkənin məqsədləri ilə 

bağlı şəffaflıq və sağlam müzakirə olmasa müdafiə nazirliyi xalq dəstəyinə arxala-

na bilməz.  Bu hətta indiki şərtlərdə daha da doğrudur,çünki belə halda ölkənin qa-

biliyyətləri üçün sayca nəyə ehtiyac olduğunun müəyyən edilməsində daha da çə-

tinliklər yaranır.  Biz aparıcı rolu qorxu oynayan müdafiə  səylərindən,qabiliyyət 

üzərində qurulmuş müdafiə  səylərinə keçdiyinin şahidi  oluruq, ancaq təəssüf 

ki,terrorizmin peyda olması çox ehtiyac duyulan qabiliyyətləri dəyişmişdir. Ordu-

nun şəbəkə mərkəzli müharibə aparmaq bacarığına doğru transformasiyası onun bir 

çox möcüzələrinin itirilməsinə gətirdi və İraq müharibəsi təcrübəsi ayağın yerdə ol-

masının vacib qiymətini göstərdi. 

Bütün NATO və AB ölkələrində, demokratik mülki hakimiyyət ehtiyacı geniş 

qəbul edilmişdir, lakin praktiki is mühüm dərəcədə dəyişir.  Ən yaxşı təcrübələrin 

ümumiləşmiş icmalını daha spesifik etmək üçün aşağıdakı tövsiyələr edilmişdir: 

 

                                                            

135

 Jane Chanaa, ‘Security Sector Reform: Issues, Challenges and Prospects’, Adelphi Papers, No. 

344, Oxford: OUP for IISS, June 2002, p.19, 23-24. 

---