11-tema. Sabaqtan tısqarı jumıslardı shólkemlestiriw
Yüklə 75,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 11-tema. Sabaqtan tısqarı jumıslardı shólkemlestiriw. 1. Do’gerek shinig’iwinin’ jobasin du’ziw. 2. Do’gerek qatinasiwshilarinin’ aktivligin asiriw jollari. 3. Ja’ma’a’tshilik ta’dbirlerin sho’lkemlestiriw. 4. 0qiwshilar islep shig’arg’an o’nimler ko’rgizbeleri. 1. Do’gerek jumisinin’ waziypa ha’m formalari. Do’gerek jumisinada miynet bilimlendiriwine qojılatug’in waziypalar qojıladi. Biraq bunda olardi orinlaw ushin qosimsha sha’rt-shárayatlar bar. Olar ustida batafsilroq to`xtalamiz. Do’gerek ish bir tomondan sinfdagi jumisinin’ dawami bo`lsa, basqa tomondan, oqiwshilarni miynetga tayarlaw imkonkyatlarini ancha ken’aytiradi. Do’gerek jumisinda ishtirok etish ıqtıyarlı boladı. Soning ushin bunday jumısqa jonboz, tashabbuskor oqiwshilar jalb etiladi. Olar iskerliginińng mazmuni dars mashg`ulotlaridagi iskerlik mazmunidan bir oz basqacha boladı. Bu xol oqıw dastursida kózda tutılǵanidan murakkabroq waziypalar qo`yjumısqa ha’m olardi xal etjumısqa imkon beredi. Iqtıyarlılik prinsipi oqiwshilar tashabbuskorligi joqarıroq bolıwıni támiyinleydi. Shu tufayli Do’gerek ish processinde miynet bilimlendiriwining tiykarǵı waziypalarini orinlaw boyınsha yaxshi natijalarga erishiladi. Do’gerek jumisinin’ mazmuni miynet bilimlendiriwiga doir oqıw baǵdarlamaları menen qat’iy bog`lanmaganligi sababli xavfsizlik qoidalari nuqtai nazaridan maqbul bolǵan istagan korxonaga ekskursiyalar planlashtirilishi múmkin. Bu ekskursiyalardan maqsad oqiwshilarni zamanagóy islep shig’ariw tiykarları menen tanishtirishdir. Basqacha aytganda, politexnika bilimlendiriwi Do’gerek jumisinin’ tiykarǵı maqsadi bolip qalıwi múmkin. Do’gerek ish bunday cheklashlardan xoli. Oqiwshilarni yaqin atrofdagi karxanalarda uchraydigan ka’siplar menen to`g`ridan-to`g`ri tanishtirish maqsad qılıp qo`jılishi múmkin. Ko`pchilik oqıtıwshılar shunday qılıwadi xam. Bu menen olar oqiwshilarni yo`lga solib yuborjumısqa muvaffaq, boladılar va ka’sip tanlashda olarga járdem beredilar. Bu jumisinda turli ka’sip iyelari menen uchrashuvlar uyushtirish, ka’sipga qiziquvchilar klublarini tashkil qılıw va shu kibi tadbirlar járdem beredi. Agar miynet tárbiyasi faqat shiorlarga tayanib tashkil qilinsa, xech qanday samara bermaydi. Chaqiriqlar muayyan ishlar menen xamoxang bolıwı kerek. Joqarıda aytilganlardan korınib túribdiki, Do’gerek ish ayni shunday ishlardan iboratdir. Olarga tárbiyalovchi tus beriw lazım. Bonıń ushin Do’gerek jumisinin’ maqsadlari shunday ifodalanishi kerekki, oqiwshilar uzoqni kóre olsinlar, olardin’ texnik tafakkuri rawajlanıwi, buyum yasay biliwi oqıwshıning faqat olardin’ ózinegina emas, balki jamiyatga ham foyda keltirishini, Do’gerek jumisinda ishtirok etish, jamiyat gúllep jaynawıga shaxsiy xissa qo`shish ushin yaxshi tayyorgarlik ekenligin tusonib etsinlar. Bu jaǵdayda miynetning tárbiyalovchi roli pasayadi, albatta. Kitobning «Miynet bilimlendiriwi processinde oqiwshilarni ttárbiyalaw» bobida aytib o`tilgan basqa tárbiya choralaridan xam - paydalanıw múmkin. Faqat ana shundagina Do’gerek jumisinda miynet tárbiyasini zárúr dárejeda a’melge asiriw múmkin boladı. Joqarıda aytib o`tilgan barlıq fikrlar miynet tárbiyasi tiykarindagi Do’gerek ish waziypalarini to’mendegicha ifodalash imkonini beredi: 1) miynet bilimlendiriwi dawamida oqiwshilar alǵan bilim va kónikpelerin mustaxkamlash, umumlashtirish xamda ken’aytirish; 2) unumli miynetga tiykarlangan dóretiwshilik iskerlikga oqiwshilarni jalb qılıw; 3) xozirgi zamon islep shig’ariwi tiykarları xaqidagi tasavvurni ken’aytirish; 4) ka’sip tańlawǵa yaxshilab tayarlaw; 5) miynetga ongli munosabatni shakllantirish. Miynet bilimlendiriwiga tiykarlangan sinfdan tısqarı ish turli shakllarda a’melge asırıladı. Do’gerekler, islep shig’ariw aldıńǵılari menen uchrashuvlar uyushtirish va basqa tadbirlar sholar jumlasidandir. Miynet tárbiyasiga tiykarlangan Do’gerek jumisinin’ hámme formalarini shártli ravjumisinda uch toparǵa birlashtirish múmkin. Birinchi toparǵa do’gerekler kiradi. Do’gerek jumisinin’ sinalgan formasi bolip, mekteplerde ha’r qiyli predmetler tiykarinda ken’ qollaniladi. Ixtisosidan qat`iy nazar do’gerekler jumisinda uliwmaliq ko`pdir. Soning ushin texnik do’gereklernin’ basshilari basqa ixtisosdagi do’gerekler tajribalarini chuqur o`rganib, eng yaxshi táreplerin óz jumisinda qo`llashlari kerek. Albatta, to`garak ishini miynet bilimlendiriwi tiykarinda olib borish ózine say jeke ózgesheliklerge iye bolip, onıń metod va formalariga ma’lum dárejeda ta’sir kórsetedi. Ekinchi toparǵa ekskursiyalar, lektorinlar, ko`rgazmalar, islep shig’ariw novatorlari menen boladıgan uchrashuvlar va basqa tadbirlarni kiritish múmkin. Olardi Do’gerek jumisinin’ ja’ma’a’tshilik formalari deb atash qabıl qılınǵan. Haqiqatan ham, bu tadbirlar ko`plab oqiwshilarni jalb qiladi. Olardin’ moxiyatan afzalligi xam ana shunda. Do’gerek ishlarning miynet bilimlendiriwi tiykarindagi uchinchi toparǵa oqiwshilardin’ miynet birlespeleri kiradi. Miynet birlespeleri nisbatan ancha ilgeri payda bolǵaniga karamasdan, keyingi jıllarda ayniqsa ken’ qo`llanila boshlandi. Oqiwshilardin’ miynet birlespeleri bilimlendiriwni unumli miynet menen qo`shib olib borjumisinin’ samarali formasi sıpatınıńda miynetda ttárbiyalaw, ka’sip tańlawǵa yo`llash, islep shig’ariw tiykarları menen tanishtirish va miynetga dóretiwshilik munosabatni shakllantirish vositasi sıpatınıńda namoyon bo`ldi. Mamlakatimizda jas áwlattı texnika sohasidagi Do’gerek dóretiwshilik iskerliginiń rawajlandırıwga doimo katta ahamiyat berib kelindi. Hukumatimiz balalar menen olib boriladigan Do’gerek ishlarni eng belgili tárbiya vositasi deb hisoblab, pedagoglar dıqqat itibarini ana shu ishlarni sho’lkemlestiriw zárúrligiga qaratishlari sababli dastlabki jıllardayoq jas tabiatshunoslar va texniklar ja’ma’a’tshilik xarakati vujudga keldi va tez rivojlandi. Shólkemler tashabbuslari menen mekteolardan tısqarıda xarakteri hámde tashkiliy strukturasi jixatdan xar xil balalar birlespeleri, klublar, maydonchalar, sektsiyalar vujudga kela boshladi va bu birlashmalarning tiykarǵı maqsadi balalar va óspirimlerdiń tashkiliy iskerliki arqalı olardi ttárbiyalawning siyasiy-siyosiy bag’darini támiyinlewdan iborat. 1918-jılda mektepdan tısqarı balalar mekemesi – jas tabiatsevarlarning biologiya stantsiyasi tashkil topdi va tez orada jas tabiatshunoslarning K.A.Timiryazov nomidagi Orayıy biologiya stantsiyasiga aylantirildi. Balalar biologiya stantsiyasini sho’lkemlestiriw menen bir paytda oqiwshilardin’ texnik xavaskorlik va ijodkorligini yo`lga qo`yish barasinda ham bir muncha ishlar a’melge oshirildi. 1918-20-jıllardayoq maxalliy zavod va fabrikalar járdemi menen juda ko`p mekteolarda va balalar klublarda do’gerekler hámde ustaxonalar ochildi. Olarda balalar darslardan bos waqıtlarining bir qismini mazmunli o`tkazdilar: o`yinchoqlar yasash, duradgorlik, muqovachilik, tikuvchilik, etikdózlik, tokarlik, slesarlik ishlari menen shug`ullanadilar. Shu menen birge, balalarda dóretiwshilik jumısqa kuchli ishtiyoq vujudga keldi. Oqiwshilardin’ o`qjumisindan tısqarı waqıti olar turmısida katta orın tutadi. Shu sababli bu waqıtni to`g`ri tashkil etjumisinda, onnan dam alıw ushin, qiziqqan ishlari menen shuǵıllanıwi ushin, sayr tomosha ushin oqilona foydalanjumisinda olarga járdem beriw zárúr. Barlıq shakllardagi sinfdan va mektepdan tısqarı ishlarning chuqur ichki mohiyati oqiwshilarni siyasiy foydali iskerlikga aktiv jalb qılıw, olardin’ tashabbusi menen óz betinsheligini xoshametlew, individual qiziqishlari, mayl va qobiliyatlarini rivojlantirjumisindan iboratdir. Oqiwshilardin’ o`qjumisindan tısqarı ishlariga pedagogik rahbarlikning jeke menshikati olarga faqat dars mashg`ulotlarida emas, balki basqa siyasiy shólkemler arqalı, sinfdan va mektepdan tısqarı xar xil tadbirlar arqalı, oqiwshilarni texnik dóretiwshilikka bevosita jalb etish orkali ham tárbiyaviy ta`sir kórsetiwni a’melge asiriwdir. Oqiwshilardin’ texnik masalalarni yechish va bu yechishlarni xarakatli modellar yamasa tajriba namunalarining texnik loyixalari, maketlari sıpatınıńda ifodalash menen baylanıslı ámeliy iskerliginiń oqiwshilardin’ texnik ijodkorligi deb atash qabıl qılınǵan. Do’gerek ishlarda oqiwshilardin’ texnik ijodkorligini rawajlandırıw ushin miynet tálimi va tárbiyasining ulıwma waziypalari yanada konkretlashuvi olarda 3 ta guruxga birlashtirish imkonini beredi: umumtálimiy waziypalari, tárbiyaviy waziypalar, ámeliy waziypalar. Ulıwma ta`lim mekteplari va mektepdan tısqarı balalar shólkemlerinng Do’gerek ishlarda oqiwshilardin’ texnik ijodkorligini rawajlandırıw iskerliki óziniń formasi va mazmunına kóre xilma-xildir. Shunday bo`lsa ham keyingi o`n jıllar ishinde ana shu iskerlikning to’mendegi tiykarǵı yo`nalishlari aniqlanadi. 1. Kichik mektep jasdagi oqiwshilarda texnik dóretiwshilik menen baylanıslı miynetga qiziqish va kollektiv miynetga ishtiyoq uyg`otishi, ana shu jas gruppasidagi oqiwshilarni yasama texnik o`yinchoqlar, modellar va turli inventarlarni konstruktsiyalash menen baylanıslı aktiv texnik o`yinlar, musobaqalar va konkurslarga qatnashishlari eng oddiy formalariga jalb etish, balalarda texnik soxadagi texnik xavaskorlik, dóretiwshilikka intilishni ttárbiyalaw. 2. O`rta va katta mektep jasdagi oqiwshilarda texnikaga va islep shig’ariwga chuqur qiziqishni tarkib tabıwı va rawajlandırıwi, olardi biliw aktivligini, jas fiziklar, ximiklar, matematiklarning alımpiadalarida qatnashuvini xoshametlew, olardi mektepdagi predmet do’gerekleriga tajribachilik ishlariga, mektep ásbap-anjomlarini, ko`rsatmali qollanbalardıń, ta`limning texnik vositalarini takomillashtirish menen baylanıslı konstruktorlik iskerlikiga jalb etish. 3. Oqiwshilarni mekteolarda ha’m mektepdan tısqarı shólkemlerindegi texnik dóretiwshilik processinde ja’ma’a’tshilik ishchi ka’siplarga yo`naltirish. 4. O`rta va katta mektep jasidagi oqiwshilarni mekteolardagi, mektepdan tısqarı shólkemlerindegi, jergilikli joqarı oqıw orınları va ilimiy izertlew institutlaridagi oqiwshilar ilimiy jamiyatlari bazasida islew va eksperimental – izertlew ishlariga jalb etish, olardi injener, texnik agronom, zootexnik va basqa ka’siplarga yo`naltirish. 5. Oqiwshilarni hárbiy-texnika qániygeliklariga yo`naltirish, olardin’ sportning xarbiy-ámeliy va texnik túrleri boyınsha razryadlar alıw ushin normativlarni orinlawga, qurolli kuchlarda xızmet qiljumısqa tayarlaw. Yüklə 75,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|